Maksymilian Maria Kolbe OFMConv.
Rajmund Kolbe
prezbiter i męczennik
Ilustracja
Maksymilian Maria Kolbe (1939)
Tylko miłość jest twórcza
Kraj działania

Polska,
Włochy,
Japonia

Data i miejsce urodzenia

8 stycznia 1894
Zduńska Wola

Data i miejsce śmierci

14 sierpnia 1941
KL Auschwitz

Miejsce pochówku

nieznane (ciało spalone w krematorium)

Gwardian klasztoru franciszkanów w Niepokalanowie
Okres sprawowania

1927–1930, 1936–1941

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

rzymskokatolicki

Inkardynacja

Zakon Braci Mniejszych Konwentualnych

Śluby zakonne

1 listopada 1914

Diakonat

8 października 1917

Prezbiterat

28 kwietnia 1918

Święty
Ilustracja
Beatyfikacja

17 października 1971
bazylika Świętego Piotra
przez Pawła VI

Kanonizacja

10 października 1982
plac Świętego Piotra
przez Jana Pawła II

Wspomnienie

14 sierpnia

Atrybuty

numer obozowy 16670, obóz koncentracyjny, pasiak obozowy, okulary, różaniec z chleba, księga, liść palmowy

Patron

honorowych dawców krwi, energetyków, rodzin, Zduńskiej Woli, diecezji bielsko-żywieckiej, diecezji elbląskiej, diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej, Pabianic, Młodzieży Wszechpolskiej, powiatu oświęcimskiego

Szczególne miejsca kultu

Auschwitz, Niepokalanów, Zduńska Wola
Przyczyna śmierci

morderstwo (zastrzyk fenolu)

Tytuł naukowy

doktor filozofii,
doktor teologii

Edukacja

Papieski Uniwersytet Gregoriański w Rzymie
(1912–1915),
Papieski Wydział Teologiczny Świętego Bonawentury w Rzymie
(1915–1919)

Rodzice
  • Juliusz
  • Marianna z d. Dąbrowska
    • Krewni i powinowaci
  • o. Alfons Józef Kolbe OFMConv. (brat)
  • Franciszek (brat)
  • Walenty (brat)
  • Antoni (brat)
    • podpis
    Odznaczenia
    Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari Krzyż Niepodległości Polski Podziemnej z Mieczami Krzyż Oświęcimski

    Maksymilian Maria Kolbe, właściwie Rajmund Kolbe (ur. 8 stycznia 1894 w Zduńskiej Woli, zm. 14 sierpnia 1941 w KL Auschwitz) – polski franciszkanin konwentualny, prezbiter, gwardian, misjonarz, męczennik, święty Kościoła katolickiego.

    Założyciel organizacji Rycerstwo Niepokalanej, miesięcznika „Rycerz Niepokalanej” i Radia Niepokalanów oraz najliczniejszego klasztoru na świecie w Niepokalanowie (762 osoby w 1939).

    Pierwszy polski męczennik okresu II wojny światowej wyniesiony na ołtarze podczas beatyfikacji jako wyznawca w 1971, a następnie kanonizacji jako męczennik w 1982.

    Życiorys

    Dzieciństwo

    Urodził się 8 stycznia 1894 w Zduńskiej Woli przy ulicy Browarnej 9, o godzinie 1:00[1], w miejscowości położonej w Królestwie Polskim należącym do Imperium Rosyjskiego, jako drugi syn Juliusza Kolbego[uwaga 1] i Marianny[uwaga 2] z domu Dąbrowskiej w rodzinie wielodzietnej. Miał czterech braci (Franciszka[uwaga 3], Józefa – późniejszego o. Alfonsa[uwaga 4], który został również franciszkaninem oraz Walentego i Antoniego[uwaga 5], którzy zmarli w dzieciństwie)[2]. Jego pradziad, Paweł Kolbe przybył do Zduńskiej Woli z południa Czech (miejscowość Štoky koło Igławy (cz. Jihlava)) w I połowie XIX wieku (około 1840)[2] i zajmował się tkactwem, matka Marianna również pochodziła z rodziny tkaczy. Oboje rodzice należeli do Trzeciego Zakonu św. Franciszka[2].

    Jedna z jego krewnych, ciotka Anna Kubiak z d. Dąbrowska tak opisała jego mieszkanie w Zduńskiej Woli[2]:

    Mieszkanie było jednoizbowe: duża sala, a w niej warsztaty tkackie w jednym rogu, a w drugim kuchnia. Niewielka część sali była przegrodzona. Tam był pokoik Kolbów. W pokoiku znajdował się charakterystyczny ołtarzyk z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej, krzyżyk stojący, posążki aniołków i lichtarze ze świecami. Lampka olejna świeciła się przed ołtarzykiem w środy, soboty, niedziele oraz uroczystości Matki Boskiej. Odprawiali przed tym domowym sanktuarium Niepokalanej wspólne modlitwy.

    Anna Kubiak

    8 stycznia 1894 został ochrzczony w kościele Wniebowzięcia NMP w Zduńskiej Woli przez ks. Franciszka Kapałczyńskiego[2], a rodzicami chrzestnymi byli Leopold Lange[uwaga 6] i Anna Dąbrowska[1][7]. Z powodu trudnej sytuacji finansowej rodzina Kolbów przeniosła się wkrótce do Łodzi, a później w 1897 do Pabianic[8]. Tam rodzice Kolbego znaleźli pracę, ojciec pracował w fabryce, a matka prowadziła sklep, potem była położną[8]. W czerwcu 1902 przystąpił do pierwszej komunii świętej[8], natomiast 18 sierpnia 1907 w kościele św. Mateusza w Pabianicach przyjął z rąk bp. Stanisława Zdzitowieckiego sakrament bierzmowania[9]. Jego matka Marianna – w późniejszych zeznaniach – tak scharakteryzowała jego sylwetkę z dzieciństwa[8]:

    Był chłopcem bardzo żywym, bystrym, trochę łobuzowatym, ale z trzech moich synów wobec nas, rodziców, był najbardziej posłuszny. Miałam w nim prawdziwą pomoc. Kiedy z mężem udawałam się do pracy, Rajmund zajmował się kuchnią, robieniem porządków w domu, załatwiając również wiele innych rzeczy.

    Marianna Kolbe

    Na jego przyszłe losy istotne znaczenie miało widzenie jakie miał w pabianickim kościele św. Mateusza. Jego matka w liście z 12 października 1941 do franciszkanów z Niepokalanowa tak opisała to zdarzenie[2]:

    Mieliśmy taki skryty ołtarzyk, do którego on często się wkradał i modlił się. (...) Byłam niespokojna, czy czasem nie jest chory, więc pytam się go, co się z tobą dzieje? (...) Drżąc ze wzruszenia i ze łzami mówi mi: jak mama mi powiedziała, co to z ciebie będzie, to ja bardzo prosiłem Matkę Bożą, żeby mi powiedziała, co ze mną będzie. I potem, gdy byłem w kościele, to znowu Ją prosiłem, wtedy Matka Boża pokazała mi się, trzymając dwie korony: jedną białą, drugą czerwoną. Z miłością na mnie patrzała i spytała, czy chcę te korony. Biała znaczy, że wytrwam w czystości, a czerwona, że będę męczennikiem. Odpowiedziałem, że chcę... Wówczas Matka Boża mile na mnie spoglądnęła i znikła.

    Marianna Kolbe

    Życie zakonne

    Początkowo rodzice planowali, że zostanie sklepikarzem i obejmie po nich niewielki sklepik, ale ostatecznie zmienili zdanie, bo zdecydował się on na wybór drogi życia konsekrowanego[10]. Na prośbę przybyłych na misje do parafii pabianickiej misjonarzy franciszkańskich ze Lwowa (m.in. prowincjała o. Peregryna Haczeli OFMConv.), po wysłuchaniu jego kazania misyjnego[11], Rajmund oraz jego brat Franciszek (rok później w 1908 również Józef)[12] za zgodą rodziców postanowili iść za głosem powołania, wstępując do zakonu franciszkanów[10]. W 1907 Rajmund Kolbe rozpoczął naukę w małym seminarium franciszkanów we Lwowie, 4 września 1910 zaczął nowicjat w zakonie franciszkanów, przyjmując imię Maksymilian[13]. W 1912 rozpoczął studia w Krakowie, kilka miesięcy później został wysłany do Międzynarodowego Kolegium Serafickiego w Rzymie[14]. Śluby wieczyste złożył 1 listopada 1914 przyjmując imię Maria[14]. Uzyskał doktorat z filozofii na uniwersytecie Gregorianum w 1916; a z teologii w 1919 na wydziale ojców franciszkanów, jednak interesował się także matematyką i fizyką – w 1915 w urzędzie patentowym złożył szkic „Eteroplanu”, aparatu umożliwiającego podróż w kosmos – był to projekt pojazdu międzyplanetarnego, opartego na zasadzie trójczłonowej rakiety nośnej[15]. 8 października 1917 otrzymał święcenia diakonatu, a 28 kwietnia 1918 przyjął święcenia kapłańskie, które mu udzielił kard. Basilio Pompilj[12]. Mszę świętą prymicyjną odprawił w kościele S. Andrea delle Fratte w Rzymie[14].

    W 1919 wrócił do Polski i podjął wykłady z historii Kościoła w seminarium ojców franciszkanów w Krakowie[16]. W 1920 ponownie został skierowany do Lwowa, gdzie w zastępstwie o. Wenantego Katarzyńca OFMConv. objął kierownictwo nowicjatu, jednak wkrótce potem sam zmożony gruźlicą był zmuszony udać się na leczenie do Zakopanego[13]

    Działalność wydawnicza

    Przebywając w Rzymie w latach (1912–1919) założył wraz ze współbraćmi w styczniu 1917 związek duszpasterski o nazwie Rycerstwo Niepokalanej (łac. Militia Immaculatae), zajmujący się apostolstwem, którego patronką została Maryja[14]. Od stycznia 1922 zaczął wydawać w Krakowie miesięcznik (następnie tygodnik) „Rycerz Niepokalanej” (nakład pierwszego wydania wyniósł 5000 egzemplarzy)[16]. Pod koniec tegoż roku (październik 1922) wydawanie jego zostało przeniesione do Grodna[16]. Miesięcznikowi nadał charakter pisma katechetycznego (w 1939 osiągnął nakład miliona egzemplarzy)[17].

