Franciszek Ksawery Chomiński
Data i miejsce urodzenia

przed 1745
Wielkie Księstwo Litewskie

Data i miejsce śmierci

9 czerwca 1809
Wilno

Marszałek Sejmu
Okres

od 1784

Poprzednik

Kazimierz Krasiński

Następca

Stanisław Kostka Gadomski

Odznaczenia
Order Orła Białego Order Świętego Stanisława (Rzeczpospolita Obojga Narodów)

Franciszek Ksawery Chomiński herbu Lis (ur. przed 1745, zm. 9 czerwca 1809 w Wilnie) – wojewoda mścisławski i generał major wojsk litewskich od 1788, marszałek sejmu w 1784, konfederat barski, poeta, tłumacz i mówca sejmowy.

Życiorys

Urodził się jako syn Hilarego, chorążego oszmiańskiego herbu Lis, i Anny z Kopciów. Porucznik w chorągwi petyhorskiej, deputat na Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego, który był wówczas klientem domu Radziwiłłowskiego. W roku 1764 był pułkownikiem konfederacji Czartoryskich. W Konfederacji barskiej (1768–1772) był regimentarzem pow. oszmiańskiego i stronnikiem Michała Kazimierza Ogińskiego, z polecenia którego udawał się w misjach dyplomatycznych do Wiednia (1770), Paryża, Niemiec i Włoch, w celu pozyskania pomocy finansowej dla konfederacji barskiej. Uczestniczył w bitwie pod Stołowiczami. Po upadku konfederacji udał się na krótko (do roku 1775) wraz z Ogińskim na emigrację Bawarii, Francji i Włoszech. W roku 1775 sekretarzował jeszcze Ogińskiemu i prowadził jego interesy. Wkrótce potem pogodził się z królem (związał ze stronnictwem królewskim), współdziałając z A. Tyzenhauzem i J. Chreptowiczem. Jako starosta piński i w latach 1776–1790 brygadier Pińskiej Brygady Kawalerii Narodowej (II Litewskiej, zwanej też petyhorską) gościł w Pińsku w roku 1784 króla i A. K. Czartoryskiego. Poseł na sejm z powiatu pińskego w latach 1780, 1782 i 1784 (marszałek izby poselskiej sejmu w Grodnie). Sędzia sejmowy na sejmie 1780 roku[1]. W roku 1782 został kawalerem Orderu Świętego Stanisława[2]. W 1785 odznaczony Orderem Orła Białego[3]. W 1786 został marszałkiem Trybunału Głównego Wielkiego Księtwa Litewskiego w Wilnie. Wkrótce potem uzyskał stopień generał majora w I dywizji Wielkiego Księstwa Litewskiego, a w roku 1788 wojewodą mścisławskim. Był członkiem konfederacji Sejmu Czteroletniego[4]. Na Sejmie Czteroletnim występował za wzmocnieniem władzy królewskiej, należąc do stronników Konstytucji. Sędzia sejmowy z Senatu z Prowincji Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1791 roku[5]. Figurował na liście posłów i senatorów posła rosyjskiego Jakowa Bułhakowa w 1792 roku, która zawierała zestawienie osób, na które Rosjanie mogą liczyć przy rekonfederacji i obaleniu dzieła 3 maja[6]. W latach 1793-1807 był marszałkiem guberni mińskiej. W roku 1797 był uwięziony przez Rosjan (jako podejrzany o spiskowanie). W okresie wojen napoleońskich należał do zwolenników polityki A. J. Czartoryskiego, opartej na porozumieniu z Rosją.

Po roku 1788 poślubił Zofię Tyzenhauzową, rozwódkę po podskarbim. Zmarł 9 czerwca roku 1809 w Wilnie.

Twórczość

Był autorem przekładów na język polski dzieł literatury rzymskiej i francuskiej. W 1765 wydał przekład Ód Horacego. Przełożył też utwory Racine’a (1818) i Corneille’a (rękopis).

