Herb Litzmannstadt
Mniejszość niemiecka z Łodzi wita hitlerowskim pozdrowieniem niemiecką kawalerię w 1939 roku
„Z rozkazu Führera to miasto nazywa się Litzmannstadt” – tablica ustawiona w 1940 r. na Deutschlandplatz (pl. Wolności)
Siedziba Centrali „Północ-Wschód” Komisariatu Rzeszy do spraw Umacniania Niemczyzny, Lodsch, Adolf-Hitler Straße 133 (obecnie Łódź, ul. Piotrkowska 133)

Litzmannstadt – niemiecka nazistowska nazwa Łodzi, nadana 11 kwietnia 1940 na rozkaz Adolfa Hitlera[1]. Po zakończeniu działań wojennych w 1945 przywrócono polską nazwę miasta.

Włączenie miasta do III Rzeszy

Miasto Łódź, które znajdowało się na zachodnich terenach Rzeczypospolitej Polskiej anektowanych przez III Rzeszę, zostało wcielone w jej granice. Miasto nie stało się częścią Generalnego Gubernatorstwa, ponieważ na prośbę miejscowych volksdeutschów skupionych od 1924 w organizacji Niemieckie Stowarzyszenie Ludowe w Polsce (niem. Deutscher Volksverband in Polen skrót DVP)[2][3] administracyjnie jako stolica rejencji łódzkiej (niem. Regierungsbezirk Litzmannstadt) włączono ją w granice tzw. „Kraju Warty”[4]. Dnia 9 listopada 1939 wraz z ziemią łódzką do III Rzeszy włączono powiaty: gostyniński, kutnowski, łaski, łódzki, łęczycki, oraz zachodnie części powiatów brzezińskiego, radomszczańskiego, piotrkowskiego[5].

Władze hitlerowskie, które nadały Łodzi status miasta wydzielonego, podzieliły miasto na cztery dzielnice administracyjne, a siedem kolejnych utworzono na terenach podmiejskich. Ulicom w mieście nadano nowe nazwy[6]. Główna łódzka ulica Piotrkowska przemianowana została na Adolf-Hitler-Straße[7]. Dotychczasowy herb Łodzi – złotą łódź w czerwonym polu, zmieniono na złotą swastykę na granatowym tle, a barwy miasta ze złoto-czerwonych na granat – barwy rodu Litzmannów[8]. Od dnia 8 kwietnia 1941 nadburmistrzem okupowanej Łodzi był Werner Ventzki.

Eksterminacja inteligencji

W dniach 9 i 10 listopada 1939 okupanci przeprowadzili tzw. Intelligenzaktion Litzmannstadt będącą regionalną częścią akcji przeprowadzonej przez Niemców w całej okupowanej Polsce w ramach tzw. Intelligenzaktion – „Akcji Inteligencja”. Była ona wymierzona w polską elitę intelektualną mieszkającą w regionie łódzkim. W dniach 9 i 10 listopada 1939 w lasach lućmierskich rozstrzelano ok. 500 osób, a do grudnia w sumie wymordowano w nich około 1500 intelektualistów, urzędników oraz duchownych[9]. W sumie podczas okupacji w lesie koło Lućmierza Niemcy zamordowali ok. 30 tys. osób. Byli to głównie więźniowie narodowości polskiej i żydowskiej z Radogoszcza i getta łódzkiego.

Wysiedlenia

Siedziba organizacji Komisariatu Rzeszy do spraw Umacniania Niemczyzny w okupowanej Łodzi
Łódź marzec 1944 – Arthur Greiser przemawia podczas uroczystości na cześć milionowego Niemca przesiedlonego do Kraju Warty ze wschodniej Europy

Miasto ze względu na swój przemysłowy charakter było ważnym ośrodkiem gospodarczym dla hitlerowskiej administracji. W zamierzeniach niemieckich władz miało stać się głównym miastem okręgu. Planowano do niego przesiedlać Niemców z Wołynia i Bukowiny. Polacy mieli być siłą roboczą w zarządzanych przez Niemców fabrykach[6]. Mieszkańców Łodzi nie ominęły deportacje i prześladowania. W okresie okupacyjnym w mieście znajdowała się Centrala Przesiedleńcza, której podlegało 5 obozów.

