Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce – grupy społeczne zamieszkujące Polskę identyfikujące się z innym narodem niż polski. Mniejszości narodowe i etniczne stanowią w Polsce kilka procent ludności kraju. Polska należy do tych państw europejskich, które mają ich najniższy odsetek[1].

Według ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym[2] mniejszości te są wyodrębniane na podstawie łącznie sześciu kryteriów, w szczególności mniejszej niż pozostała ludność, liczebności i zamieszkiwania obecnego terytorium RP przez przodków jej członków od co najmniej 100 lat. Definicja ta podaje też jedno kryterium odróżniające mniejszość etniczną od narodowej – pierwsza oznacza grupę, która nie utożsamia się z innym narodem (współcześnie) zorganizowanym we własnym państwie.

Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce według ustawy

Art. 2 ust. 2 ustawy wskazuje, które z mniejszości uważa się za mniejszości narodowe w rozumieniu tej ustawy. Ustawa wymienia w tym zakresie (w kolejności alfabetycznej) mniejszości: białoruską, czeską, litewską, niemiecką, ormiańską, rosyjską, słowacką, ukraińską i żydowską. W art. 2 ust. 4 ustawy wymienia się mniejszości, uznane za mniejszości etniczne w rozumieniu ustawy: karaimską, łemkowską, romską i tatarską. Ponadto art. 19 ust. 2 definiuje język kaszubski jako język regionalny.

Liczebność poszczególnych grup etnicznych w Polsce według wyników spisów powszechnych

Gminy w Polsce, w których co najmniej 10% mieszkańców zadeklarowało narodowość niepolską (porównanie danych ze spisu powszechnego z 2011 roku i z 2002 roku)

Narodowość w czasie spisów w Polsce badana była pięciokrotnie: w 1921, 1931 (narodowość była ustalana pośrednio na podstawie wyznania oraz języka ojczystego), 1946 (spis sumaryczny), 2002 i 2011.

Narodowy Spis Powszechny 2002

W Narodowym Spisie Powszechnym z 2002 roku ponad 96% ankietowanych zadeklarowało narodowość polską, 1,23% (471,5 tys. osób) – przynależność do innej narodowości, natomiast 2,03% ludności (774,9 tys. osób) nie określiło swej narodowości[3]. Jednakże pojawiały się zarzuty zaniżania liczby osób deklarujących inną narodowość niż polska[4]. Spis w 2002 roku był przeprowadzony w sytuacji, gdy nie istniało jeszcze ustawowe uregulowanie definiujące mniejszość narodową lub etniczną.

Poniższa tabela podaje dla mniejszości liczących więcej niż 1000 osób dane spisu z 2002[3], w tym na podstawie danych szczegółowych[5] wyliczone na potrzeby Wikipedii wielkości dominującego – powyżej 10% – rozmieszczenia procentowego. Dane dotyczą ogółu osób mieszkających w 2002 roku w Polsce, a nie tylko osób posiadających polskie obywatelstwo – do mniejszości, zgodnie z ustawą, należą osoby posiadające polskie obywatelstwo, a nie należą obcokrajowcy mieszkający w Polsce. Mniejszości uznane w Polsce (wymienione w ustawie) zostały wytłuszczone.

Nk.[6]GrupaLiczba osóbZamieszkiwane województwa (2002)Patrz też
1Ślązacy173 153śląskie (86%), opolskie (14%)Ślązacy
2Niemcy152 897opolskie (70%), śląskie (21%)Niemcy w Polsce
3Białorusini48 737podlaskie (95%)Białorusini w Polsce
4Ukraińcy30 957warmińsko-mazurskie (39%), zachodniopomorskie (13%), podkarpackie (11%)Ukraińcy w Polsce
5Romowie12 855małopolskie (13%), dolnośląskie (10%), mazowieckie (10%)Romowie w Polsce
6Rosjanie6103mazowieckie (22%), dolnośląskie (11%), podlaskie (11%)Rosjanie w Polsce
7Łemkowie5863dolnośląskie (53%), małopolskie (27%), lubuskie (13%),
8Litwini5846podlaskie (88%)Litwini w Polsce
9Kaszubi5062pomorskie (98%)
10Słowacy2001małopolskie (81%)Słowacy w Polsce
11Wietnamczycy1808mazowieckie (60%)Wietnamczycy w Polsce
12Francuzi1633mazowieckie (30%), śląskie (12%), dolnośląskie (12%)Francuzi w Polsce
13Amerykanie1541mazowieckie (24%), małopolskie (16%)Amerykanie w Polsce
14Grecy1404dolnośląskie (38%), zachodniopomorskie (12%)Grecy w Polsce
15Włosi1367mazowieckie (23%), małopolskie (10%)Włosi w Polsce
16Żydzi1133mazowieckie (38%), dolnośląskie (18%), opolskie (1%)Żydzi w Polsce
17Bułgarzy1112mazowieckie (35%), śląskie (10%), opolskie (1%)Bułgarzy w Polsce
18Ormianie1082mazowieckie (24%)Ormianie w Polsce