Ważniejsze mowy i utwory

  • Mowa na pożegnanie Koła Wielkiego od... Pisarza Tryb. Gł. W. Ks. Lit. Repartacji Wileńskiej, Chorążyca powiatu Oszmiańskiego miana. R. 1763 dnia 5 września, brak miejsca i roku wydania
  • Mowa... Brygadiera Petyhorskiej Jazdy Nar. W. Ks. Lit. i Posła z powiatu Pińskiego w Izbie Senatorskiej dnia 21 Octobra... miana, (Warszawa 1780)
  • Mowa... miana w Izbie Poselskiej po przeczytanej poprawie projektu pretensji Książąt Radziwiłłów, (Warszawa 1780)
  • Mowa... miana w Izbie Poselskiej po przeczytanym projekcie wojskowym, Warszawa (1780)
  • Mowa... miana 24 Octobr. po przeczytaniu w Izbie Poselskiej projektu do zaświadczenia Komisji Edukacyjnej, Warszawa (1780)
  • Mowa... na sesji d. 27 Octobris r. 1780 miana po wziętym na deliberacją w Izbie Poselskiej projekcie pod tytułem: „Deklaracja z Komisji Skarbu Litewsk.”, Warszawa (1780)
  • Mowy... marszałka sejmowego, Warszawa 1784, (spośród nich 2 druk. osobno):
    • Mowa... kawalera orderu Ś. Stanisława. Po jednomyślnym jego na marszałkostwo wybraniu..., (Warszawa) 1784
    • Mowa... Przy złączeniu Izby Poselskiej z Senatorską. R. 1784, miesiąca października 3 dnia miana, (Warszawa) 1784
  • Wiersze epigramatyczne z r. 1784, ogł. w: „Diariusz bytności... Stanisława Augusta w Pińsku”, Biblioteka Warszawska 1860, t. 3, s. 258-260
  • Mowa... wojewody mścisławskiego podczas Sejmu roku 1788 w materii o rządzie wojska miana, Warszawa (1788)
  • Odpowiedź na „Żydo-Swaros”, Warszawa 1792, druk anonimowy, autorstwo według I. Kozłowskiej, (w odpowiedzi na ten druk ukazał się wiersz autora „ŻydoSwaros”, pt. Pojedynek literacki, czyli odpowiedź, brak miejsca i roku wydania)
  • Ody, wyd. zobacz: Przekłady
  • Drobne utwory ogł.: Dziennik Wileński (tu: „Zagadki I-VI, Szarada” 1806, s. 257-260; „Oda o stałości umysłu w obojej doli” 1815, t. 1; „Oda na zepsucie świata” 1815, t. 2).

Przez dłuższy czas przyznawano ponadto Chomińskiemu (Ł. Gołębiowski, H. Łopaciński) autorstwo wiersza F. Bohomolca: Do Jmci Pana Grzegorza Łyszkiewicza, prezydenta warszawskiego, na jego przysłowie „Kurdesz nad kurdeszami”. Autorstwo to obalił T. Mikulski.

Przekłady

  • Q. F. Horatius: Ody, Wilno 1765; ukazanie się drukiem tego przekładu zakwestionował W. Ogrodziński (Polskie przekłady Horacego, Kraków 1935, s. 82); nie znał go także z autopsji W. Hahn (Bibliografia Horacego w Polsce, Lublin 1936, s. 6)
  • J. Racine: Fedra. Tragedia 1677 przez J. Rasyna napisana, 1801 przez zeszłego... na jęz. pol. przełożona, a 1807 na teatrze narodowym wileńskim wystawiona przez osoby składające Towarzystwo Dobroczynności wileńskiej, kosztem A. Chomińskiego, kapitana, Warszawa 1818
  • J. L. Gresset: „Wiek słoty”, Dziennik Wileński 1815, t. 2
  • J. Delille: Człowiek wiejski albo georgiki francuskie, Wilno 1817; wyd. następne: Wilno 1818 (tu: przyłączone ody tegoż tłumacza); Wilno 1819; fragmenty przedr. P. Hertz: Zbiór poetów polskich XIX w., księga 1, Warszawa 1959, s. 985-986
  • P. Corneille: Cynna, rękopis, (informacja: Polski słownik biograficzny).

Listy i materiały

  • Do K. Radziwiłła, rękopis w Archiwum Głównym Akt Dawnych (Archiwum Ordynacji Nieświeskiej)
  • Doniesienia z Polski i inne akta, rękopisy: Archive des Affaires Étrangères, (Correspondance de Pologne)
  • Do Stanisława Augusta z lat 1764–1792, rękopisy: Biblioteka Czartoryskich, sygn.: 654-655, 680, 699, 720-721, 724, 732 i 920
  • Podanie do Stanisława Augusta z roku 1793 i brulion odpowiedzi, rękopis: Biblioteka PAN Kraków, sygn. 7(A).

Przypisy

  1. ↑ Volumina Legum, t. VIII, Petersburg 1860, s. 583.
  2. ↑ Zbigniew Dunin-Wilczyński, Order Św. Stanisława, Warszawa 2006 s. 189.
  3. ↑ Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008, 2008, s. 232.
  4. ↑ Kalendarzyk narodowy y obcy na rok ... 1792. ..., Warszawa 1791, s. 309.
  5. ↑ Sądy seymowe. Actum in curia regia Varsaviensi 1791 05.28, [b.n.s]
  6. ↑ Łukasz Kądziela, Między zdradą a służbą Rzeczypospolitej. Fryderyk Moszyński w latach 1792-1793, Warszawa 1993, s. 46, Сборник Русского исторического общества, t. 47,Petersburg 1885, s. 271.

Zobacz też

Bibliografia

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.