Geneza

W dniu 2 sierpnia 1893 w kościele rzymskokatolickiego seminarium duchownego w Płocku przed ołtarzem Matki Boskiej Anielskiej, założycielka i matka przełożona ukrytego Zgromadzenia Sióstr Ubogich Świętej Klary – Maria Franciszka, miała otrzymać objawienie nazwane Dziełem Wielkiego Miłosierdzia, uznawane za początek mariawityzmu. Jego istota polega na wskazywaniu pogrążonemu w grzechach światu ratunku i odnowy moralnej przez cześć dla Przenajświętszego Sakramentu, co się wyraża w częstym przyjmowaniu Komunii Świętej i adoracji Przenajświętszego Sakramentu oraz wzywaniu pomocy Matki Bożej. Na podstawie tego objawienia powołane zostało Zgromadzenie Kapłanów Mariawitów.

Pierwsi księża mariawici wywodzili się z elity duchowieństwa rzymskokatolickiego, byli to głównie profesorowie seminarium. Nie pobierali oni opłat za posługi religijne, prowadzili ożywioną pracę duszpasterską, toteż mariawityzm dość szybko zdobywał popularność i poparcie wśród ludności, zwłaszcza w parafiach wiejskich na obszarze zaboru rosyjskiego. Niekonwencjonalną pracą duszpasterską spowodowali radykalną odnowę duchową i moralną wiernych. W 1903 kapłani mariawici wręczyli teksty objawień i krótką historię Zgromadzenia Kapłanów Mariawitów biskupom: lubelskiemu, płockiemu i warszawskiemu. Dnia 13 sierpnia 1903 delegacja kapłanów wraz z założycielką wręczyła papieżowi Piusowi X rękopis z objawieniami i historią zgromadzenia oraz prośbę o jego zatwierdzenie. Wcześniej, podczas pobytu w Rzymie, dnia 6 sierpnia szesnastu kapłanów mariawitów dokonało wyboru przełożonego Zgromadzenia, którym został ks. Jan Maria Michał Kowalski.

Po powrocie z Rzymu, siostra Maria Franciszka Kozłowska utworzyła Związek Mariawitów Nieustającej Adoracji Ubłagania, który skupiał wszystkich mariawitów w zgromadzeniach: kapłanów, sióstr, tercjarzy i bractwa. Głównymi zadaniami związku miały być przywrócenie na całym świecie najwyższej chwały Bogu, odrodzenie duchowe i powrót do gorliwości pierwszych chrześcijan. Kapłani i siostry, przyjmując franciszkańskie reguły i formy zakonne, chcieli działać w łonie Kościoła rzymskokatolickiego jako grupa misyjna, bez zamiaru tworzenia samodzielnej konfesji.

Powstanie niezależnej wspólnoty

W 1904 Kongregacja św. Oficjum wydała dekret, na mocy którego Zgromadzenie Kapłanów Mariawitów miało być skasowane, a utrzymywanie kontaktów z Feliksą Marią Franciszką Kozłowską zostało zakazane. W ten sposób rozpoczęły się próby likwidacji mariawityzmu. Dnia 5 kwietnia 1906 papież Pius X podpisał encyklikę Tribus circiter, potępiającą mariawitów, która została odczytana w kościołach katedralnych w Warszawie, Płocku i Lublinie w Wielki Czwartek 12 kwietnia 1906. Następnie 30 grudnia tegoż roku został ogłoszony w diecezjach warszawskiej, płockiej i lubelskiej dekret Kongregacji św. Oficjum z dnia 5 grudnia 1906 o ekskomunice większej, zwanej popularnie klątwą, na ks. Jana Marię Michała Kowalskiego i Marię Franciszkę Kozłowską. Feliksa Kozłowska została jako pierwsza kobieta w historii chrześcijaństwa imiennie ekskomunikowana. Kapłanom mariawickim, również pod groźbą ekskomuniki, wyznaczono 20 dni na zerwanie z ruchem. Dzień 30 grudnia 1906 uważa się za datę wyłączenia mariawitów z Kościoła rzymskokatolickiego. W tej sytuacji mariawici – 33 duchownych, s. Maria Franciszka Kozłowska z siostrami zakonnymi i rzeszą wiernych – utworzyli niezależny Kościół.