Narodowy Spis Powszechny 2011

W Narodowym Spisie Powszechnym z 2011 roku narodowość polską zadeklarowało 97,09% ankietowanych (wliczając osoby deklarujące również drugą narodowość). 871,5 tys. osób (2,26%) zadeklarowało dwie narodowości – polską i niepolską, w tym 788 tys. (2,05%) polską jako pierwszą, a 83 tys. (0,22%) polską jako drugą. 596 tys. osób (1,55%) zadeklarowało wyłącznie niepolską narodowość, z czego 46 tys. osób (0,12%) zadeklarowało dwie niepolskie narodowości[7].

Poniższa tabela podaje dla mniejszości liczących więcej niż 1000 osób dane spisu z 2011 (zarówno osoby deklarujące tylko niepolską narodowość, jak i osoby deklarujące łącznie narodowość polską i niepolską)[7]. Dane dotyczą ogółu osób mieszkających w Polsce, a nie tylko osób posiadających polskie obywatelstwo – do mniejszości, zgodnie z ustawą, należą osoby posiadające polskie obywatelstwo, a nie należą obcokrajowcy mieszkający w Polsce. Mniejszości uznane w Polsce (wymienione w ustawie) zostały wytłuszczone.

Nk.[6] Grupa Liczba osób
Ogółem Jako pierwsza identyfikacja
(w tym jedyna)		 Jako jedyna identyfikacja Jako druga identyfikacja Wraz z identyfikacją polską
1Ślązacy846719435750375635410969430798
2Kaszubi2325471774616377214801215784
3Niemcy14781474464445497335063847
4Ukraińcy5100138387276301261320797
5Białorusini4678736399301951038815562
6Romowie1704912560989944897036
7Rosjanie130468203517648427119
8Amerykanie1183812398131060010811
9Łemkowie105317086561234453621
10Anglicy104951560119389359132
11Włosi8641169091269517548
12Francuzi79991506109464396754
13Litwini78635599483022642961
14Żydzi75082488163650205355
15Wietnamczycy4027358529104421095
16Hiszpanie396749640334723432
17Holendrzy392786052030673326
18Ormianie3623297120316521524
19Grecy3600108365725172858
20Czesi3447130796921392176
21Słowacy3240229418899471114
22Kociewiacy306519930463053
23Kanadyjczycy29912979726942824
24Górale2935969628392824
25Bułgarzy217112378859341224
26Irlandczycy213130121718301861
27Tatarzy191610006659161112
28Szwedzi190932521415841633
29Węgrzy172871041310181213
30Austriacy170832719913811413
31Australijczycy15951768214191471
32Chińczycy15391082989457497
33Wielkopolanie151546838010471109
34Norwegowie148922515112641307
35Japończycy146033734110871057
36Mazurzy137625214911251027
37Hindusi1357831702525627
38Arabowie1328587372741851
39Belgowie11912181189731039
40Turcy1162725542437554

Narodowy Spis Powszechny 2021

W Narodowym Spisie Powszechnym z 2021 roku narodowość polską zadeklarowało 96,28% ankietowanych (wliczając osoby deklarujące również drugą narodowość). 974,85 tys. osób (2,56%) zadeklarowało dwie narodowości – polską i niepolską. 429,9 tys. osób (1,13%) zadeklarowało wyłącznie niepolską narodowość, z czego 95,4 tys. osób (0,025%) zadeklarowało dwie niepolskie narodowości[8].

Poniższa tabela podaje dla mniejszości liczących więcej niż 1000 osób dane spisu z 2021 (zarówno osoby deklarujące tylko niepolską narodowość, jak i osoby deklarujące łącznie narodowość polską i niepolską)[8]. Dane dotyczą ogółu osób mieszkających w Polsce, a nie tylko osób posiadających polskie obywatelstwo – do mniejszości, zgodnie z ustawą, należą osoby posiadające polskie obywatelstwo, a nie należą obcokrajowcy mieszkający w Polsce. Mniejszości uznane w Polsce (wymienione w ustawie) zostały wytłuszczone.

