Obóz jeniecki na Glinkach

Stammlager 312/XX C

Główne wejście do fortu XIII
Typ	stalag
Odpowiedzialny	III Rzesza
Rozpoczęcie działalności	1939
Zakończenie działalności	1945
Terytorium	Polska (okupacja niemiecka)
Miejsce	Toruń
Pierwotne przeznaczenie	Twierdza Toruń
Liczba więźniów	54 637
Narodowość więźniów	Rosjanie, Brytyjczycy, Australijczycy, Holendrzy
Liczba ofiar	~ 14 tysięcy
Wyzwolony przez	Armia Czerwona
Upamiętnienie	Cmentarz jeńców wojennych z II wojny światowej w Małej Nieszawce
Położenie na mapie Torunia Obóz jeniecki na Glinkach
Położenie na mapie Rzeszy Niemieckiej Obóz jeniecki na Glinkach
52°58′07″N 18°33′17″E/52,968611 18,554722

Obóz jeniecki na Glinkach w Toruniu – niemiecki obóz jeńców wojennych, głównie Rosjan, w Toruniu. Więziono w nim ogółem ponad 50 tysięcy jeńców, zmarło około 14 tysięcy.

Początki obozu jenieckiego w Toruniu

Fragment Fortu XI

Groby radzieckie na cmentarzu ofiar obozu

Tablica przy bramie cmentarza radzieckich ofiar obozu

Po zajęciu Torunia przez hitlerowców we wrześniu 1939 rozpoczęto przygotowania do adaptacji niektórych pruskich fortów Torunia na potrzeby obozów jenieckich. W forcie XVII zlokalizowano komendanturę przyszłego Stalagu XX-A, przeniesioną następnie do kamienicy w pobliżu fortu XIII, natomiast jeńców umieszczono w samych zabudowaniach fortu XIII, a w miarę napływu jeńców także XI i XII. Fort XIV przejął funkcje szpitala obozowego, XVI – aresztu. Na ich terenie umieszczono głównie jeńców francuskich, belgijskich, włoskich, amerykańskich, jugosłowiańskich, norweskich oraz najliczniejszą grupę – brytyjskich. W latach 1942–1945 osadzono w obozie grupę jeńców narodowości australijskiej, pojmanych podczas walk o El-Alamein oraz walk w Grecji^[1]

W 1941 rozpoczęto budowę drugiej części obozu z myślą o napływających jeńcach radzieckich. Na te cele przeznaczono rozległy niezagospodarowany obszar 92 hektarów w pobliżu wsi Glinki (dziś między Toruniem a Wielką Nieszawką). 14 sierpnia 1941 oficjalnie rozpoczął pracę M. Stammlager 312/XX C, podporządkowany komendantowi Stalagu XX C. Nieoficjalnie hitlerowcy określali część obozu przeznaczoną dla żołnierzy armii radzieckiej Sowietheide - puszczą radziecką, pokazując tym samym swój stosunek do osadzonych^[2].

Warunki

Życie mieszkańców Stalagu XX C z krajów Europy Zachodniej nie wyglądało, w porównaniu z obozem radzieckim, najgorzej. W solidnych zabudowaniach Stalagu panowały znośne warunki sanitarne, dobre wyżywienie, był szpital, nie znamy przypadków pastwienia się dozorców nad jeńcami. Również kary wobec nieposłusznych mieściły się w granicach przewidzianych konwencją, a hitlerowcy pozwolili na ograniczone życie kulturalne, w tym wydawanie gazety i organizowanie zawodów sportowych^[3]. Osadzeni byli jednak zmuszani do pracy przymusowej, przede wszystkim o charakterze rolniczym na terenie wsi pod Toruniem. Wiadomo też, że pracowali na rzecz Wehrmachtu na pobliskim poligonie, w nieistniejącym dziś browarze oraz przy robotach budowlanych i drogowych w Toruniu i okolicach. Zmarli chowani byli na Cmentarzu Garnizonowym w Toruniu, z zachowaniem podstawowych honorów wojskowych. Osoby te zostały na życzenie rodzin ekshumowane w 1946 r.^[4]. Pamiątką po ich obecności są rysunki i napisy na ścianach fortu XI.

Sytuację jeńców radzieckich należy tymczasem określić jako tragiczną. Wbrew wszelkim umowom międzynarodowym ratyfikowanym przez Niemcy byli żołnierze Armii Czerwonej (łącznie ponad 20 tysięcy) zostali stłoczeni w prowizorycznych barakach lub wręcz pod gołym niebem, w wykopanych samodzielnie jamach, na otoczonym drutem kolczastym pustym polu z bramą wjazdową od dzisiejszej ulicy Poznańskiej i kuchnią oraz prowizorycznym szpitalem obozowym po przeciwnej stronie, od ul. Szubińskiej. Nie było tam możliwe zachowanie podstaw higieny, brakowało żywności, a nawet wody. Do pracy ponad siły (po 10–12 godzin dziennie) dochodziło znęcanie się dozorców nad więźniami, bicie i katowanie. Szczególnym okrucieństwom poddawani byli schwytani komisarze polityczni Armii Czerwonej, którzy na mocy „Rozporządzenia o komisarzach” podlegali bezwzględnej karze śmierci przez rozstrzelanie. Grupę tę starano się już w czasie wstępnej selekcji wykryć i izolowano następnie w forcie XII.

Przez krótki czas w części przeznaczonej dla żołnierzy radzieckich przebywała też grupa jeńców włoskich (głównie schwytanych członków podziemnych organizacji monarchistycznych). Ich transport został przywieziony jesienią 1943 r. ku konsternacji zarządu obozu, który nie wiedział, co z nimi zrobić i po siedmiu tygodniach odesłał ich do innego obozu na terenie III Rzeszy^[5].

Różnicę między obydwoma obozami wykazują najlepiej statystyki zgonów: 44 zmarłych w części przeznaczonej dla jeńców z armii zachodnich oraz ponad 14 tysięcy żołnierzy radzieckich^[6] w okresie październik 1940 – grudzień 1941. Łącznie przez obóz przewinęło się 54637 osób, w tym 21181 z ZSRR^[7].

Likwidacja obozu

W pierwotnych planach Niemców Toruń miał być ważnym punktem obronnym i dlatego nie przewidywano ewakuacji obozu. Dopiero pod koniec stycznia 1945 rozpoczęto wyprowadzanie z niego jeńców, na co było stanowczo za późno. Kolumny osadzonych, kierowane w stronę Fordonu, zostały w części otoczone przez Armię Czerwoną, w części zaś słabo pilnowani jeńcy zdołali uciec w stronę zgliszcz obozu (pozostałe baraki zostały przez Niemców spalone).

Cmentarz

Pomniki upamiętniające jeńców

• Pomnik poległych żołnierzy i jeńców Armii Czerwonej w Toruniu – odsłonięty w 1969 roku^[8]
• Pomnik pamięci jeńców brytyjskich w Toruniu – odsłonięty w 2009 roku^[9]
• Pomnik ofiar obozów jenieckich w Toruniu – odsłonięty w 2019 roku^[10]

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Informacje na temat Stalagu XXA/XXC na stronie Muzeum Historyczno Wojskowego w Toruniu