Oleander pospolity
Ilustracja
Kwiaty oleandra w Ille-sur-Têt, Francja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

goryczkowce

Rodzina

toinowate

Rodzaj

oleander

Gatunek

oleander pospolity

Nazwa systematyczna
Nerium oleander L.
Sp. pl. 1:209. 1753[3]
Synonimy
  • Nerium indicum Mill.
  • Nerium odorum Aiton
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]

Kwitnący oleander w uprawie
Oleander w naturalnym środowisku
Zarośla oleandra nad strumieniem na Cyprze

Oleander pospolity (Nerium oleander L.) – gatunek rośliny z rodziny toinowatych (Apocynaceae). Jedyny przedstawiciel rodzaju oleander Nerium. Występuje na całym obszarze śródziemnomorskim od Maroka i Portugalii na wschód aż po południową Azję – prowincję Junnan w południowych Chinach i Mjanmę[5][6]. Jest uprawiany jako roślina ozdobna w wielu krajach świata;[5] w klimacie ciepłym występuje jako gatunek introdukowany na wszystkich kontynentach[6][7]. W naturze rośnie zwykle w miejscach wilgotnych – wzdłuż strumieni i w wadi[7].

Morfologia

Pokrój
Małe drzewo lub krzew o wysokości 3–5[8], czasem 7 m[9] i szerokości do 6 m[8].
Liście
Zimozielone, naprzemianległe lub po trzy, rzadziej cztery w okółku[9][7]. Blaszka lancetowata, całobrzega, u nasady klinowata, osiągająca około 16 cm długości i 3 cm szerokości, skórzasta, ciemnozielona, połyskująca[10] i naga[9].
Kwiaty
Zebrane w baldachogroniaste i wiechowate kwiatostany wyrastające na szczytach pędów lub w ich rozwidleniach[11][7]. Dość duże o średnicy 3 do 6 cm (u odmian uprawnych czasem jeszcze większe), bezwonne (u części odmian uprawnych pachnące) i pięciokrotne[9]. Działki kielicha wąskotrójkątne lub wąskojajowate[12]. Korona lejkowata, z płatkami na końcu rozpostartymi, barwy różowej lub białej[9] (u odmian rozmaicie ubarwione[7]). W gardzieli korony 5 łuseczek[10]. Słupkowie tworzą dwie okazałe zalążnie zawierające liczne zalążki[12]. Otacza je okółek 5 pręcików z długimi (ok. 8 mm), owłosionymi łącznikami[7].
Owoc
Złożony z dwóch wydłużonych, walcowatych i osiągających od 12 do 23 cm długości mieszków[12], drewniejących[7], rozpadających się po dojrzeniu[12]. Owoce zawierają liczne, brązowo owłosione nasiona[10][7].

Biologia i rozwój

Oleander kwitnie od czerwca do września[9], na obszarach w klimacie ciepłym od wiosny do jesieni[12]. W czasie lat deszczowych kwiaty mogą pozostać jednak zwinięte w pąkach do następnego roku[11]. Poszczególne kwiaty pozostawać mogą otwarte nawet przez 7 dni, o ile wcześniej nie zostaną zapylone[7].

Właściwości trujące

Roślina trująca: w większych dawkach zawarta w roślinie oleandryna wywołuje brak czucia w ustach, mdłości, wymioty, zaburzenia pracy serca, rozszerzenie źrenic i duszności[13]. Zawarta jest ona w lepkim[6] soku mlecznym występującym w całej roślinie[11]. Śmierć może nastąpić już po 2–3 godzinach po doustnym spożyciu większej ilości[13], ale spożycie nawet jednego liścia spowodować może śmierć w ciągu 24 godzin[14]. Właściwości trujące oleandra znane były już za czasów Aleksandra Wielkiego, pisał o nich również Dioskurides[13]. W starożytnej Grecji, Rzymie i Indiach oleander był czasami używany do popełniania samobójstw[15]. Z surowca sporządzano dawniej trutkę na szczury[13]. Glikozydy oleandra mają własności kumulacyjne. Jeżeli w domu są małe dzieci, lepiej tej rośliny nie uprawiać. Zatrucia ostre glikozydami zdarzały się przypadkowo u dzieci, które brały do ust liście lub gałązki oleandra[10]. Toksyczny może być nawet kontakt z sokiem mlecznym (powodować może dermatozy) i dymem palonych roślin[6].

Oleander jest trujący również dla większości zwierząt, przy czym jest jednak tak gorzki, że nie jedzą go nawet kozy[16]. Odporne na działanie toksyn są gazele i góralki[14].

Systematyka

Gatunek należy do monotypowego rodzaju oleander Nerium Linnaeus, Sp. Pl. 209. 1 Mai 1753[17][6][14]. Rośliny z południowej Azji opisano jako Nerium indicum, różniące się słabszym wzrostem[11], jednak współcześnie nazwę tę traktuje się jako synonim.

Rodzaj Nerium należy do plemienia Wrightieae, podrodziny Apocynoideae w obrębie rodziny toinowatych Apocynaceae[5][2].