Nk.[6] Narodowość Liczba osób
Łącznie Jako pierwsza identyfikacja Jako druga identyfikacja Wraz z identyfikacją polską
Z drugą Jako jedyna
1śląska596224236588187372359636385046
2kaszubska1796851517711961164508166839
3niemiecka144177425582349510161998336
4ukraińska8244064909457771753134076
5białoruska5660743693353701291419997
6angielska54424468531234973950700
7amerykańska27756261016782514625613
8włoska19980337722411660317400
9żydowska171568064603690929650
10rosyjska1599410977783150176992
11francuska14739207913191266013148
12łemkowska136079226734643815149
13romska133039026709642775827
14irlandzka116389446271069410866
15litewska102878088729121992757
16holenderska10254108974491659339
17norweska896748634584818491
18hiszpańska852697871575487615
19czeska78184035352537833705
20szwedzka704656638064806556
21ormiańska67725586436111862140
22belgijska615554232656135766
23kanadyjska602353732654865593
24słowacka58894508329113812333
25grecka5451113977143124548
26tatarska52954009332612861507
27wietnamska52714198331410731929
28szkocka405430920837453759
29australijska359230920632833319
30karaimska34793383318596127
31austriacka340237124530312992
32duńska339335125330423078
33szwajcarska290725816326492690
34turecka2566122686113401586
35bułgarska2373131986610541424
36japońska212337130717521740
37węgierska211367944414341564
38góralska19971007218971912
39hinduska19411129938812949
40kurpiowska1897261918711869
41kociewska1773716517021692
42islandzka1748755116731657
43chorwacka165623215914241411
44chińska1647909774738818
45portugalska159438626612081260
46arabska1413565337848957
47egipska1299629411670856
48mazurska1287367235920957
49rumuńska1256563370693809
50nigeryjska1157589408568724
51serbska1149446257703817
52brazylijska1097347232750809
53gruzińska1077586431491581
54albańska1044247165797769
55koreańska1040354296686698

Polskie ustawodawstwo dotyczące mniejszości

  • Konstytucja RP (Dz.U. z 1997 r. nr 78, poz. 483) w art. 35 gwarantuje obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury, w tym prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie tożsamości religijnej oraz do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej
  • ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz.U. z 2022 r. poz. 1277) zwalnia komitety wyborcze wyborców utworzone przez członków organizacji mniejszości narodowych z wymogu przekroczenia 5% progu wyborczego w wyborach do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej
  • ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz.U. z 2021 r. poz. 1082) stanowi, że szkoły publiczne umożliwiają podtrzymanie tożsamości narodowej, etnicznej, językowej i religijnej, a w szczególności naukę języka oraz własnej historii i kultury
  • ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji ustala, że publiczne radio i telewizja powinny uwzględniać potrzeby mniejszości narodowych i etnicznych
  • ustawa z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim zawiera deklarację, że zawarte w niej przepisy nie naruszają praw mniejszości oraz wydane na jej podstawie rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji przewidujące m.in., że w miejscowościach, w których występują zwarte środowiska mniejszości narodowych lub etnicznych nazwom i tekstom w języku polskim mogą towarzyszyć wersje w przekładzie na język mniejszości[9]
  • ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny w art. 256 przewiduje penalizację przestępstw popełnianych na tle etnicznym
  • ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych zabrania przetwarzania danych ujawniających pochodzenie etniczne
  • ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych, oraz o języku regionalnym:
    • definiuje mniejszości narodowe i etniczne w Polsce.
    • stwierdza, że każda osoba ma prawo do swobodnej decyzji o traktowaniu jej jako osoby należącej bądź też nienależącej do mniejszości, a wybór taki lub korzystanie ze związanych z tym wyborem praw nie pociąga za sobą jakichkolwiek niekorzystnych skutków;
    • stanowi, że nikt nie może być obowiązany, z wyjątkiem prawem przewidzianym, do ujawnienia informacji o własnej przynależności do mniejszości lub ujawnienia swojego pochodzenia, języka mniejszości lub religii;
    • zabrania stosowania środków mających na celu asymilację osób należących do mniejszości, jeżeli środki te są stosowane wbrew ich woli oraz zabrania stosowania środków mających na celu zmianę proporcji narodowościowych lub etnicznych na obszarach zamieszkanych przez mniejszości;
    • stwierdza, że nikt nie może być obowiązany do udowodnienia własnej przynależności do danej mniejszości;
    • przyznaje osobom należącym do mniejszości prawo do używania i pisowni swoich imion i nazwisk zgodnie z zasadami pisowni języka mniejszości, w szczególności do rejestracji w aktach stanu cywilnego i dokumentach tożsamości
    • dopuszcza używanie języka mniejszościowego, w wybranych gminach, jako języka pomocniczego, w kontaktach z organami gminy;
    • określa, że obok ustalonych w języku polskim nazw geograficznych mogą być używane, jako nazwy dodatkowe, tradycyjne nazwy w języku mniejszości dla miejscowości, obiektów fizjograficznych oraz ulic.
    • zobowiązuje organy władzy publicznej do podejmowania środków w celu wspierania działalności zmierzającej do ochrony, zachowania i rozwoju tożsamości kulturowej mniejszości, w szczególności przyznawania dotacji celowych i podmiotowych z budżetu państwa oraz środków z budżetów jednostek samorządu terytorialnego; dotacje mogą być przyznawane np. na działalność instytucji kulturalnych, wydawanie książek, czasopism, wspieranie programów telewizyjnych i audycji radiowych realizowanych przez mniejszości.