Władze carskie wydały 28 listopada 1906 dekret uznający Związek Mariawitów za prawnie istniejący w cesarstwie rosyjskim. Nakazały jednak mariawitom opuszczenie kościołów parafialnych. Wobec tego nakazu urzędowego mariawici w okresie czterech lat zbudowali 38 kościołów i 34 kaplice, organizując odrębne parafie w archidiecezji warszawskiej oraz diecezjach płockiej, lubelskiej, kieleckiej, sandomierskiej i sejneńskiej. W chwili odłączenia się od Kościoła rzymskokatolickiego mariawici mieli 45 tysięcy wiernych, a w latach późniejszych liczba ta wzrosła. W parafiach obok pracy duszpasterskiej, zmierzającej do ożywienia życia religijnego, prowadzono działalności kulturalno-oświatowe i charytatywne. Podczas pasterki 24 grudnia 1906 kapłani mariawiccy odprawili pierwszą Mszę świętą w języku polskim w kaplicy sióstr w Płocku. W roku 1918 Kościół posiadał m.in. 42 ochronki, 47 szkół, 11 przytułków oraz 11 tanich kuchni.

Rozwój Kościoła Mariawitów

We wrześniu 1909, na zaproszenie biskupa starokatolickiego Austrii, na kongres starokatolików do Wiednia udała się delegacja księży mariawitów: ks. Jan Maria Michał Kowalski, ks. Roman Maria Jakub Próchniewski i ks. Leon Maria Andrzej Gołębiowski. Tam podczas obrad, dnia 7 września 1909, uczestnicy kongresu, po zapoznaniu się z zasadami ruchu mariawickiego, przyjęli Kościół Katolicki Mariawitów do Unii Utrechckiej Kościołów Starokatolickich, a 5 października tego roku w starokatolickiej katedrze w Utrechcie ks. Jan Kowalski otrzymał święcenia biskupie. Po powrocie z Holandii biskup Jan Kowalski rozpoczął pierwszą wizytację biskupią parafii mariawickich. W 1910 w Łowiczu sakry biskupie przyjęli dwaj księża: Roman Maria Jakub Próchniewski i Leon Maria Andrzej Gołębiowski. W późniejszym okresie (rok 1919) Kościół Katolicki Mariawitów, dając wyraz swej przynależności do starokatolicyzmu, zmienił swoją nazwę na Staro-Katolicki Kościół Mariawitów.

W 1912, na podstawie aktu Prawo o wyznaniu Mariawitów, Kościół Mariawitów został zalegalizowany jako związek religijny na równi z innymi prawnie uznanymi przez władze cesarstwa rosyjskiego Kościołami chrześcijańskimi. W latach 1911–1914 wybudowano Świątynię i Klasztor w Płocku, będący siedzibą władz Kościoła. Już w pierwszych latach istnienia Kościół Mariawitów wprowadził język polski do liturgii, częstą Komunię św. i adorację Przenajświętszego Sakramentu oraz inne zmiany, które w Kościele rzymskokatolickim wprowadzono dopiero w następstwie Soboru Watykańskiego II.

Na początku 1920 Feliksa Kozłowska, wyniszczona postami, odprawiająca od wybuchu I wojny światowej coroczne, ścisłe, czterdziestodniowe rekolekcje, zachorowała na puchlinę wodną. Zmarła 23 sierpnia 1921 na nowotwór wątroby. W dniu jej śmierci Kościół Mariawitów liczył 3 biskupów, 30 kapłanów i 57 braci zakonnych, 244 sióstr zakonnych i około 43 tysiące wiernych. Posiadał 67 parafii, 38 filii, 77 kościołów, 58 kaplic, 72 domy parafialne, 25 szkół, 1 progimnazjum, 45 przedszkoli, 14 czytelni, 28 sal zajęć, 32 zakłady rękodzielnicze, 4 internaty dla sierot, 13 domów starców, 7 piekarni, 2 straże ogniowe, 22 gospodarstwa rolne, 3 towarzystwa pożyczkowo-oszczędnościowe i 43 związki wspomagania ubogich. Poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, na Litwie i Rusi, było 6 parafii, 3 filie, 3 kościoły, 7 kaplic i 3 domy parafialne.