    Będąc znakomitym organizatorem z wyobraźnią, w 1927 założył pod Warszawą na niezaoranym ściernisku klasztor Niepokalanów (2 ojców i 19 braci), zostając jego pierwszym gwardianem, który został otwarty 7 grudnia 1927 przez prowincjała franciszkanów o. Kornela Czupryka OFMConv[18]. Wybudował go na gruncie podarowanym przez księcia Jana Druckiego-Lubeckiego, syna Władysława[19]. W 1928 powołał on w Niepokalanowie nowicjat franciszkański, a w 1929 zorganizował Małe Seminarium Misyjne[20].

    W Niepokalanowie wydawał m.in. pismo „Rycerz Niepokalanej” (przeniesione 21 listopada 1927 z Grodna), a od 1935 również „Mały Dziennik”. Oba pisma poruszały nie tylko tematy religijne, ale także społeczne, polityczne i kulturalne. Ponadto w drukarni Niepokalanowa wydawano również miesięczniki dla dzieci „Rycerzyk Niepokalanej” (od 1933) i „Mały Rycerzyk Niepokalanej” (od 1938) oraz „Biuletyn Misyjny” (od 1939)[17]. Wsparcia przy jego dziełach udzielił mu prowincjał o. Czupryk[21].

    Jako przedstawiciel „Małego Dziennika” był członkiem Rady Naczelnej Polskiego Związku Wydawców Dzienników i Czasopism[22], 14 maja 1937 został wybrany do jego zarządu głównego[23].

    Działalność misyjna

    O. Kornel Czupryk i o. Maksymilian przed wyjazdem do Japonii w 1933

    Na zakonnej kapitule prowincjalnej w 1930 we Lwowie uzyskał zatwierdzenie placówki misyjnej w Nagasaki w Japonii[13]. Podróż na Daleki Wschód podjął z czterema zakonnikami, zatrzymując się w Szanghaju, gdzie próba założenia placówki misyjnej nie powiodła się[24]. Jeszcze w 1930 dołączył do wyprawy młody kleryk z Wojnicza Antoni Mirochna, który poświęcił działalność misyjną placówce w Nagasaki, kontynuując inicjatywę Kolbego i zakładając tam zakon żeński – Zgromadzenie Sióstr Franciszkanek Rycerstwa Niepokalanej, zyskując uznanie rządu japońskiego[25]. W okresie 1931–1935 prowadził działalność misyjną w Japonii, gdzie w 1931 z jego inicjatywy założono klasztor franciszkanów w Nagasaki (jap. Mugenzai no Sono; pol. Ogród Niepokalanej). Pomimo sugestii pozostałych duchownych, aby klasztor umiejscowić w katolickiej dzielnicy Urakami, gdzie znajdowała się od 1895 katedra Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny, zdecydował o jego budowie na stoku jednej z gór otaczających Nagasaki, po przeciwnej stronie miasta. Czternaście lat później decyzja ta okazała się zbawienna dla klasztoru, gdy 9 sierpnia 1945 załoga amerykańskiego B-29-36-MO zrzuciła na Nagasaki bombę atomową, a stok góry osłonił budynek klasztorny przed falą uderzeniową[26].

    Ówczesny chargé d’affaires ambasady polskiej w Tokio, Jacek Trawiński tak go scharakteryzował[27]:

    Człowiek skupiony, cichy, skromny, a równocześnie pełen godności, autorytetu i skupionej energii. Gdy poczynał mówić o swych sprawach, o swej placówce w Nagasaki – twarz ożywiała mu się, a w miarę słów rozjaśniała się, uświęcała.

    Jacek Trawiński

    W Japonii rozpoczął wydawanie japońskiego odpowiednika „Rycerza Niepokalanej” o nazwie (jap. Seibo no Kishi), który w 1934 osiągnął nakład 60 tysięcy egzemplarzy oraz założył tzw. Niepokalanów japoński[27]. Tam również spotkał się z tzw. małą radiofonią, czyli stacjami nadawczymi małej mocy zainstalowanymi w wielu punktach kraju.

    W 1933 przebywał w Polsce, uczestnicząc w kapitule prowincjalnej[13]. W tym samym roku pod Warszawą przyczynił się do nawrócenia na wiarę katolicką japońskiego dyplomaty, Hiroyukiego Kawai[28].

    Powrót do Polski

    Po powrocie do Polski z Japonii w 1936, do Niepokalanowa, korzystając z dobrodziejstw techniki, uruchomił tam w 1937 elektrownię, następnie wprowadził dalekopis oraz od 1938 zaczął organizować pomysł budowy telewizji, studia filmowego i lotniska[17][29]. Postanowił również uruchomić (stację nadawczą) radiostację[17]. Zgodnie z obowiązującym w przedwojennej Polsce prawem nie miał takiej możliwości. Nie tracąc nadziei zapisał się do PZK i został krótkofalowcem o znaku SP3RN (jako Radio Niepokalanów). Stacja zaczęła nadawać na przełomie lat 1937/1938, pokrywając swoim zasięgiem praktycznie obszar całego kraju[17].

    W lipcu 1936 podczas kapituły zakonnej został wybrany ponownie gwardianem klasztoru w Niepokalanowie, a także dyrektorem tamtejszego wydawnictwa[30][31]. Pod jego kierownictwem konwent stał się największym klasztorem katolickim na świecie – we wrześniu 1939 było tam ponad 700 zakonników i kandydatów[29].

    Pod okupacją niemiecką oraz pobyt w obozie koncentracyjnym

    Cela śmierci św. Maksymiliana Marii Kolbego w obozie koncentracyjnym Auschwitz (blok 11)

    W czasie okupacji niemieckiej działalność klasztoru została zawieszona, a 19 września 1939 o. Maksymilian został aresztowany wraz z 34 braćmi, 2 ojcami i klerykiem[32]. Po dwudniowej podróży ciężarówką i pociągiem towarowym, przybyli do obozu w Łambinowicach (niem. Lamsdorf), a następnie zostali przewiezieni do Gębic (niem. Amtitz)[32]. 9 listopada 1939 przewieziono ich do obozu w Ostrzeszowie, skąd 8 grudnia (w święto Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny) tegoż roku zostali uwolnieni, powracając do Niepokalanowa[33]. Po wyjściu na wolność zorganizował w klasztorze ośrodek usług dla okolicznej ludności i oddał się pogłębianiu formacji pozostałych przy nim współbraci. Powtórnie aresztowany 17 lutego 1941, przesłuchiwany i więziony na Pawiaku[34].

    28 maja 1941 trafił do obozu koncentracyjnego w Auschwitz, gdzie otrzymał numer obozowy 16670[35]. W obozie przydzielono go do komanda „Babice”, które pracowało przy wyrębie drzew i znoszeniu gałęzi[36]. Poza tym pełnił on potajemnie posługę kapłańską dla współwięźniów (m.in. spowiadał, głosił kazania i ukradkiem sprawował msze święte). Pozostały po nim dwie pamiątki (mały obozowy kielich mszalny oraz jego różaniec, ofiarowany Wilhelmowi Żelaznemu (nr obozowy 1126) z Chorzowa[37]). Po wyzwoleniu obozu KL Auschwitz ocaleni więźniowie przekazali te pamiątki, które obecnie eksponowane są w relikwiarzach.

    Podczas apelu w obozie 29 lipca 1941, który prowadził kierownik obozu Karl Fritzsch dobrowolnie wybrał śmierć głodową w zamian za skazanego współwięźnia Franciszka Gajowniczka (nr obozowy 5659), który był w grupie 10 więźniów skazanych na śmierć, za ucieczkę z obozu (blok 14A) jednego z więźniów[38]. Po wojnie Franciszek Gajowniczek wobec świadków Franciszka Mazurkiewicza i Brata Ferdynanda Marii Kasza w Brzegu tak opisał to zdarzenie[39]:

    W okresie żniw, w ostatnich dniach lipca 1941 roku, przy nadarzającej się sposobności, jeden z więźniów oświęcimskich z mojego bloku zbiegł. Jako represja za to, na wieczornym apelu nastąpiło dziesiątkowanie więźniów mojego bloku. Dziesięciu więźniów z mojego bloku wyznaczono na śmierć. Dowódca obozu Fritzsch w towarzystwie Rapportfuhrera Palitzscha dokonał selekcji (wyboru). Nieszczęśliwy los padł również na mnie. Ze słowami:
    – „Ach, jak żal mi żony i dzieci, które osierocam”
    udałem się na koniec bloku. Miałem iść do celi śmierci głodowej. Te słowa usłyszał O. Maksymilian Kolbe, franciszkanin z Niepokalanowa. Wyszedł z szeregów, zbliżył się do Lagerfuhrera Fritzscha i usiłował ucałować jego rękę. Fritzsch zapytał tłumacza:
    – „Was wünscht dieses polnische Schwein?” (pol. Czego chce ta polska świnia?)
    O. Maksymilian Kolbe, wskazując ręką na mnie wyraził swoją chęć pójścia za mnie na śmierć. Lagerfuhrer Fritzsch ruchem ręki i słowem:
    – „Heraus” (pol. Wyjść)
    kazał mi wystąpić z szeregu skazańców, a moje miejsce zajął O. Maksymilian Kolbe. Za chwilę odprowadzono ich do celi śmierci, a nam kazano rozejść się na bloki. W tej chwili trudno mi było uświadomić sobie ogrom wrażenia, jaki ogarnął mnie; ja, skazaniec mam żyć dalej, a ktoś chętnie i dobrowolnie ofiaruje swoje życie za mnie. Czy to sen, czy rzeczywistość?... Wśród kolegów wspólnej niedoli oświęcimskiej dał się słyszeć jeden głos podziwu heroicznego poświęcenia życia tego kapłana za mnie.