Szkolnictwo mniejszości

System edukacji

Szkolnictwo w języku mniejszości narodowej, języku mniejszości etnicznej lub języku regionalnym musi być wprowadzone po złożeniu wniosku rodziców lub opiekunów prawnych co najmniej 7 dzieci w przedszkolu i szkole podstawowej lub co najmniej 14 dzieci w szkole ponadpodstawowej (dopuszczalne jest wprowadzenie edukacji przy mniejszej liczbie uczniów jeśli pozwalają na to względy finansowe i organizacyjne). Złożenie wniosku oznacza:

  • zaliczenie przedmiotu język mniejszości / język regionalny do obowiązkowych zajęć edukacyjnych ucznia – co oznacza, że ocena z tego przedmiotu jest wliczana do średniej ocen ucznia i ma wpływ na jego promocję,
  • zaliczenie przedmiotu własna historia i kultura do dodatkowych zajęć edukacyjnych dla ucznia - co oznacza, że ocena z tego przedmiotu jest wliczana do średniej ocen ucznia, nie ma jednak wpływu na jego promocję.
  • możliwość organizacji przez dyrekcję placówki dodatkowych zajęć z przedmiotu geografia państwa, z którego obszarem kulturowym utożsamia się mniejszość narodowa

Organizacja nauki w przedszkolach odbywa się na jeden z czterech sposobów:

  • prowadzenie zajęć przedszkolnych w języku mniejszości lub regionalnym: wówczas dla dzieci spełniających obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego w przedszkolach i oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych należy część zajęć w wymiarze 4 godzin (zegarowych) tygodniowo prowadzić w języku polskim
  • prowadzenie zajęć w sposób dwujęzyczny – w języku polskim i języku mniejszości lub języku regionalnym (w równych proporcjach czasowych)
  • prowadzenie zajęć w języku polskim, przy czym część tych zajęć w wymiarze 4 godzin (zegarowych) tygodniowo prowadzona jest w języku mniejszości lub regionalnym.
  • język mniejszości lub język regionalny nauczany jest w grupach międzyprzedszkolnych (które mogą liczyć od 3 do 20 dzieci)

Organizacja nauki języka mniejszości lub języka regionalnego w szkołach podstawowych i średnich odbywa się na jeden z czterech sposobów:

  • język ten może być językiem nauczania szkolnego (wykładowym): wówczas zajęcia edukacyjne w klasie są prowadzone w tym języku (z wyjątkiem zajęć obejmujących edukację polonistyczną na etapie edukacji wczesnoszkolnej, a na dalszych etapach edukacyjnych – z wyjątkiem zajęć obejmujących język polski, część historii dotyczącą historii Polski i część geografii dotyczącą geografii Polski)
  • język mniejszości lub regionalny może być drugim, obok polskiego, językiem nauczania: wówczas zajęcia w dwóch językach są prowadzone na co najmniej czterech obowiązkowych przedmiotach (z wyjątkiem zajęć obejmujących język polski, część historii dotyczącą historii Polski i część geografii dotyczącą geografii Polski)
  • język mniejszości i język regionalny może być dodatkowym przedmiotem dla ucznia, który pobiera naukę w szkole w języku polskim.
  • język mniejszości lub język regionalny nauczany jest w grupach międzyszkolnych (które mogą liczyć od 3 do 20 uczniów)

Język mniejszości lub język regionalny nauczany jest w wymiarze 4-5 godzin tygodniowo (3 jeśli jest przedmiotem dodatkowym), własna historia i kultura w wymiarze nie mniejszym niż 30 godzin na dany etap kształcenia, a geografia kraju pochodzenia w wymiarze do 15 godzin na danym etapie.