Rządy arcybiskupa Kowalskiego

Po odejściu Marii Franciszki cała władza zwierzchnia przeszła w ręce arcybiskupa Jana Marii Michała Kowalskiego. W świetle przepisów legalizujących mariawityzm, arcybiskup Kowalski był reprezentantem Kościoła mariawitów i jego jednoosobowym organem, ponadto był Ministrem Generalnym Zgromadzenia Kapłanów Mariawitów, którego urząd był dożywotni. W jego osobie mariawici upatrywali spadkobiercę duchowego Założycielki. Pod jego kierunkiem Kościół rozwijał intensywnie swoje życie duchowe i społeczne. Zyskawszy tak wielki autorytet, arcybiskup Kowalski wszedł na drogę własnych wizji, które nazywał zrozumieniami.

Pierwszym doniosłym wydarzeniem było wprowadzenie w pierwszą rocznicę śmierci Mateczki, 23 sierpnia 1922, udzielania wiernym Komunii św. pod postaciami chleba i wina (ten sposób udzielania Komunii św. był praktykowany w Kościele Zachodnim do XIII wieku). W tym samym roku w Płocku otworzono drukarnię przyklasztorną. Jako pierwsze ukazało się Dzieło Wielkiego Miłosierdzia o objętości 618 stron, zawierające Objawienia św. Marii Franciszki, jej życiorys, ustawy zakonne oraz traktaty religijne o życiu duchowym, napisane przez Mateczkę. Nową przełożoną generalną Zgromadzenia Sióstr Mariawitek została późniejsza arcykapłanka, Izabela Wiłucka-Kowalska. W 1923, zgodnie z zaleceniami Matki Założycielki, postanowiono udzielić święceń biskupich trzem kapłanom: Wawrzyńcowi Marii Franciszkowi Rostworowskiemu, Klemensowi Marii Filipowi Feldmanowi i Wacławowi Marii Bartłomiejowi Przysieckiemu.

Arcybiskup Kowalski ogłosił listem pasterskim z dnia 18 kwietnia 1924 zniesienie przymusowego celibatu i wprowadzenie dla kapłanów związków małżeńskich z siostrami zakonnymi. Wśród duchowieństwa mariawickiego wywołało to szeroką reakcję. Część kapłanów, kierująca się posłuszeństwem zakonnym, przyjęła to za zrządzenie Opatrzności Bożej. Inni zaś uznawali, iż związki małżeńskie kapłanów pozostają w sprzeczności ze złożonymi ślubami zakonnymi oraz ustawami kapłanów mariawitów. Na skutek tego wydarzenia 6 kapłanów wypowiedziało posłuszeństwo arcybiskupowi i odeszło z Kościoła Mariawitów. Część z kapłanów, którzy odeszli od mariawityzmu, przeszła do Kościoła rzymskokatolickiego i zapisała na niego nieruchomości parafialne. W związku z wprowadzeniem małżeństw między kapłanami i siostrami zakonnymi, również Unia Utrechcka zawiesiła stosunki ze Starokatolickim Kościołem Mariawitów. W tym też roku arcybiskup ogłosił, że Ofiara Mszy Świętej, odprawiana w grzechu nieczystym lub za pieniądze, jest nieważna.

Jesienią 1926 dwunastoosobowa delegacja mariawicka udała się w podróż do patriarchatów prawosławnych i do Ziemi Świętej. Pierwszym etapem podróży były patriarchaty słowiańskie: Belgrad i Sofia. Następnie delegacja mariawicka udała się do patriarchatów w Konstantynopolu, Jerozolimie i Aleksandrii, odwiedziła także siedzibę Greckiego Kościoła Prawosławnego. Chodziło o nawiązanie stosunków ekumenicznych z tymi Kościołami i zapoznanie ich z ideą mariawityzmu, jak też o zwiedzenie Ziemi Świętej. Próba nawiązania stosunków nie przyniosła rezultatu.

W ciągu całego omawianego okresu trwały prześladowania, które kierowane były tak przeciwko całemu Kościołowi mariawickiemu, jak i pojedynczym członkom. Samemu arcybiskupowi Michałowi wytyczono ponad 20 procesów karnych. W 1926 za rzekome bluźnierstwa skazano go na rok twierdzy, w 1929 za wydanie Starego Testamentu opatrzonego komentarzami – na rok więzienia. Mimo tych trudności mariawici rozumieli, że cierpienia są częścią składową powołania chrześcijańskiego. W 1928 mariawici nawiązali oficjalne kontakty z Polskim Narodowym Kościołem Katolickim. Od tego czasu duchowni polskokatoliccy mogli odprawiać nabożeństwa w kościołach mariawickich, korzystać z mszałów, szat liturgicznych i akt stanu cywilnego. Dla Kościoła narodowego miało to ważne znaczenie, gdyż wówczas Kościół ten nie był zalegalizowany.