    Franciszek Gajowniczek

    Świadkiem tego zdarzenia był też więzień tego bloku Michał Micherdziński. W późniejszych zeznaniach tak z kolei opisał on to zdarzenie[40][35]:

    O. Maksymilian szedł w więziennym pasiaku, z miską u boku, w drewniakach. Nie szedł jak żebrak, ani też jak bohater. Szedł jak człowiek świadomy wielkiej misji. Stanął spokojnie przed oficerami. Cała świta, która dokonywała selekcji, wszyscy stali i patrzyli po sobie, nie wiedzieli, co robić. Wreszcie opamiętał się kierownik obozu i wściekły, zapytał swojego zastępcę:
    – „Was will dieses polnische Schwein?” (pol. Czego chce ta polska świnia?).
    Zaczęli szukać tłumacza, ale okazało się, że tłumacz jest zbędny. O. Maksymilian w postawie na baczność odpowiedział spokojnie po niemiecku:
    – „Ich will für ihn sterben” (pol. Chcę umrzeć za niego)
    i wskazał lewą ręką na stojącego obok Gajowniczka. Padło kolejne pytanie:
    – „Wer bist du?” (pol. Kim jesteś?)
    – „Ich bin polnischer katholischer Priester” (pol. Jestem polskim księdzem katolickim.)
    O. Maksymilian, mimo iż wiedział, jak Niemcy traktują polskich księży, nie bał się przyznać do swojego kapłaństwa. Panowała wtedy nieznośna cisza. Każda sekunda wydawała się trwać wieki. Wreszcie stało się coś, czego do dzisiaj nie mogą zrozumieć ani Niemcy, ani więźniowie. Kapitan SS, który zawsze zwracał się do więźniów przez wulgarne „ty”, zwrócił się do o. Maksymiliana per „pan”:
    – „Warum wollen Sie für ihn sterben?” (pol. Dlaczego pan chce umrzeć za niego?)
    O. Maksymilian odpowiedział:
    – „Er hat eine Frau und Kinder” (pol. On ma żonę i dzieci.)
    Po chwili esesman powiedział:
    – „Gut” (pol. Dobrze).

    Michał Micherdziński

    Po apelu dziesięciu skazanych (w tym o. Maksymiliana) zaprowadzono do bloku 11 (śmierci), kazano się rozebrać do naga i zamknięto w piwnicy[34]. Świadkiem ich umierania był więzień nr obozowy 1192, Bruno Borgowiec, który ocalał z obozu i w 1946 złożył zeznanie przed notariuszem w Chorzowie[34]. Stwierdził on m.in.[34]:

    Początkowo więźniowie krzyczeli z rozpaczy, bluźniąc przeciw Bogu. Później pod wpływem ojca Kolbego zaczęli się modlić i śpiewać pieśni do Matki Najświętszej. Zakonnik dodawał im otuchy, spowiadał i przygotowywał na śmierć. Stojąc lub klęcząc, wpatrywał się pogodnym wzrokiem w dokonujących inspekcji esesmanów.

    Bruno Borgowiec

    Ojciec Kolbe zmarł 14 sierpnia 1941 dobity zastrzykiem trucizny – fenolu przez funkcjonariusza obozowego, kierownika izby chorych Hansa Bocka o godz. 12:50[34][41][42]. Bruno Borgowiec tak opisał to zdarzenie[34]:

    Zmarł w pozycji siedzącej, oparty o ścianę, z oczami otwartymi i głową przechyloną na bok.

    Bruno Borgowiec

    Jego ciało zostało spalone w obozowym krematorium. Natomiast 25 października 1944 Franciszek Gajowniczek został przeniesiony do obozu koncentracyjnego KL Sachsenhausen, gdzie doczekał się wyzwolenia przez wojsko amerykańskie.

    Tablica przodków

    Tablica rodowodowa[uwaga 7][45][2]
    PradziadkowiePaweł Kolbe
    (13.10.1825–17.09.1854)
    Teresa Nisig
    (1820–4.07.1854)    		Antoni Grejbich
    (1807–?)
    Teresa Szprenger (Studnicka)
    (1808–?)    		Kazimierz Dąbrowski
    Agnieszka Grzybowska    		Bogusław Klinicki
    Karolina (nazwisko nieznane)
    DziadkowieJan Kolbe
    (8.02.1848–1921)
    Helena Grajbych
    (27.06.1847–?)    		Franciszek Dąbrowski
    (1823–15.03.1897)
    Anna Krystyna Klinicka
    (1832–29.03.1892)
    RodziceJuliusz Kolbe
    (29.05.1871–5.10.1919)
    Marianna Dąbrowska
    (25.02.1870–17.03.1946)
    św. o. Maksymilian Rajmund Kolbe OFMConv.
    (8.01.1894–14.08.1941)

    Wyniesienie na ołtarze

    Beatyfikacja

    Po zakończeniu II wojny światowej, generał zakonu franciszkanów o. Beda Maria Hess OFMConv. podjął starania w stolicy Apostolskiej w celu wyniesienia go na ołtarze[46]. 8 grudnia 1946 wydał on okólnik, w którym nakazał zebrać jego pisma, spisać wspomnienia oraz zebrać adresy świadków jego życia i działalności[47].

    Wstępne badania procesowe rozpoczęły się w diecezji padewskiej 24 maja 1948[47]. Odtąd przysługiwał mu tytuł Sługi Bożego. Proces informacyjny toczył się równolegle w czterech diecezjach: padewskiej (1948–1952), warszawskiej (1949–1950), rzymskiej (1951) i Nagasaki (1949–1951)[48]. Wstępny proces zgromadził obszerny materiał dowodowy, gdyż przesłuchano 75 świadków i zebrano dostępne dokumenty dotyczące jego życia i działalności[48]. Do 1952 zostały ponadto zebrane jego pisma i złożone w Kongregacji do Spraw Obrzędów w Rzymie[48]. Komisja teologiczna po zapoznaniu się z jego pismami pozytywnie zaopiniowała 26 kwietnia 1955 ich treść, wydając 12 maja tegoż roku dekret o ich ważności[48][49]. Zebrany materiał posłużył do przygotowania stosownych procesów apostolskich, które zostały przeprowadzone zgodnie z obowiązującymi wówczas przepisami prawa kanonicznego w: Padwie (1961–1963), Warszawie (1962), Krakowie (1962), Nagasaki (1961–1963) i Trenton (1962)[47]. 6 czerwca 1964 Kongregacja do Spraw Obrzędów wydała dekret o ważności procesu informacyjnego i apostolskiego[49].

    Następnie, po zbadaniu wszystkich okoliczności, 30 stycznia 1969 papież Paweł VI podpisał dekret o heroiczności jego życia i cnót[49]. Odtąd przysługiwał mu tytuł Czcigodnego Sługi Bożego. Postulatorem generalnym procesu beatyfikacyjnego został mianowany o. Antonio Ricciardi OFMConv[50]. Do beatyfikacji potrzebny był fakt dwóch cudownych uzdrowień za jego przyczyną. Po ich zgłoszeniu stosowne procesy toczyły się równolegle w okresie (1964–1966) i (1965–1967). 8 maja 1970 odbyło się posiedzenie Rady Lekarskiej w sprawie tych cudownych uzdrowień, a 14 czerwca 1971 Kongregacja Spraw Kanonizacyjnych wydała dekret uznający fakt cudownych uzdrowień za jego przyczyną[49].

    Papież wyraził zgodę na jego beatyfikację, jako wyznawcy, która odbyła się w Rzymie, w bazylice św. Piotra podczas uroczystej mszy świętej 17 października 1971, której przewodniczył papież Paweł VI[47]. W homilii Paweł VI powiedział m.in.[51]:

    Kto z nas nie pamięta niezrównanego faktu? „Jestem kapłanem katolickim” mówi ojciec Kolbe ofiarując siebie na śmierć i na jaką śmierć! dla ratowania życia skazanego w mściwym odwecie, nieznanego mu towarzysza niedoli. Był to wielki moment: ofiara została przyjęta. Zrodziła się ona z serca nawykłego do wyrzeczeń, jakby w naturalnym odruchu posługi kapłańskiej.

    Paweł VI

    Na jego beatyfikację przybyło około 150 tysięcy osób, w tym około 6 tysięcy Polaków, z polską delegacją, której przewodniczył prymas Polski kard. Stefan Wyszyński[47]. Obecny był m.in. kard. Karol Wojtyła, późniejszy papież oraz Franciszek Gajowniczek ocalony przez o. Maksymiliana Kolbego więzień.

    Obraz z jego wizerunkiem, który w dniu beatyfikacji znajdował się w glorii Berniniego w bazylice św. Piotra, znajduje się obecnie w głównym ołtarzu pabianickiego sanktuarium św. Maksymiliana Kolbego. Kolbe był pierwszym Polakiem beatyfikowanym po II wojnie światowej[52].

    Kanonizacja

    Obraz św. Maksymiliana Kolbe w Bazylice Konkatedralnej Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kołobrzegu

    Zgodnie z procedurą postępowania kanonizacyjnego jako wyznawcy do jego kanonizacji potrzebne było stwierdzenie dwóch nowych cudownych uzdrowień za jego wstawiennictwem. Konferencja Episkopatu Polski i Konferencja Episkopatu Niemiec wystosowały prośby do Stolicy Apostolskiej o przyśpieszenie procesu jego kanonizacji[53]. Zastanawiano się wówczas: czy istnieje możliwość zmiany procedury kanonizacyjnej, tak by był ogłoszonym świętym jako męczennik[54]. Postulatorem generalnym procesu kanonizacyjnego został mianowany o. Ambrogio Sanna OFMConv[55]. W 1981 i 1982 odbyły się w Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych posiedzenia w tej sprawie[53].

    19 stycznia 1982 Kongregacja ta ogłosiła dekret, który stwierdził, że papież św. Jan Paweł II udzielił dyspensy od przepisu kanonu 2138 § 1 Kodeksu prawa kanonicznego, czyli można przystąpić do jego kanonizacji bez wymagania dwóch nowych zatwierdzonych cudów za jego wstawiennictwem[53]. Ostatecznie w marcu 1982 papież św. Jan Paweł II zdecydował – po zasięgnięciu opinii Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych – o jego kanonizacji jako męczennika, wyznaczając ją na 10 października 1982[56]. Uroczystej mszy kanonizacyjnej na placu Świętego Piotra w Rzymie przewodniczył papież św. Jan Paweł II, który w homilii powiedział m.in.[57]:

    Ojciec Maksymilian Kolbe, więzień obozowy, upomniał się w obozie śmierci o prawo do życia niewinnego człowieka – jednego z milionów. Ten człowiek (Franciszek Gajowniczek) żyje po dzień dzisiejszy, i jest wśród nas obecny. Ojciec Kolbe upomniał się o prawo do życia, wyrażając gotowość pójścia na śmierć w jego zastępstwie, ponieważ tamten był ojcem rodziny i jego życie potrzebne było najbliższym. Ojciec Maksymilian Maria Kolbe potwierdził w ten sposób prawo Stwórcy do życia niewinnego człowieka, dał świadectwo Chrystusowi i miłości.