Język mniejszości narodowej, język mniejszości etnicznej i język regionalny są zaliczane do maturalnych przedmiotów dodatkowych. Egzamin maturalny z tych języków jako przedmiotu dodatkowego może być zdawany w części pisemnej albo w części pisemnej i w części ustnej tego samego języka na poziomie rozszerzonym. Absolwenci szkół lub oddziałów, w których zajęcia edukacyjne były prowadzone w języku mniejszości narodowej, mniejszości etnicznej lub w języku regionalnym oraz absolwenci szkół lub oddziałów, w których język mniejszości narodowej, język mniejszości etnicznej lub język regionalny był drugim językiem nauczania, mogą zdawać na egzaminie maturalnym przedmioty w języku polskim lub w języku danej mniejszości narodowej, mniejszości etnicznej lub w języku regionalnym (z wyjątkiem języka polskiego oraz treści dotyczących historii Polski i geografii Polski).

Liczba uczniów objętych oświatą w języku mniejszości lub regionalnym

Liczba uczniów dla poszczególnych mniejszości narodowych, mniejszości etnicznych i społeczności języka regionalnego, na których naliczono subwencję oświatową[10]:

mniejszość lub społeczność liczba uczniów w 2017 % liczba uczniów w 2018 %
Białoruska 2 710 3,6% 2 661 3,4%
Litewska 839 1,1% 822 1,0%
Łemkowska 279 0,4% 266 0,3%
Niemiecka 45 677 60,5% 50 035 63,0%
Ormiańska 66 0,1% 67 0,1%
Romska 2 120 2,8% 2 145 2,7%
Słowacka 245 0,3% 217 0,3%
Ukraińska 3 383 4,5% 3 236 4,1%
Żydowska 372 0,5% 499 0,6%
Kaszubska 19 772 26,2% 19 413 24,4%
Rosyjska 56 0,1% 60 0,1%
Razem 75 519 100% 79 421 100%

Edukacja dzieci z mniejszości żydowskiej odbywa się w języku hebrajskim. Nie odbywa się, choć jest prawnie możliwa, edukacja w języku jidysz, a także czeskim, karaimskim i tatarskim.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Szczygielski K., Geografia mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce. Ujęcie ilościowe. Wydawnictwo Instytut Śląski, Opole 2008, s. 27.
  2. ↑ Zgodnie z definicją w artykule 2 ustawy – tekst jednolity, dostępny w Internecie, dostęp 2017-04-24 (Dz.U. z 2017 r. poz. 823).
  3. 1 2 GUS, Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 w zakresie deklarowanej narodowości oraz języka używanego w domu, dostępne w Internecie, dostęp 2011-01-11.
  4. ↑ Organizacje takie jak Ruch Autonomii Śląska czy Związek Ukraińców w Polsce, poparty przez Jacka Kuronia (oraz wiele osób niezrzeszonych) zarzuciły, iż w wielu przypadkach rachmistrze spisowi odmawiali wpisania narodowości innej niż polska do formularza lub wpisywali ołówkiem by móc później ją zmienić. Obecnie zarzuty te nie są negowane ani przez GUS, ani przez władze (por. stenogramy z posiedzeń sejmowej Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych ).
  5. ↑ GUS, Ludność według deklarowanej narodowości oraz województw w 2002 r., dostępna w Internecie, dostęp 2008-12-26.
  6. 1 2 3 Numer kolejny mniejszości w ww. źródłowej tabeli danych szczegółowych.
  7. 1 2 Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011. Główny Urząd Statystyczny, 2013-04-09. [dostęp 2013-04-13].
  8. 1 2 Tablice z ostatecznymi danymi w zakresie przynależności narodowo-etnicznej, języka używanego w domu oraz przynależności do wyznania religijnego. GUS, 2023-12-20. [dostęp 2024-03-22]. (pol.).
  9. ↑ Tekst rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 18 marca 2002, dostępny w Internecie, dostęp 2008-12-26 (Dz.U. z 2002 r. nr 37, poz. 349).
  10. ↑ VII Raport dotyczący sytuacji mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego w Rzeczypospolitej Polskiej, dostępne w Internecie, dostęp 2021-03-16.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.