Zastosowanie

  • Roślina ozdobna uprawiana od czasów starożytnych (przedstawiona została np. w Pompejach)[6]. W uprawie znanych jest ok. 400 odmian ozdobnych, w tym z kwiatami pachnącymi[14], półpełnymi i pełnymi oraz rozmaicie zabarwionymi kwiatami, w tym dwubarwnymi[9]. W klimacie ciepłym gatunek uprawiany jest w formie nieformalnych żywopłotów, często zwłaszcza w obszarach o małych opadach. W klimacie umiarkowanym gatunek uprawiany jest jako roślina doniczkowa w mieszkaniach oraz w oranżeriach, szklarniach, rzadziej w ogrodach (znosi niewielkie mrozy)[6]. Dawniej był bardzo popularny. Jeżeli roślina jest właściwie uprawiana rosnąć może bardzo długo[8].
  • Roślina lecznicza. W starożytnym Rzymie, Grecji i w Indiach oleander był używany do leczenia zaburzeń pracy serca. W lekospisach niemieckich w pierwszej połowie XIX wieku oleander zalecany był do leczenia malarii, przy napadach dreszczy i wysokiej gorączki[15]. Preparaty z oleandra stosowano przy zaburzeniach rytmu serca i niewydolności mięśnia sercowego[15][18]. Zewnętrznie stosowano go w przypadku wysypek i świerzbu[18]. Zastosowanie lecznicze umożliwiała produkcja standaryzowanego w jednostkach zwierzęcych preparatu (Oleandri pulvis normatus) zawierającego 0,5% oleandryny. Ponieważ dostępność do preparatów standaryzowanych spadła, stosowanie oleandra uważane jest za niebezpieczne[18]. Wskazuje się na brak materiału poznawczego dotyczącego skuteczności i mechanizmów działania preparatów z tego gatunku[19]. W lecznictwie stosowane są inne środki glikozydowe, m.in. z silniej działającej naparstnicy[19].

Uprawa

Wymagania
Potrzebuje dużo światła (w ciemnych pomieszczeniach nie zakwitnie). W lecie najlepiej trzymać go na dworze, zimą w dobrze oświetlonym pomieszczeniu. Wymaga umiarkowanej temperatury, najlepiej czuje się w temp. do 16 °C, zimą znosi spadek temp. do 5 °C. Potrzebuje obfitego podlewania, lubi przewiew. Najlepiej rośnie na gliniastej glebie. Lubi duże pojemniki, źle znosi przesadzanie[8].
Pielęgnacja
Latem należy podlewać codziennie, zimą co 7–10 dni, najlepiej deszczową wodą. Nie wolno podlewać wodą zimną, gdyż wówczas nie rozwiną się pąki kwiatowe. Latem do wody dodawać rozpuszczonych nawozów. Spryskiwanie rośliny stosować tylko do zmycia liści z kurzu. Nie należy liści nabłyszczać. Po kwitnieniu roślinę należy przyciąć, można także usuwać boczne pędy poniżej pąków kwiatowych – zapobiegnie to nadmiernemu rozrastaniu się rośliny. Przesadzać roślinę należy nie częściej niż co 3–4 lata[8].
Rozmnażanie
Najprościej przez sadzonki otrzymane z odciętych wierzchołków pędów. Ukorzenia się je wiosną i w lecie w ciepłej wodzie lub w ziemi. Ukorzeniają się dość łatwo i jeszcze w tym samym roku mogą zakwitnąć. Można też rozmnażać z nasion, które wysiewa się w kwietniu[8].

Znaczenie w kulturze

Zajmujący się badaniem roślin biblijnych są zgodni, że oleander pospolity jest „różą z Jerycha” wymienioną w biblijnej księdze Mądrości Syracha (24,18 oraz 39,13; hebr. ‏הרדוף הנחלים‎, arab. ‏دفلة‎[20]). Rośnie masowo w Ziemi Świętej, a jego kwiaty przypominają różę[21].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. 1 2 Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
  3. ↑ The Plant List. [dostęp 2014-12-27].
  4. ↑ Nerium oleander, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  5. 1 2 3 Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-11-11].
  6. 1 2 3 4 5 6 7 Nerium L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-01-13].
  7. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. XV. Flowering Plants. Eudicots. Springer International Publishing, 2018, s. 219. ISBN 978-3-319-93604-8.
  8. 1 2 3 4 5 6 Dawid Longman: Pielęgnowanie roślin pokojowych. Warszawa: PWR i L, 1997. ISBN 83-09-01559-3.
  9. 1 2 3 4 5 6 7 Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 591. ISBN 83-214-1305-6.
  10. 1 2 3 4 Jakub Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: PWRiL, 1982. ISBN 83-09-00660-8.
  11. 1 2 3 4 Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 172. ISBN 83-7079-779-2.
  12. 1 2 3 4 5 Nerium oleander Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-01-14].
  13. 1 2 3 4 Burkhard Bohne, Peter Dietze: Rośliny trujące: 170 gatunków roślin ozdobnych i dziko rosnących. Warszawa: Bellona, 2008. ISBN 978-83-11-11088-5.
  14. 1 2 3 4 David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 626, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  15. 1 2 3 H. Różański: Folium Oleandri – liść oleandra. [dostęp 2014-12-28].
  16. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  17. ↑ Nerium. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-01-13].
  18. 1 2 3 4 5 6 Ben-Erik van Wyk, Michael Wink: Rośliny lecznicze świata. Wrocław: MedPharm Polska, 2008, s. 215. ISBN 978-83-60466-51-3.
  19. 1 2 3 Dietrich Frohne: Leksykon roślin leczniczych. Wrocław: MedPharm Polska, 2010, s. 349. ISBN 978-83-60466-40-7.
  20. ↑ Nerium oleander. flowersinisrael.com. [dostęp 2023-10-20]. (ang.).
  21. ↑ Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.