    Jan Paweł II

    Relikwie

    Pomimo że ciało o. Maksymiliana Marii Kolbego zostało spalone w obozowym krematorium, a jego prochy rozrzucone po okolicznych polach, to ocalone zostały jego niewielkie fragmenty włosów, pozostałe przed aresztowaniem[58]. Fryzjer zakonny br. Akurcjusz Pruszak OFMConv. zachował te fragmenty w dwóch kopertach: w jednej ze strzyżenia przed wyjazdem do Japonii oraz w drugiej z brody zgolonej we wrześniu 1939[58]. Obecnie relikwie te eksponowane są w relikwiarzach[59].

    Publikacje

    Jako redaktor naczelny miesięczników „Rycerz Niepokalanej” i „Mały Rycerzyk Niepokalanej” o. Maksymilian Maria Kolbe opublikował liczne artykuły w tych czasopismach. Ponadto wydał jedną pozycję poświęconą swojej wyprawie misyjnej do Japonii (1937)[60]. Pozostawił po sobie liczne materiały w postaci: listów, artykułów, referatów, pamiętników, przemówień, konferencji i notatek, które zostały zebrane i opublikowane przez różnych redaktorów już po jego śmierci oraz przetłumaczone i wydane w językach obcych[60]:

    • Maksymilian Maria Kolbe, Metoda misyjna i religie w Japonii, Poznań: Zw. Akad. Kół Misyjnych w Polsce, 1937, OCLC 749135072.
    • Maksymilian Maria Kolbe, Nasz ideał, Niepokalanów: Drukarnia Milicji Niepokalanej, 1946, OCLC 968544225.
    • Maksymilian Maria Kolbe (przygot. do druku Komitet Redakcyjny): Pisma ojca Maksymiliana Marii Kolbego franciszkanina. T. 1, Wstęp, wykaz skrótów, rys życia, chronologia życia i działalności, listy 1912–1929. Niepokalanów: 1970. OCLC 805261850.
    • Maksymilian Maria Kolbe (przygot. do druku Komitet Redakcyjny): Pisma ojca Maksymiliana Marii Kolbego franciszkanina. T. 2, Listy 1930-czerwiec 1933. Niepokalanów: 1970. OCLC 805261874.
    • Maksymilian Maria Kolbe (przygot. do druku Komitet Redakcyjny): Pisma ojca Maksymiliana Marii Kolbego franciszkanina. T. 3, Listy: lipiec 1933 – 15 lipca 1936. Niepokalanów: 1970. OCLC 805261883.
    • Maksymilian Maria Kolbe (przygot. do druku Komitet Redakcyjny): Pisma ojca Maksymiliana Marii Kolbego franciszkanina. T. 4, Listy: 16 lipca 1936-czerwiec 1941. Niepokalanów: 1970. OCLC 805261904.
    • Maksymilian Maria Kolbe (przygot. do druku Komitet Redakcyjny): Pisma ojca Maksymiliana Marii Kolbego franciszkanina. T. 5, Notatki, pamiętniki. Niepokalanów: 1970. OCLC 805261935.
    • Maksymilian Maria Kolbe (przygot. do druku Komitet Redakcyjny): Pisma ojca Maksymiliana Marii Kolbego franciszkanina. T. 6, Artykuły, referaty, szkice 1914–1929. Niepokalanów: 1970. OCLC 805261948.
    • Maksymilian Maria Kolbe (przygot. do druku Komitet Redakcyjny): Pisma ojca Maksymiliana Marii Kolbego franciszkanina. T. 7, Artykuły, referaty, szkice 1930–1941. Niepokalanów: 1970. OCLC 805261957.
    • Maksymilian Maria Kolbe (przygotował do druku komitet redakcyjny pod kierunkiem Joachima Romana Bara): Wybór pism. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1973. OCLC 5787409.
    • Massimiliano Kolbe, Gli scritti di Massimiliano Kolbe eroe di Oświęcim e beato della Chiesa. Vol. 1–2 (traduzione dal pollaco di Cristoforo Zambelli), wyd. 1, Firenze: Città di Vita, 1975, OCLC 835915073 (wł.).
    • Maksymilian Maria Kolbe (oprac. i red. Jan Antoni Książek, Władysław Kornel Kaczmarek pod kierunkiem Joachima Romana Bara): Konferencje ascetyczne: notatki słuchaczy z przemówień Ojca Maksymiliana Kolbego. Niepokalanów: Wydawnictwo Ojców Franciszkanów, 1976. OCLC 749822000.
    • Maximilian Maria Kolbe (excerpts from his writings and addresses selected, compiled, and arranged by Jerzy M. Domański; ed., transl. and with an introd. by Regis N. Barwig; pref. by Fulton J. Sheen): Maria was his middle name: day-by-day with Blessed Maximilian Maria Kolbe. Altadena (California): The Benziger Sisters Publishers, 1977. OCLC 42983454. (ang.).
    • Massimiliano Kolbe, Gli scritti di Massimiliano Kolbe eroe di Oświęcim e beato della Chiesa. 3 (traduzione dal pollaco di Cristoforo Zambelli), wyd. 1, Firenze: Città di Vita, 1978, OCLC 749148836 (wł.).
    • Maximilien-Marie Kolbe (trad. de P. Grémaud; préf. et introd. de J. F. Villepelée): Carnets spirituels: notes de retraites et meditations. Paryż: Éditions P. Lethielleux, 1981. ISBN 2-249-60149-6. OCLC 836797426. (fr.).
    • Maksymilian Maria Kolbe, Błogosławiony Maksymilian Maria Kolbe: zbiór poezji, t. 9, Kraków: DSL, 1982 (Biblioteczka Służby Liturgicznej), OCLC 750625312.
    • Maksymilian Maria Kolbe (wybór, układ i oprac. Amelia Szafrańska): Myśli i rozważania. Warszawa: PAX, 1982. ISBN 83-211-0429-0. OCLC 462008335.
    • Maksymilian Maria Kolbe (wybór tekstów Leon Dyczewski): Ten, który rozdał życie. Warszawa: Kuria Prowincjonalna OO. Franciszkanów, 1983.
    • Maksymilian Maria Kolbe (opracował Damian Synowiec): Nieznana korespondencja. Kraków: 1985. OCLC 911237919.
    • Maksymilian Maria Kolbe (oprac. i red. Jan Antoni Książek, Władysław Kornel Kaczmarek pod kierunkiem Joachima Romana Bara): Konferencje świętego Maksymiliana Marii Kolbego. Niepokalanów: Wydawnictwo Ojców Franciszkanów, 1990. ISBN 83-85037-21-7.
    • Maksymilian Maria Kolbe, Oddanie się Niepokalanej, wyd. 1, Niepokalanów: Wydawnictwo Ojców Franciszkanów, 1992, ISBN 83-85037-23-3.
    • Maksymilian Maria Kolbe (red. Jerzy Domański): Co dzień ze św. Maksymilianem: wybór tekstów z pism i przemówień o. Maksymiliana Marii Kolbego. Wyd. 1. Niepokalanów: Wydawnictwo Ojców Franciszkanów, 1994. ISBN 83-86412-01-1. OCLC 69554508.
    • Maksymilian Maria Kolbe (wyboru dokonał Marek Jarzębowski): „Raz się żyje”: św. Maksymilian radzi. Cz. 1. Niepokalanów: Wydawnictwo Ojców Franciszkanów, 1995, seria: Biblioteczka Myśli. ISBN 83-86412-19-4. OCLC 751070316.
    • Maksymilian Maria Kolbe (wyboru i oprac. dokonał Stanisław Krajski): Pisma wybrane. Warszawa: Wydawnictwo Św. Tomasza z Akwinu, 1995. ISBN 83-86535-08-3. OCLC 749811288.
    • Maksymilian Maria Kolbe (zebrał Elfi): Do ideału Mi: myśli Maksymiliana Marii Kolbego. Niepokalanów: Wydawnictwo Ojców Franciszkanów, 1996. ISBN 83-86412-66-6. OCLC 297547364.
    • Massimiliano Kolbe, Scritti di Massimiliano Kolbe, Rzym: Ass. Rel. Centro Nazionale Milizia dell’Immacolta: ENMI Editrice Nazzionale, 1997, OCLC 797557136 (wł.).
    • Maksymilian Maria Kolbe (wyboru i oprac. dokonał Stanisław Krajski): Św. Maksymilian Maria Kolbe o masonerii i Żydach. Wyd. 1. Krzeszowice: Dom Wydawniczy „Ostoja”, 1998. ISBN 83-909116-2-0. OCLC 42277435.
    • Maximilliano M. Kolbe (trad. Francesco Francaviglia): Escritos de San Maximiliano M. Kolbe. Rzym: Centro Internazionale Milizia dell’Immacolata, 2003. OCLC 968789195. (wł.).
    • Maksymilian Maria Kolbe, Pisma. Cz. 1, wyd. 1, Teresin: Wydawnictwo Ojców Franciszkanów Niepokalanów, 2007, ISBN 978-83-60479-17-9, OCLC 749764050.
    • Maksymilian Maria Kolbe, Pisma. Cz. 2, wyd. 1, Niepokalanów: Wydawnictwo Ojców Franciszkanów Niepokalanów, 2008, ISBN 978-83-60479-18-6, OCLC 750117898.
    • Maksymilian Maria Kolbe (wyboru tekstów dokonała i oprac. Maria Lademann): Droga modlitwy ze świętym Maksymilianem. Niepokalanów: Wydawnictwo Ojców Franciszkanów, 2008. ISBN 978-83-60479-34-6.
    • Maksymilian Maria Kolbe (wybór tekstów: Ewa Glińska): Rady przyjaciela. Cz. 11. Częstochowa: Edycja Świętego Pawła, 2011, seria: Perełki z Aureolą. ISBN 978-83-7424-948-5. OCLC 802105708.
    • Maksymilian Maria Kolbe (wybór i oprac. Roman Aleksander Soczewka): Dobrego dnia ze św. Maksymilianem Kolbem: myśli na każdy dzień roku. Częstochowa: Edycja Świętego Pawła, 2011. ISBN 978-83-7424-670-5. OCLC 751047290.
    • Maksymilian Maria Kolbe (przygotował Roman Aleksander Soczewka): Cały Twój, Maryjo!: wybrane modlitwy i nowenna za wstawiennictwem św. Maksymiliana. Cz. 4. Częstochowa: Edycja Świętego Pawła, 2011, seria: Ufność. ISBN 978-83-7424-878-5. OCLC 802125462.
    • Maksymilian Maria Kolbe (wybór tekstów Stanisław Gancarek): Maryja najkrótszą drogą do komunii z Bogiem: wybór tekstów św. Maksymiliana Kolbego: materiały formacyjne Ruchu Rodzin Nazaretańskich. Częstochowa: Częstochowskie Wydawnictwo Archidiecezjalne Regina Poloniae, 2011, seria: Ku Nowej Ewangelizacji. ISBN 978-83-62244-36-2. OCLC 804260709.
    • Jan Paweł II, Maksymilian M. Kolbe, Stefan Wyszyński (wybór i układ Tomasz Krzyżak; zdjęcia: Gabriela Mytyk-Krzyżak): Pełna łaski: modlitwy do Matki Bożej. Teresin: Wydawnictwo Pająk Media, 2011. ISBN 978-83-932339-2-2. OCLC 804007370.
    • Maximilian Maria Kolbe (selected, complied, arranged, translated and edited from the „Pisma sw. Maksymiliana Kolbego” by Hilda Elfleda Brown): She shall crush the head: selected writings od St. Maximilian Kolbe. Phoenix: Leonine Publishers, 2015. ISBN 978-1-942190-19-6. OCLC 982628347. (ang.).
    • Maksymilian Maria Kolbe (wybór tekstów i redakcja Dariusz Kowalczyk): Aby Ona żyła i działała w nas i przez nas: fragmenty konferencji. Niepokalanów: Wydawnictwo Ojców Franciszkanów, 2017, seria: Ku Nowej Ewangelizacji. ISBN 978-83-7766-141-3. OCLC 1036707850.
    • Maksymilian Maria Kolbe (wybór tekstów Stanisław Gancarek): Maryja naszą drogą: wybór tekstów św. Maksymiliana Kolbego. Częstochowa: Wydawnictwo Misjonarzy Krwi Chrystusa, 2018. ISBN 978-83-63459-91-8. OCLC 1066092868.
    Galeria
    Maksymilian Maria Kolbe (1936)
    Pomnik w Tarnowie-Mościcach
    (1963)
    Pomnik w Chrzanowie
    (1972)
    Figura przy kościele św. Józefa w Muszynie
    (1993)
    Pomnik przy kościele św. Mateusza w Pabianicach
    Pomnik w Niepokalanowie
    (1994)
    Maksymilian Kolbe (pierwszy z lewej) na fasadzie opactwa westminsterskiego w Londynie
    (1998)
    Drewniana rzeźba w Wiślicy Wiktora Ostrzołka w kołobrzeskiej katedrze
    Wojcieszów, kościół parafialny pw. Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski-tablica pamiątkowa
    Tablica pamiątkowa na kościele filialnym pw. św. Maksymiliana Kolbe w Czadrowie
    Fresk autorstwa Jana Molgi w kościele pw. śś. Ap. Piotra i Pawła w Kamiennej Górze
    Ostrzeszów, tablica pamiątkowa
    Św. Maksymilian Maria Kobe (Kościół w Siedlęcinie)
    Sędzisław – kościół pw. św. Maksymiliana Kolbe, sztandar procesyjny
    Szklarska Poręba, kościół św. Maksymiliana Marii Kolbego

