Dawka śmiertelna (ang. lethal dose, LD, łac. dosis letalis) – oznaczenie toksyczności danej substancji lub szkodliwości promieniowania jonizującego. Wartość LD oznacza dawkę potrzebną do spowodowania śmierci określonego procenta badanych zwierząt określonego gatunku po jej wchłonięciu daną drogą. Dawkę śmiertelną zapisuje się zazwyczaj jako:

LD_x dawka (zwierzę, droga)

gdzie:

x – procent badanych zwierząt, które zmarły;

dawka – dawka wchłoniętej substancji, wyrażona najczęściej w miligramach na kilogram masy ciała (mg/kg), lub promieniowania – w siwertach (Sv) lub grejach (Gy);

zwierzę – gatunek zwierzęcia poddanego testom;

droga – droga, którą substancja została podana, np. doustnie (o., per os), dożylnie (iv.), poprzez inhalację (inh.).

Gdy informacje o zwierzęciu i drodze podania nie są podane, przyjmuje się, że badania wykonano na szczurach, którym substancję podano drogą pokarmową.

W przypadku substancji toksycznych najczęściej stosuje się oznaczenie LD₅₀. Jest to wartość umowna i ma znaczenie głównie przy porównywaniu toksyczności kilku substancji. Innym parametrem jest LD_Lo (ang. lowest lethal dose), czyli najniższa dawka śmiertelna (wyznaczona eksperymentalnie).

Za dawkę śmiertelną przy określaniu szkodliwości promieniowania jonizującego uznaje się taką dawkę, która spowoduje zgon w ciągu kilku tygodni od napromieniowania (także natychmiastowy). Najczęściej stosowane są oznaczenia LD₅₀ i LD₁₀₀:

• LD₅₀ – dawka powodująca zgon połowy napromieniowanych osobników w ciągu 30 dni w wyniku jednorazowego napromieniowania całego ciała (dla ludzi na poziomie 4–4,5 Sv);
• LD₁₀₀ – dawka powodująca zgon wszystkich napromieniowanych osobników w ciągu 30 dni w wyniku jednorazowego napromieniowania całego ciała (dla ludzi na poziomie 6–7 Sv; dawka większa powoduje zgon w ciągu kilku dni lub godzin)^[1].

Przykłady dla wartości LD₅₀

Skala Trucizny

Dane podano dla szczurów i spożycia doustnego.

• LD₅₀ Woda: 90000 mg/kg
• LD₅₀ Sacharoza: 30000 mg/kg
• LD₅₀ Kwas askorbinowy: 12000 mg/kg
• LD₅₀ Etanol: 7060 mg/kg
• LD₅₀ Chlorek sodu: 3000 mg/kg
• LD₅₀ Ibuprofen: 900 mg/kg
• LD₅₀ Kofeina: 192 mg/kg
• LD₅₀ Nikotyna: 50 mg/kg
• LD₅₀ Tritlenek diarsenu: 14 mg/kg
• LD₅₀ Cyjanowodór: 3,7 mg/kg
• LD₅₀ Chlorek rtęci(II): 1 mg/kg
• LD₅₀ Tetrodotoksyna: 60 mg/kg
• LD₅₀ 2,3,7,8-Tetrachlorodibenzodioksyna: 0,020 mg/kg
• LD₅₀ Maitotoksyna: 0,00005 mg/kg
• LD₅₀ Jad kiełbasiany: 0,000001 mg/kg

Przedstawienie wartości LD₅₀ w postaci logarytmicznej może uprościć porównanie różnych wartości^[2].

Zobacz też

• stężenie śmiertelne (ang. lethal concentration, LC)
• dawka progowa (łac. dosis minima, DM)

Przypisy

Bibliografia

• 1000 słów o chemii i broni chemicznej praca zbiorowa, Zygfryd Witkiewicz (red.). Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07396-1.
• Jan Błądek: Broń chemiczna i toksyczne środki przemysłowe. Warszawa: Wojskowa Akademia Techniczna, 2011, s. 34–37. ISBN 978-83-61486-68-8.
• Sigmund F. Zakrzewski: Podstawy toksykologii środowiska. tłumaczenie: Władysław Boczoń, Henryk Koroniak. Wyd. drugie uzupełnione. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 24–29. ISBN 83-01-12417-2.