W sumie w latach 1939–1945 wysiedlono z rejencji łódzkiej około 444 tys. osób narodowości polskiej (25% ludności)[10]. Pierwsze wysiedlenia z Łodzi miały miejsce już 11 grudnia 1939 r., kiedy niemieckie wojsko wyrzuciło z osiedla im. „Montwiłła” Mireckiego pierwsze rodziny spośród mieszkańców. Kolejnych kilkanaście wygnano w noc sylwestrową. Największa akcja wysiedleńcza odbyła się na przełomie 14–15 stycznia 1940 roku kiedy to hitlerowcy wysiedlili ok. 5 tysięcy pozostałych mieszkańców osiedla[11]. W miejsca po wysiedlonych Polakach naziści prowadzili zasiedlanie w ramach akcji zwanej Heim ins Reich Niemcami przywiezionymi z ZSRR, Rumunii, Litwy, Łotwy i Estonii[12].

Germanizacja

Tablica umieszczona na ul. Piotrkowskiej w Łodzi upamiętniająca dzieci poddane selekcji rasowej w celu ich germanizacji

W Łodzi 7 listopada 1939 roku prezydent policji zarządził usunięcie w miejscach publicznych wszystkich tablic z polskimi nazwami włącznie z polskimi nazwami towarów sprzedawanych w sklepach[13]. 11 kwietnia 1940 na rozkaz Adolfa Hitlera zmieniona została nazwa miasta na Litzmannstadt[1]. Nazwę przyjęto na cześć pruskiego generała i hitlerowskiego polityka Karla Litzmanna, dowodzącego w czasie I wojny światowej wojskami w bitwie o Łódź, która rozegrała się pomiędzy wojskami niemieckimi a rosyjskimi pod Brzezinami[14]. Ulicę Piotrkowską przemianowano na Adolf Hitler Strasse[15].

W oparciu o system obozów przesiedleńczych okupanci przeprowadzali także germanizację dzieci polskich. W Łodzi powstał także Obóz koncentracyjny dla dzieci polskich od lat 2 do 16. Sześć tysięcy z nich zmarło w obozie z wycieńczenia[16].

Jednocześnie prowadzono zapis niemieckich mieszkańców Łodzi i mieszkańców z niemieckimi korzeniami na Niemiecką Listę Narodowościową (Deutsche Volksliste, pot. volkslista). Według statystyk z 1 października 1943 roku w Łodzi żyło łącznie 107 419 volksdeutschów, z czego około trzy czwarte tej liczby (73,4%) należało do grupy 2[17].

Getto Litzmannstadt

Najszersze represje objęły ludność żydowską. Niemiecka administracja odizolowała całą żydowską ludność miasta (ok. 200 tys. osób) w Ghetto Litzmannstadt utworzonym 8 lutego 1940 r. na Bałutach. Łódzcy Żydzi, stłoczeni przez Niemców w trudnych warunkach bytowych i dziesiątkowani przez choroby i głód, zostali w latach 1942–1944 niemal całkowicie wywiezieni do niemieckich obozów koncentracyjnych, przede wszystkim do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem. Końca władzy hitlerowskiej doczekało w łódzkim getcie jedynie 877 osób[18].

Straty materialne miasta w czasie II wojny światowej

Łódź uchodziła za miasto, które zostało najmniej dotknięte zniszczeniami w okresie II wojny światowej. W roku 2006 zespół naukowców z Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego pod kierunkiem prof. Krzysztofa Baranowskiego i prof. Andrzeja Lecha wyliczył straty wojenne Łodzi podczas II wojny światowej na 40 mld złotych[19].