    Upamiętnienie

    Sanktuaria

    • Gdynia - kościół pw. św. Antoniego Padewskiego, wybudowany w latach 1957-1970, w miejscu kaplicy, przy której poświęceniu był obecny św. Maksymilian (1937), ustanowiony sanktuarium w 2006, (nie mylić ze znajdującym się w Gdyni kościołem pw. św. Maksymiliana),
    • Lubin - kościół pw. św. Maksymiliana, wybudowany w latach 1982-1999, niezwiązany bezpośrednio z życiem i działalnością św. Maksymiliana, ustanowiony sanktuarium w 2023,
    • Niepokalanów - Bazylika pw. Niepokalanej Wszechpośredniczki Łask, wybudowana w latach 1948-1954 jako realizacja zamiaru podjętego przez św. Maksymiliana, w miejscu uświęconym jego działalnością, ustanowiona sanktuarium w 2001,
    • Pabianice - kościół pw. św. Maksymiliana, wybudowany w latach 1982-1994, w mieście, gdzie św. Maksymilian mieszkał w latach 1897-1907, wewnątrz znajduje się oryginalny obraz beatyfikacyjny, świątynia ustanowiona sanktuarium w 2001,
    • Szczuki k. Białej Rawskiej - kościół pw. św. Maksymiliana, wybudowany w latach 1982-1987, niezwiązany bezpośrednio z życiem i działalnością św. Maksymiliana, ustanowiony sanktuarium w 2003,
    • Wolica-Tokarnia - kościół pw. św. Maksymiliana, wybudowany w latach 2006-2018, niezwiązany bezpośrednio z życiem i działalnością św. Maksymiliana, ustanowiony sanktuarium w 2016,
    • Zduńska Wola - Bazylika pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, wybudowana w latach 1872–1891, miejsce chrztu św. Maksymiliana (1894), w 2004 ustanowiona Sanktuarium Urodzin i Chrztu Świętego Maksymiliana Kolbego.

    Odznaczenia

    Film i teatr

    Historia życia i śmierci Maksymiliana Kolbego została zekranizowana w filmie Życie za życie. Maksymilian Kolbe (1990) w reżyserii Krzysztofa Zanussiego[120]. W rolę zakonnika wcielił się Edward Żentara[120]. Ponadto w 2007 powstał film dokumentalny o jego życiu w reżyserii Tomasza Wojciechowskiego i Leszka Wasiuty pt. Męczennik miłości dla TV Puls[121]. W 2017 ukazał się kolejny film fabularny o nim w reżyserii Michała Kondrata Dwie korony z główną rolą Adama Woronowicza[122].

    Filmy
    RokTytułReżyseria
    1971Ojciec Maksymilian Kolbe[123]Piotr Friedrich
    1974Scena zbiorowa ze świętym[124]Mariusz Walter
    1990Życie za życie. Maksymilian Kolbe[120]Krzysztof Zanussi
    1991Maksymilian Kolbe (1894-1941)[125]Andrzej Machnowski, Władysław Sobecki
    2007Męczennik miłości[121]Tomasz Wojciechowski, Leszek Wasiuta
    2017Dwie korony[122]Michał Kondrat
    2019Niepospolita[126]Tomasz Dobosz

    7 kwietnia 1990 w Operze Śląskiej w Bytomiu odbyła się prapremiera opery Dominique Probst zatytułowana „Maksymilian Kolbe” do libretta, które napisał Eugène Ionesco, w reżyserii Tadeusza Bradeckiego z główną rolą Adama Kruszewskiego[127]. Ponadto 25 listopada 2016 odbyła się w Teatrze Oratorium przy bazylice Najświętszego Serca Jezusowego w Warszawie prapremiera spektaklu Kazimierza Brauna zatytułowanego „Mój syn Maksymilian” w reżyserii Marcina Kwaśnego, który został oparty na autentycznej korespondencji między św. Maksymilianem a jego matką i mówi o wyjątkowej więzi między nimi oraz roli Matki Bożej Niepokalanej w ich życiu[128].

    Spór o antysemityzm

    W 1982 roku, na kilka miesięcy przed kanonizacją, w prasie amerykańskiej i brytyjskiej (m.in. „St. Louis Jewish Light”, „Washington Post”, „The New York Times”, „Boston Jewish Advocate”) ukazały się artykuły na temat rzekomego antysemityzmu Kolbego[129]. Dowodem miały być m.in. odniesienia do Protokołów Mędrców Syjonu i powoływanie się na nie w pismach Kolbego[130]. W 1926 Kolbe pisał, że masoni to żydowskie ugrupowanie, które pragnie zniszczyć Kościół[129]. W 1934 w liście do przyjaciela potępiał pomysł systematycznej eksterminacji Żydów, opowiadał się za bojkotem ekonomicznym[129]. Jednocześnie uważał, że celem nie powinno być budzenie nienawiści do Żydów, a jedynie konwersja ich na katolicyzm[129]. Wydawane przez Kolbego pisma: „Mały Dziennik” i „Rycerz Niepokalanej” szerzyły jednak antysemickie postawy[131][132]. Pisma popierały getto ławkowe, nie potępiały przemocy wobec Żydów, która miała miejsce podczas nocy Kryształowej; sugerowały, że Żydzi powinni emigrować z Polski[133]. Kolbe nadzorował publikacje tych wydawnictw i tolerował poglądy w nich zawarte[132]. Postawa Kolbego wobec Żydów nie opierała się na rasizmie, podzielała jednak pewne uprzedzenia na temat Żydów, które były częścią ideologii nazistowskiej[132].

    Odpowiedzi na zarzuty wobec Kolbego podjęli się w 1982 redaktorzy „St. Louis Review”[130] (pisma wydawanego przez archidiecezję w St. Louis)[134]. Kolejna istotna polemika toczyła się na łamach „The New York Review of Books”. Daniel Schlafly z Saint Louis University oraz Warren Green z Saint Louis Center for Holocaust Studies odnieśli się krytycznie do wcześniejszej recenzji autorstwa Johna Grossa, który zarzucał Kolbemu podsycanie bezwzględnej antysemickiej kampanii[130][135]. Kwestia żydowska była jedynie marginesem w nauczaniu Kolbego.