W 1929 arcybiskup ogłosił postanowienie o mających nastąpić święceniach kapłańskich sióstr. Pierwsze święcenia nastąpiły 28 marca tego roku, kiedy to otrzymało je dwanaście sióstr zakonnych, ponadto przełożona zgromadzenia Izabela Wiłucka otrzymała święcenia biskupie. Wiadomości o święceniach kobiet opisywane były nie tylko w prasie polskiej, ale także i światowej. Wśród przeciwników mariawityzmu wywołało to nowy odzew gniewu i oburzenia, ponowili żądania likwidacji Kościoła mariawitów. W rok po tym wydarzeniu arcybiskup zniósł obowiązkową spowiedź uszną, a na jej miejsce wprowadził spowiedź ogólną z rozgrzeszeniem kapłana. Dalsze listy Kowalskiego z lat 1930–1934 znosiły tytuły duchownych, wprowadzały Komunię św. dla dzieci, nakazywały zniszczenie nałogu palenia tytoniu i picia wódki, znosiły stan duchowny, wprowadzając kapłaństwo powszechne, znosiły obrzęd święcenia wody oraz obowiązkowe posty.

Mariawici osiągali wówczas poważne rezultaty w pracy duchowej, a także w rozwoju swych ośrodków, byli znani z ubóstwa i oparcia się jedynie na własnej pracy oraz ofiarności wiernych. Rozrastało się też w tym czasie centrum w Płocku. Podobne tendencje widziano w Felicjanowie, Cegłowie, Wiśniewie. Cały ośrodek w Płocku liczył w latach 1931–1935 około 500 osób.

Rozłam w mariawityzmie

Generalna ocena działalności arcybiskupa Kowalskiego w sposób otwarty i jawny przez zdecydowaną większość duchowieństwa nastąpiła na przełomie 1934 i 1935 roku. Na odbytej w dniach 4–5 października 1934 kapitule biskupi i kapłani domagali się zmiany kierunku w nauczaniu i administrowaniu w Kościele. Arcybiskup Kowalski temu żądaniu stanowczo odmówił. 29 stycznia 1935 doszło więc do kolejnej kapituły kapłanów z udziałem delegatów z parafii i sióstr zakonnych, która podjęła uchwałę o usunięciu arcybiskupa Kowalskiego od władzy w Kościele. Kapituła generalna wybrała przełożonego Kościoła biskupa Klemensa Marię Filipa Feldmana, przyznając mu tytuł biskupa naczelnego. Postanowiono wówczas, że Kościołem rządzić będzie synod jako organ kolegialny, złożony z biskupów i wybranych kapłanów. Kapituła wezwała arcybiskupa Kowalskiego do podporządkowania się jej postanowieniom, uznania wybranego zwierzchnika za swojego przełożonego, zrzeczenia się tytułu własności do wszystkich nieruchomości zapisanych w testamencie św. Marii Franciszki na jego nazwisko i usunięcia się wraz ze swoją małżonką do Felicjanowa koło Płocka, gdzie miał mieć wyznaczone mieszkanie, opiekę i całkowite utrzymanie do śmierci.

Arcybiskup Kowalski wraz ze swymi zwolennikami w ogólnej liczbie 112 osób został 12 marca 1935 przeniesiony do Felicjanowa. Po jego stronie opowiedziało się 3 kapłanów i około 80 sióstr zakonnych. Przeniesienie było potwierdzone interwencją płockiego oddziału urzędu wojewódzkiego w Warszawie, a w jej wyniku zrzeczeniem się przez Kowalskiego urzędów kościelnych i praw własności do Świątyni i klasztoru w Płocku. Zwolennicy arcybiskupa uznali akt zwołania kapituły za nielegalny. Powołali się na wewnętrzne przepisy, w świetle których wybór ministra generalnego dopuszczalny był tylko w wypadku niezdolności do sprawowania urzędu przez jego poprzednika. Wybór powinien być poprzedzony dobrowolnym zrzeczeniem się urzędu przez ustępującego. Był to bowiem urząd dożywotni.