„W wyniku tych szacunków pryska mit Łodzi jako miasta, które niewiele ucierpiało na skutek okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej” – Wojciech Michalski, dyrektor Wydziału Strategii i Analiz UMŁ.[20]

Zobacz też

Przypisy

  1. 1 2 Muzeum Miasta Łodzi: Lodsch-Litzmannstadt. muzeum-lodz.pl. [dostęp 2011-02-21].
  2. ↑ (red. Jacek Majchrowski), Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, biogram nr 2109 (autor: Czesław Brzoza), s. 556–557.
  3. ↑ Christian Raitz von Frentz (1999). „Deutscher Volksverband”. A Lesson Forgotten: Minority Protection Under the League of Nations: the Case of the German Minority in Poland, 1920-1934. LIT Verlag Münster. s. 250–251. ISBN 3-8258-4472-2.
  4. ↑ Mirosław Cygański, Z dziejów okupacji hitlerowskiej w Łodzi 1939–1945, Wydawnictwo Łódzkie 1965.
  5. ↑ Kazimierz Badziak, Małgorzata Łapa, Województwo łódzkie 1919–2009. Studia i materiały, Księży Młyn Dom Wydawniczy, Łódź 2009, ISBN 978-83-61253-50-1.
  6. 1 2 rudapabianicka.com.pl: Ruda Pabianicka od 1939 r. do 1946 r.. [dostęp 2011-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-03-16)].
  7. ↑ Historie Łódzkie. historialodzi.obraz.com.pl. [dostęp 2011-02-01].
  8. ↑ Herb i barwy miasta. uml.lodz.pl. [dostęp 2011-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-23)].
  9. ↑ Maria Wardzyńska „Był rok 1939 Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion” IPN Instytut Pamięci Narodowej, 2009 ISBN 978-83-7629-063-8.
  10. ↑ Henryk Woch, Ruch oporu w Łodzi w latach II wojny światowej, „Histmag.org”, 1 grudnia 2008.
  11. ↑ Hitlerowcy wysiedlili z osiedla Mireckiego 5 tys. ludzi.
  12. ↑ Praca zbiorowa: Wysiedlenia, wypędzenia i ucieczki 1939–1945. Atlas ziem Polski. Demart, 2008. ISBN 978-83-7427-391-6.
  13. ↑ „Martyrologium łódzkie. Przewodnik po Radogoszczu i Miejscach Pamięci Narodowej”, Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, Łódź 2005 ISBN 83-907422-2-5.
  14. ↑ Włodzimierz Kaleta: Łódzkie Verdun. polska-zbrojna.pl, 2010-03-10. [dostęp 2020-10-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-04)].
  15. ↑ „Germanizacja Łodzi w nazistowskiej prasie z lat 1939–1945.”, Łódź 2008, ISBN 83-89409-37-2.
  16. ↑ Urząd Miasta Łodzi: Historia miasta: II Wojna Światowa. uml.lodz.pl. [dostęp 2011-02-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-23)].
  17. ↑ Janusz Wróbel, Przemiany ludnościowe spowodowane polityką okupanta hitlerowskiego w tzw. rejencji łódzkiej w latach 1939-1945., Warszawa 1987.
  18. ↑ Joanna Podolska: Litzmannstadt Ghetto: Wstęp. lodzgetto.pl. [dostęp 2011-02-01].
  19. ↑ „Straty wojenne Łodzi” – raport z oszacowania strat i szkód poniesionych przez miasto Łódź wskutek wybuchu i trwania II wojny światowej oraz wynikłych z organizacji i funkcjonowania Litzmannstadt getto”, Julian Baranowski, Krzysztof Baranowski, Lechosław Berliński, Andrzej Lech, Franciszek Sitkiewicz, UMŁ 2006.
  20. ↑ Raport ze zniszczonego miasta 2006-04-13. uml.lodz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-18)]..
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.