    Zobacz też

    Uwagi

    1. ↑ Gdy wszyscy trzej synowie wstąpili do zakonu, ojciec jego Juliusz zamieszkał przy klasztorze franciszkanów we Lwowie jako tercjarz. W 1914 przeniósł się do Częstochowy, gdzie przy parafii św. Zygmunta otworzył sklep papierniczy i myślał o zostaniu organistą. Wybuchła jednak I wojna światowa, gdzie został wysłany w końcu września 1914 na front. Według rodzinnych przekazów, w okolicy Olkusza został okrążony przez Rosjan, wraz z całą kompanią legionistów dostał się do niewoli i jako oficer został przez nich powieszony (→ Tomasz Krzyżak: Maksymiliana Kolbe hartowała rodzina. teologiapolityczna.pl, Szafrańska 1983 ↓, s. 15). Jednakże służby Juliusza Kolbe w Legionach Polskich, ani jego stopnia oficerskiego, nie potwierdzają inne źródła (→ Internetowy Słownik Legionistów Polskich, Wiktor Krzysztof Cygan: Oficerowie Legionów Polskich 1914-1917. Słownik biograficzny, tom 2: litery G-K, 2006). Inna wersja zdarzeń stwierdza, że zginął w trakcie pracy w wywiadzie austriackim (→ Juliusz Kolbe. Tercjarz franciszkański, patriota i ojciec św. Maksymiliana. alateia.org).
    2. ↑ Matka jego Marianna od 1908 mieszkała jako osoba świecka przy lwowskim klasztorze benedyktynek, pracując tam przy furcie i prowadząc świątobliwe życie (m.in. codziennie w klasztornym kościele uczestniczyła w porannej mszy świętej). W 1912 wyjechała ze Lwowa, przenosząc się do Krakowa. Przy pomocy franciszkanów zamieszkała w klasztorze sióstr felicjanek przy ul. Smoleńsk, prowadząc bogate życie duchowe (m.in. miała w swym pokoju dwa ołtarzyki Maryi Niepokalanej, które przyozdabiała świeżymi kwiatami. Wstawała wcześnie o godz. 4 na poranną modlitwę. Po śmierci znaleziono w jej łóżku dyscyplinę i deskę szewską, nakrytą prześcieradłem). Zmarła 17 marca 1946 i zgodnie z jej życzeniem, została pochowana w grobowcu sióstr felicjanek na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie[2][3] (→ Treszkowa 1971 ↓, s. 28).
    3. ↑ Franciszek (ur. 25 lipca 1892 w Zduńskiej Woli), najstarszy jego brat 4 września 1910 wraz z nim wstąpił do zakonu franciszkanów, przyjmując imię zakonne Walerian. Rok później obaj złożyli pierwsze śluby czasowe, ale Franciszek nie wytrwał w powołaniu. Gdy w 1914 wybuchła I wojna światowa, wyruszył na front, pociągając za sobą kilku współbraci. Po zakończeniu działań wojennych do klasztoru już nie wrócił. Podejmował próby powrotu, ale nie zgadzały się na to władze zakonne. Następnie ożenił się 18 czerwca 1917 w Nowym Sączu z Ireną Triebling, z którą miał jedną córkę Anielę. Małżeństwo to nie należało do udanych (przez jakiś czas żyli w separacji). Był nauczycielem, organistą, a następnie urzędnikiem państwowym. Wybuch II wojny światowej zastał go we Lwowie. Wkrótce – już razem z żoną i córką – przeniósł się do Zduńskiej Woli i rozpoczął działalność w konspiracji. Zapisał się nawet na volkslistę by, jak wspominali jego koledzy z podziemia, wyciągać od Niemców tajemnice wojskowe. W 1943 gestapo odkryło, że pracuje w konspiracji. Został aresztowany i wywieziony 3 lipca 1943 do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu (KL Auschwitz), otrzymując nr obozowy 127600. Potem 23 października 1943 przeniesiono go do obozu KL Buchenwald (nr obozowy 34470), a następnie 18 stycznia 1945 do KL Mittelbau, gdzie zmarł 23 stycznia tegoż roku. Jego żona zmarła rok po wojnie. Córka zaś bezpotomnie w latach dziewięćdziesiątych[4].
    4. ↑ Młodszy jego brat Józef wstąpił 14 września 1915 również do zakonu franciszkanów przyjmując imię zakonne Alfons. Bracia spotkali się w 1919 po powrocie Maksymiliana z Włoch do Polski (Alfons studiował wówczas teologię w Krakowie). Święcenia kapłańskie przyjął 29 czerwca 1921. Wkrótce stał się najbliższym współpracownikiem brata. We wrześniu 1924 obaj zaczęli pracować razem przy wydawaniu „Rycerza Niepokalanej”. Często przejmował od brata obowiązki redaktora naczelnego tego czasopisma. W 1927 wspólnie budowali klasztor w Niepokalanowie, gdzie został m.in. rektorem Małego Seminarium Misyjnego. W lipcu 1930 został gwardianem klasztoru w Niepokalanowie. Kilka miesięcy później, 3 grudnia, zmarł w szpitalu w Warszawie, w wieku 34 lat. Spoczął na cmentarzu zakonnym w Niepokalanowie[2].
    5. ↑ W Pabianicach urodzili się najmłodsi jego bracia, ale obaj zmarli w dzieciństwie. Walenty urodził się 1 listopada 1897, ale rok później 20 listopada 1898 zmarł. Antoni z kolei urodził się 19 maja 1900. Żył cztery lata, zmarł 27 lipca 1904[2].
    6. ↑ Nazwisko ojca chrzestnego Lange figuruje w akcie chrztu, pisanym w języku rosyjskim. Inne źródła podają nazwisko jego ojca chrzestnego jako Langer[5][6].
    7. ↑ Gałęzie genealogiczne dotyczące przodków Maksymiliana Marii Kolbego nie są spójne. Marek Jerzy Minakowski podaje inną wersję[43][44].

