Konwejer (z ang. conveyor – taśmociąg) – standardowa metoda przesłuchań przez NKWD i inne policje polityczne w krajach komunistycznych (Polska – UB i Informacja Wojskowa, Węgry – ÁVH, NRD – Stasi, Czechosłowacja – StB, Rumunia – Securitate i tak dalej) w okresie stalinizmu. Przez konwejer przeszli między innymi generał Leopold Okulicki, podpułkownik Władysław Minakowski, fizyk Aleksander Weissberg-Cybulski.
Konwejer służył wydobyciu od przesłuchiwanego przyznania się do spreparowanych oskarżeń poprzez przesłuchiwanie go bez przerwy przez wiele dni i nocy, przez kilku, zmieniających się oficerów śledczych. Brak snu, zimno, głodowe posiłki stanowiły presję na więźnia, której w praktyce nikt nie potrafił na dłuższą metę się oprzeć. Konwejer zastosowano po raz pierwszy na szeroką skalę w Związku Radzieckim podczas wielkiej czystki i stosowano następnie jako standardową metodę przesłuchań.
Celem konwejera nie było uzyskanie informacji, lecz psychiczne złamanie więźnia i zmuszenie go do samooskarżania się. W przypadku, gdy śledczy nie mieli czasu na długotrwałą technikę konwejera, lub gdy zależało im istotnie na wydobyciu z przesłuchiwanego jakichś informacji, stosowano bicie i tortury (zamiast lub łącznie z konwejerem).
Metodę konwejera po raz pierwszy opisał XVI-wieczny autor Hipolit de Marsiliis jako skuteczny sposób uzyskania zeznań bez stosowania tortur. W XVII wieku bardzo chętnie stosował ją w Anglii Matthew Hopkins, który nazywał siebie „naczelnym łowcą czarownic” – konwejer umożliwiał mu uzyskiwanie pożądanych zeznań bez obawy posądzenia o naruszenie praw zabraniających stosowania tortur (lub je ograniczających). Z tych samych powodów (zakaz stosowania tortur) konwejer upowszechniał się później w kolejnych krajach.
Bibliografia
- Robert Conquest: The Great Terror (1968), wydanie uzupełnione: The Great Terror: A Reassessment (1990) ISBN 0-19-505580-2; wydanie polskie: Wielki Terror, Warszawa 1997, ISBN 83-902063-9-0.
- Aleksander Weissberg-Cybulski: Wielka czystka, Warszawa 1990.
- Zbigniew Stypułkowski: Zaproszenie do Moskwy, Warszawa 1991 (wydanie 3 – pierwsze krajowe), ISBN 83-85195-06-8.
- Aleksander Wat, Mój Wiek, Czesław Miłosz (oprac.), Lidia Ciołkoszowa (oprac.), Warszawa: „Czytelnik”, 1990, ISBN 83-07-02054-9, OCLC 834089552.
- Władysław Anders: Bez ostatniego rozdziału wydanie 1 krajowe, Warszawa 1992, ISBN 83-7038-136-7.
- Brian Innes: Historia tortur, Bellona, Warszawa 2000.