    Przypisy

    1. 1 2 Szafrańska 1983 ↓, s. 12.
    2. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Tomasz Krzyżak: Maksymiliana Kolbe hartowała rodzina [online], teologiapolityczna.pl [zarchiwizowane z adresu 2018-06-16].
    3. ↑ Sylwetki katolickie. Matka rycerzy, „Rycerz Niepokalanej”, Nr 5, 1946, s. 105–106.
    4. ↑ Teresa Wontor-Cichy, Więzień KL Auschwitz Franciszek Kolbe (numer obozowy 127 600) [online], episodesfromauschwitz.pl [zarchiwizowane z adresu 2018-06-18].
    5. ↑ Natalia Budzyńska, Matka męczennika. Poruszająca opowieść o Mariannie Kolbe, Kraków: Wyd. Znak, 2016, s. 272, ISBN 978-83-240-4309-5 [dostęp 2023-04-20].
    6. ↑ Akt urodzenia Leopolda Langera. Wpis metrykalny w księdze chrztów [online], metryki.genealodzy.pl [dostęp 2023-04-20].
    7. ↑ Wpis metrykalny w księdze chrztów (Zduńska Wola UMZ-1894) [online], metryki.genealodzy.pl [dostęp 2016-12-06] (ros.).
    8. 1 2 3 4 Szafrańska 1983 ↓, s. 13.
    9. ↑ Mariusz Budkiewicz, W rocznicę narodzin i chrztu św. Maksymiliana [online], przewodnik-katolicki.pl, kwiecień 2016 [zarchiwizowane z adresu 2021-11-27].
    10. 1 2 Szafrańska 1983 ↓, s. 14.
    11. ↑ Treszkowa 1971 ↓, s. 27.
    12. 1 2 3 Święty Maksymilian Maria Kolbe, prezbiter i męczennik. brewiarz.pl ↓.
    13. 1 2 3 4 Treszkowa 1971 ↓, s. 28.
    14. 1 2 3 4 Szafrańska 1983 ↓, s. 16.
    15. ↑ Jacek Zjawin, Chrześcijanin na maksa [online], ministranci.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-03-29].
    16. 1 2 3 Szafrańska 1983 ↓, s. 17.
    17. 1 2 3 4 5 Szafrańska 1983 ↓, s. 21.
    18. ↑ Szafrańska 1983 ↓, s. 18–19.
    19. ↑ Szafrańska 1983 ↓, s. 18.
    20. ↑ Szafrańska 1983 ↓, s. 19.
    21. ↑ O. Korneli Czupryk – prowincjał, misjonarz, komisarz [online], old.franciszkanie.pl, 10 czerwca 2009 [zarchiwizowane z adresu 2016-04-12].
    22. ↑ 30 posiedzenie Rady Naczelnej Polskiego Związku Wydawców Dzienników i Czasopism, „Łodzianin”, Nr 313, 3 listopada 1938, s. 3.
    23. ↑ Zebranie Związku Wydawców odbyło się w Warszawie 14-go b.m., „Ilustrowana Republika”, Nr 135, 19 maja 1937, s. 9.
    24. ↑ Czesław Lechicki, Kolbe Rajmund, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XIII, 1968, s. 296 [dostęp 2023-04-20].
    25. ↑ 100 lat temu urodził się o. Mirochna [online], zyciezakonne.pl, 2008 [zarchiwizowane z adresu 2019-08-31].
    26. ↑ Ogród Niepokalanej, [w:] Miesięcznik Rodzin Katolickich „Nasza Arka” [online], nasza-arka.pl, styczeń 2008 [zarchiwizowane z adresu 2010-12-20].
    27. 1 2 Szafrańska 1983 ↓, s. 20.
    28. ↑ Maksymilian Maria Kolbe, 1081b – Kwiatki Matki Bożej (Chrzest pana Hiroyuki Kawai posła cesarstwa Japonii w Polsce) [online], niepokalanow.pl [zarchiwizowane z adresu 2018-07-16].
    29. 1 2 Klasztorne miasteczko, [w:] Miesięcznik Rodzin Katolickich „Nasza Arka” [online], nasza-arka.pl, styczeń 2008 [zarchiwizowane z adresu 2017-11-07].
    30. ↑ Nowe władze zakonne OO. Franciszkanów w Polsce, „Gazeta Szamotulska”, Nr 82, 21 lipca 1936, s. 2.
    31. ↑ Andrzej Deptuch, Wiesław Banach, Spotkania. Rozmowa z o. Andrzejem – cz. 2, „Słówko”, Nr 6, Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Sanoku, 8 lutego 1998, s. 4.
    32. 1 2 Szafrańska 1983 ↓, s. 22.
    33. ↑ Szafrańska 1983 ↓, s. 23.
    34. 1 2 3 4 5 6 Philippe Maxence, Męczennik Maksymilian Kolbe [online], histmag.org, 17 maja 2013 [zarchiwizowane z adresu 2021-05-28].
    35. 1 2 Witold Pobiedziński, Nowe, nieznane fakty! Przeczytaj wywiad ze świadkiem śmierci Św. Maksymiliana [online], fronda.pl, 14 sierpnia 2016 [zarchiwizowane z adresu 2022-05-16].
    36. ↑ Więzień numer 16670, [w:] Miesięcznik Rodzin Katolickich „Nasza Arka” [online], nasza-arka.pl, styczeń 2008 [zarchiwizowane z adresu 2018-06-17].
    37. ↑ Początek drogi do męczeństwa, [w:] Miesięcznik Rodzin Katolickich „Nasza Arka” [online], nasza-arka.pl, styczeń 2008 [zarchiwizowane z adresu 2010-12-20].
    38. ↑ Św. Maksymilian – życie i działalność, [w:] Centrum Św. Maksymiliana w Harmężach [online], harmeze.franciszkanie.pl [zarchiwizowane z adresu 2019-05-30].
    39. ↑ Jerzy Chrzanowski, Świadkowie męczeństwa i miłości ojca Maksymiliana (wspomnienie Franciszka Gajowniczka), [w:] Związek gmin związanych z życiem świętego Maksymiliana Marii Kolbe [online], gminy-maksymilianowskie.pl [zarchiwizowane z adresu 2021-08-05].
    40. 1 2 3 Stałem w jednym szeregu z o. Maksymilianem, [w:] Miesięcznik Rodzin Katolickich „Nasza Arka” [online], nasza-arka.pl, styczeń 2008 [zarchiwizowane z adresu 2016-04-26].
    41. ↑ Szafrańska 1983 ↓, s. 24.
    42. ↑ Maximilian Grabner, Sterbeurkunde Von Maximilian Kolbe death certificate (niemiecki akt zgonu), archive.org, 19 sierpnia 1941 [dostęp 2021-07-10] (niem.).
    43. ↑ Marek Jerzy Minakowski, Rajmund Maksymilian Kolbe (ID: psb.12161.1), [w:] Wielka genealogia Minakowskiego [online], sejm-wielki.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-03-17].
    44. ↑ Jan Maria Jackowski, Korzenie św. Maksymiliana, „Tygodnik katolicki Niedziela”, Nr 32, 5 sierpnia 2013 [zarchiwizowane z adresu 2014-07-24].
    45. ↑ Marcin Marynicz, Św. Maksymilian Kolbe i jego antenaci. (PDF), „More Maiorum”, Nr 2(13), 10 lutego 2014, s. 24–39 [zarchiwizowane z adresu 2022-09-17].
    46. ↑ Szafrańska 1983 ↓, s. 28–29.
    47. 1 2 3 4 5 Szafrańska 1983 ↓, s. 29.
    48. 1 2 3 4 Joachim Bar, Z praktyki sądowej: Proces beatyfikacyjny O. Maksymiliana Kolbe. (PDF), „Prawo Kanoniczne: kwartalnik prawno-historyczny”, Nr 11/1-2, 1968, s. 351–354 [zarchiwizowane z adresu 2021-06-25].
    49. 1 2 3 4 ~1941~ Rajmund Kolbe (Maksymilian Maria) [online], newsaints.faithweb.com [dostęp 2017-05-27] (ang.).
    50. ↑ Szafrańska 1983 ↓, s. 32.
    51. ↑ Paweł VI, Homilia Podczas Mszy Świętej Beatyfikacyjnej, [w:] Parafia św. Maksymiliana Marii Kolbego w Oświęcimiu, maksymilian.bielsko.opoka.org.pl, 17 października 1971 [zarchiwizowane z adresu 2017-10-18].
    52. ↑ Adam Sudoł, Wybór z Księgi Ogłoszeń Parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku (lata 1967–1995), Sanok 2001, s. 55, ISBN 83-914224-7-X.
    53. 1 2 3 Szafrańska 1983 ↓, s. 33.
    54. ↑ Szafrańska 1983 ↓, s. 32–33.
    55. ↑ Szafrańska 1983 ↓, s. 91.
    56. ↑ Szafrańska 1983 ↓, s. 34.
    57. ↑ Jan Paweł II, Kanonizacja Błogosławionego o.Maksymiliana Marii Kolbego. Homilia Ojca Świętego Jana Pawła II, [w:] Parafia św. Maksymiliana Marii Kolbego w Oświęcimiu, maksymilian.bielsko.opoka.org.pl, 10 października 1982 [zarchiwizowane z adresu 2017-10-18].
    58. 1 2 Szafrańska 1983 ↓, s. 26.
    59. ↑ Maria Patynowska, Czy wiesz, że istnieją relikwie św Maksymiliana M. Kolbe [online], fronda.pl [zarchiwizowane z adresu 2023-01-30].
    60. 1 2 Maksymilian Maria Kolbe (św.; 1894–1941), [w:] Katalog zbiorów polskich bibliotek naukowych NUKAT [online], katalog.nukat.edu.pl [dostęp 2017-11-01].
    61. ↑ Jan Paweł II i Benedykt XVI w Auschwitz [online], deon.pl [zarchiwizowane z adresu 2018-06-18].
    62. ↑ Cisza i skupienie. Samotna modlitwa w celi św. Maksymiliana Kolbego [online], tvp.info [zarchiwizowane z adresu 2016-08-10].
    63. ↑ Litania do św. Maksymiliana, [w:] Miesięcznik Rodzin Katolickich „Nasza Arka” [online], nasza-arka.pl, styczeń 2008 [zarchiwizowane z adresu 2010-12-20].
    64. ↑ Stowarzyszenie Maksymiliana Kolbego. 40 lat w służbie człowieka i polsko-niemieckiego pojednania | Niemcy – bieżąca polityka niemiecka. Wiadomości DW po polsku | DW | 27.10.2013.
    65. ↑ Kamil Różycki, Dzień Energetyka – historia święta i jego patrona [online], energiaimy.pl, 14 sierpnia 2014 [zarchiwizowane z adresu 2021-05-16].
    66. ↑ M.P. z 2010 r. nr 81, poz. 977.
    67. ↑ Marek Ziółkowski, Uchwała senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 października 2010 r. ogłoszeniu roku 2011 Rokiem Świętego Maksymiliana Marii Kolbego, [w:] Senat Rzeczypospolitej Polskiej [online], senat.gov.pl, 21 października 2010 [zarchiwizowane z adresu 2011-05-14].
    68. ↑ III pielgrzymka na Jasną Górę: św. Maksymilian patronem Młodzieży Wszechpolskiej!, [w:] Młodzież Wszechpolska [online], mw.org.pl [zarchiwizowane z adresu 2016-04-16].
    69. ↑ Patronowie, [w:] Diecezja bielsko-żywiecka [online], diecezja.bielsko.pl [zarchiwizowane z adresu 2023-04-06].
    70. ↑ Św. Maksymilian Maria Kolbe (Patronowie diecezji), [w:] Diecezja elbląska [online], diecezja.elblag.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-12-05].
    71. ↑ Informacje ogólne (Patronowie), [w:] Diecezja koszalińsko-kołobrzeska [online], diecezjakoszalin.pl [zarchiwizowane z adresu 2023-03-27].
    72. ↑ Św. Maksymilian Kolbe patronem Ziemi Oświęcimskiej, [w:] Serwis informacyjny Prowincji św. Antoniego i bł. Jakuba Strzemię [online], franciszkanie.pl, 3 sierpnia 2018 [zarchiwizowane z adresu 2022-08-02].
    73. ↑ M.P. z 2021 r. poz. 886.
    74. ↑ Parafia pw. św. Maksymiliana Kolbe w Toruniu [online], kolbetorun.eu [dostęp 2023-08-13].
    75. ↑ Parafia Rzymskokatolicka pw. Św. Maksymiliana Marii Kolbe [online], kolbe.lublin.pl [zarchiwizowane z adresu 2023-04-20].
    76. ↑ Parafia Maksymiliana Kolbe w Gorzowie Wlkp [online], kolbe-gorzow.pl [zarchiwizowane z adresu 2023-04-20].
    77. ↑ Huta Gruszczyno (Kaplica pw. Świętego Maksymiliana Marii Kolbego) (mapa 1:6000) [online], pl.mapy.cz [dostęp 2018-08-29].
    78. ↑ Kowary (Kaplica św. Maksymiliana Kolbego) (mapa 1:6000) [online], pl.mapy.cz [dostęp 2018-08-29].
    79. ↑ Popowo Wonieskie (Kaplica pw. św. Maksymiliana Kolbego) (mapa 1:6000) [online], pl.mapy.cz [dostęp 2018-08-29].
    80. ↑ Postronna (Kaplica pw. Świętego Maksymiliana Marii Kolbego) (mapa 1:6000) [online], pl.mapy.cz [dostęp 2018-08-29].
    81. ↑ Radliczyce (Kaplica św. Maksymiliana Kolbego) (mapa 1:6000) [online], pl.mapy.cz [dostęp 2018-08-29].
    82. ↑ Tołwin (Kaplica pw. Świętego Maksymiliana Marii Kolbego) (mapa 1:6000) [online], pl.mapy.cz [dostęp 2018-08-29].
    83. ↑ Pomnik św. Maksymiliana Kolbego – Białystok [online], pamietajskadjestes.pl [zarchiwizowane z adresu 2018-08-31].
    84. ↑ W Harmężach odsłonięto pomnik św. Maksymiliana Kolbego [online], malopolska.pl, 2 października 2013 [zarchiwizowane z adresu 2022-04-07].
    85. ↑ Koluszki zdjęcia, galeria – zdjęcie, Pomnik Św. Maksymiliana Kolbe przy Kościele pw. Niepokalanego... [online], mapy.eholiday.pl [zarchiwizowane z adresu 2018-08-31].
    86. 1 2 Szlak „Śladami św. Maksymiliana Kolbego po Pabianicach” [online], um.pabianice.pl [zarchiwizowane z adresu 2018-08-31].
    87. ↑ Paprotnia. Pomnik o. Maksymiliana Kolbe [online], polskaniezwykla.pl [zarchiwizowane z adresu 2020-08-09].
    88. ↑ Pomnik św. Maksymiliana Kolbe [online], radom.city [zarchiwizowane z adresu 2023-04-05].
    89. ↑ Pomnik Św. Ojca Maksymiliana Kolbe – Zduńska Wola [online], mapofpoland.pl [zarchiwizowane z adresu 2018-08-31].
    90. ↑ Katolickie Liceum Ogólnokształcące im. św. Maksymiliana Marii Kolbego w Szczecinie [online], sk.edu.pl [zarchiwizowane z adresu 2017-05-11].
    91. ↑ Szkoła Podstawowa im. św. Maksymiliana Kolbego w Teresinie [online], spteresin [zarchiwizowane z adresu 2022-12-04].
    92. ↑ Szkoła Podstawowa im. św. Maksymiliana Marii Kolbe w Pusznie Godowskim [online], sppuszno.szkolnastrona.pl [zarchiwizowane z adresu 2015-02-03].
    93. ↑ Publiczna Szkoła Podstawowa im. św. Maksymiliana Marii Kolbe w Karolewie, [w:] Biuletyn Informacji Publicznej Kuratorium Oświaty w Warszawie [online], bip.kuratorium.waw.pl [zarchiwizowane z adresu 2021-05-09].
    94. ↑ Szkoła Podstawowa nr 3 Św. Maksymiliana Marii Kolbe w Chmielniku [online], sp3chmielnik.szkolna.net [zarchiwizowane z adresu 2017-10-13].
    95. ↑ SP im. św. Maksymiliana Marii Kolbe we Wróblowej [online], mapa.targeo.pl [zarchiwizowane z adresu 2018-06-24].
    96. ↑ Szkoła Podstawowa im. św. Maksymiliana Marii Kolbego w Harmężach [online], mapa.targeo.pl [zarchiwizowane z adresu 2021-03-02].
    97. ↑ Szkoła Podstawowa nr 4 im. Św. Maksymiliana Marii Kolbego w Błoniu [online], sp4blonie.edupage.org [zarchiwizowane z adresu 2020-08-12].
    98. ↑ Szkoła Podstawowa nr 77 z Oddziałami Integracyjnymi im. św. Maksymiliana Marii Kolbe w Krakowie [online], gm37.krakow.pl [zarchiwizowane z adresu 2017-05-18].
    99. ↑ Nadanie imienia Szkole Podstawowej i Gimnazjum w Gnojnicy Dolnej [online], ropczyce.eu, 29 maja 2015 [zarchiwizowane z adresu 2022-04-07].
    100. ↑ Polska Szkoła Dokształcająca im. św. Maksymiliana m. Kolbego w Riverhead (USA) [online], psmmk.com [zarchiwizowane z adresu 2014-08-23].
    101. ↑ Polska Szkoła im. św. Maksymiliana Marii Kolbe w Chicago [online], kolbeschoolchicago.org [zarchiwizowane z adresu 2023-04-20].
    102. ↑ Nowa szkoła zawodowa w Dar es Salaam, [w:] Sekretariat Misyjny OO. Franciszkanów [online], misje.warszawa.franciszkanie.pl [zarchiwizowane z adresu 2023-04-20].
    103. ↑ Legnica-Tarninów, ulica Kolbe Maksymiliana św. (Dawniej: Opitz Str., Marksa Karola) [online], polska-org.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-04-07].
    104. ↑ Łódź (Skwer im. Świętego Maksymiliana Marii Kolbego) (mapa 1:3000) [online], pl.mapy.cz [dostęp 2018-08-29].
    105. ↑ Obszary działania, [w:] Dom Pojednania i Spotkań im. Św. Maksymiliana M. Kolbe [online], dmk.pl [zarchiwizowane z adresu 2018-09-19].
    106. ↑ Fundacja Maksymiliana Kolbego ma 10 lat [online], ekai.pl, 20 lutego 2017 [zarchiwizowane z adresu 2022-12-02].
    107. ↑ Fundacja Filmowa im. św. Maksymiliana Kolbego [online], mojepanstwo.pl [zarchiwizowane z adresu 2018-07-03].
    108. ↑ 300 000 złotych – św. Maksymilian Kolbe, [w:] Internetowy katalog monet [online], katalogmonet.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-02-17].
    109. ↑ Sejm za powołaniem Instytutu Rozwoju Języka Polskiego im. św. Maksymiliana Marii Kolbego [online], tvpparlament.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-11-18].
    110. ↑ Dz.U. z 2022 r. poz. 2463.
    111. ↑ 1982.10.10. Kanonizacja Ojca Maksymiliana Marii Kolbego, [w:] Katalog Znaków Pocztowych [online], kzp.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-04-07].
    112. ↑ 1994.10.24. Rok Maksymilianowski, [w:] Katalog Znaków Pocztowych [online], kzp.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-12-02].
    113. ↑ 60. rocznica śmierci św. Maksymiliana Marii Kolbego, [w:] Katalog Znaków Pocztowych [online], kzp.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-08-10].
    114. ↑ 2011.08.12. Rok Św. Maksymiliana Marii Kolbe, [w:] Katalog Znaków Pocztowych [online], kzp.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-12-02].
    115. ↑ Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 12 sierpnia 1954 o wznowieniu Krzyża i Medalu Niepodległości pod nazwą Krzyż i Medal Niepodległości Polski Podziemnej. (PDF), [w:] Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, Londyn, 14 sierpnia 1954, s. 45 [zarchiwizowane z adresu 2022-04-07].
    116. ↑ Dekret z dnia 7 kwietnia 1959 r., o zmianach w dekrecie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 12 sierpnia 1954 o wznowieniu Krzyża i Medalu Niepodległości pod nazwą Krzyż i Medal Niepodległości Polski Podziemnej. (PDF), [w:] Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, Londyn, 8 kwietnia 1959, s. 19–21 [zarchiwizowane z adresu 2022-04-07].
    117. ↑ Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 14 kwietnia 1959 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 12 sierpnia 1954 o wznowieniu Krzyża i Medalu Niepodległości pod nazwą Krzyż i Medal Niepodległości Polski Podziemnej. (PDF), [w:] Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, Londyn, 24 kwietnia 1959, s. 19–21 [zarchiwizowane z adresu 2022-04-07].
    118. ↑ Zbigniew Puchalski, Dzieje polskich znaków zaszczytnych, Warszawa: Wyd. Sejmowe, 2000, s. 247.
    119. ↑ Stefan Oberleitner, Polskie ordery, odznaczenia i niektóre wyróżnienia zaszczytne 1705-1990: vademecum dla kolekcjonerów. Polska Rzeczpospolita Ludowa, 1944-1990, Wydawnictwo Kanion, 1992, s. 123 [dostęp 2023-04-19].
    120. 1 2 3 Życie za życie. Maksymilian Kolbe [online], filmpolski.pl [zarchiwizowane z adresu 2023-02-16].
    121. 1 2 Męczennik miłości [online], telemagazyn.pl [zarchiwizowane z adresu 2018-04-28].
    122. 1 2 Dwie korony [online], filmpolski.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-10-12].
    123. ↑ Ojciec Maksymilian Kolbe [online], filmpolski.pl [zarchiwizowane z adresu 2021-12-06].
    124. ↑ Scena zbiorowa ze świętym [online], filmpolski.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-10-08].
    125. ↑ Maksymilian Kolbe (1894-1941) [online], filmpolski.pl [zarchiwizowane z adresu 2023-04-20].
    126. ↑ Niepospolita [online], filmpolski.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-05-28].
    127. ↑ Maksymilian Kolbe, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia). [dostęp 2018-06-20].
    128. ↑ Spektakl „Mój syn Maksymilian” w reżyserii Marcina Kwaśnego [online], dobremiejsce.org [zarchiwizowane z adresu 2022-04-07].
    129. 1 2 3 4 Henry Kamm. Saint charged with bigotry; Clerics say no. „The New York Times”, 1982-11-19.
    130. 1 2 3 Norbert Wójtowicz, Maksymilian Kolbe i zorganizowane zło [online], opoka.org.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-09-29].; zob. też: Norbert Wójtowicz, Maksymilian Maria Kolbe wobec masonerii, „Szewska Pasja”, R.1 (1996), nr 2, marzec, s. 16–19; Tenże, Ojciec Kolbe wobec masonerii, „Posłaniec Serca Jezusa” (Chicago), R.80 (1996), nr 5, maj, s. 12–17; Tenże, Ojciec Kolbe nie demonizował, „Rojalista – Pro Patria”, R. 1996, nr 3 (19), maj–lipiec, s. 1–3.
    131. ↑ Jerzy Tomaszewski, Zarys dziejów Żydów w Polsce w latach 1918–1939, Warszawa 1990, s. 60, ISBN 83-230-0213-4.
    132. 1 2 3 Ronald Modras, The Catholic church and antisemitism: Poland, 1933-1939, London 2005, s. 398, ISBN 9786610177660.
    133. ↑ Mirosław Czech, Kościół katolicki i antysemityzm w Polsce międzywojennej [online], otwarta.org, 6 stycznia 2012 [zarchiwizowane z adresu 2016-12-20].
    134. ↑ About the St. Louis Review [online], archstl.org [zarchiwizowane z adresu 2019-05-11].
    135. ↑ Warren Green, Daniel Schlafly, John Gross, Kolbe & Anti-Semitism, [w:] New York Review of Books, nybooks.com, 14 kwietnia 1983 [zarchiwizowane z adresu 2022-08-31] (ang.).

    Bibliografia

    • Philippe Maxence (przełożył Jan Maria Kłoczowski): Maksymilian Kolbe: kapłan, dziennikarz, męczennik (1894–1941). Wyd. 1. Warszawa: Noir sur Blanc, 2013. ISBN 978-83-7392-414-7. OCLC 857741458.
    • Amelia Szafrańska, Święty naszych czasów: beatyfikacja i kanonizacja Ojca Maksymiliana Kolbego, wyd. I, Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1983, ISBN 83-211-0496-7, OCLC 469089454.
    • Tomasz P. Terlikowski, Maksymilian M. Kolbe. Biografia świętego męczennika, wyd. I, Kraków: Wydawnictwo Esprit sp. z o.o., 2017, ISBN 978-83-65706-09-6, OCLC 1019989787.
    • Jadwiga Treszkowa, Lwów w życiu błogosławionego Maksymiliana M. Kolbego, „Biuletyn”, Nr 21, Londyn: Koło Lwowian w Wielkiej Brytanii, 1971, s. 25–29.

    Linki zewnętrzne

    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.