Mariawityzm rozpadł się na dwie denominacje. Początkowo obydwie strony walczyły o zatrzymanie ówczesnej nazwy wspólnoty: Starokatolicki Kościół Mariawitów, po czym strona felicjanowska powróciła do pierwotnej nazwy, która brzmiała: Kościół Katolicki Mariawitów. Podział liczbowy wiernych w parafiach ukształtował się w stosunku 4:1 na korzyść denominacji płockiej, z tym, że około 30% wyznawców odeszło w ogóle od mariawityzmu.

Kościół Starokatolicki Mariawitów po rozłamie

Po rozłamie Kościół Starokatolicki Mariawitów stopniowo odchodził od reform arcybiskupa Kowalskiego. Posiedzenie synodu, które odbyło się w dniach 30 kwietnia–6 maja 1935, oprócz postanowień określających stosunek Starokatolickiego Kościoła Mariawitów do państwa i podjęciu uchwały o zawiadomieniu Unii Utrechckiej o zaszłych zmianach, dokonało zasadniczych zmian w Kościele. Synod przywrócił naruszone siedem sakramentów, uznał spowiedź ogólną i śluby cywilne. Małżeństwa kapłanów postanowiono pozostawić, ale uznać przy tym wolność celibatu dla tych, którzy by chcieli żyć w bezżeństwie. Kapłaństwo sióstr zakonnych uznano za instytucję prywatną w ich zgromadzeniu. Ustalono, że proboszczem parafii może być tylko kapłan. Kapłanki miały pomagać kapłanom w ich pracy duszpasterskiej i kierować zakładami dobroczynnymi (kapłaństwo niewiast skasowano całkowicie 6 marca 1938). Nadto postanowiono przywrócić posty jako zalecenie Kościoła zgodne z nauką Chrystusa, ceremonie nabożeństw wielkotygodniowych, takich jak święcenie wody, oleju i inne sakramentalia. Od 1935 organem prasowym Kościoła był Głos Prawdy (w styczniu 1938 zmieniono tytuł na Głos Staro-Katolicki).

W 1939 kapłan Tomasz Czernohorski-Fehérváry założył misję mariawicką na Węgrzech. 11 listopada 1945 otrzymał sakrę biskupią z rąk biskupa Romana Jakuba Marii Próchniewskiego. W tym czasie Kościół Starokatolicki Mariawitów na Węgrzech posiadał 15 parafii i około 2 tysięcy wiernych. Wspólnota na Węgrzech została 27 grudnia 1948 zdelegalizowana przez władze komunistyczne. Duchowni pod groźbą więzienia otrzymali zakaz sprawowania posługi duszpasterskiej. Pomimo tego kapłan Janos Maria Gracjan Simon zorganizował w swoim mieszkaniu prywatną kaplicę, w której odprawiał nabożeństwa. W 1964 biskup Tomasz Fehérváry opuścił potajemnie Węgry i udał się na emigrację. W czasie odwilży politycznej kapłan Gracjan zaczął przyjeżdżać do klasztoru przy Świątyni Miłosierdzia i Miłości w Płocku. Na stałe do Płocka przybył w 1969.

Okres II wojny światowej zaznaczył się tragicznie w życiu Kościoła Starokatolickiego Mariawitów. Mariawityzm jako wyznanie czysto polskie, ze względu na swój narodowy charakter, był szczególnie zagrożony przez Niemców. Nie uzyskało prawnego uznania do działania i przeznaczone było do likwidacji. Klasztor płocki został w 1941 zajęty przez nazistowskie władze okupacyjne. Hitlerowcy wysiedlili około dwustu jego mieszkańców, część poprzez obóz w Działdowie do Generalnego Gubernatorstwa, część natomiast do miasta bez przydziału mieszkań. W klasztorze pozostało 2 biskupów, 3 księży, 2 kleryków i kilkanaście sióstr zakonnych oraz osób świeckich, pracujących w przyklasztornej piekarni. Zniszczono bogatą bibliotekę kościelną, wywieziono do Niemiec cenne i rzadkiej roboty aparaty kościelne oraz maszyny i urządzenia z przyklasztornych zakładów usługowych (drukarni, introligatorni).

W czasie działań wojennych zniszczeniu uległo wiele świątyń. Największe straty poniosły kościoły w Warszawie na ulicach Szarej oraz Wolskiej oraz w Wiśniewie koło Mińska Mazowieckiego. W Lipińskich koło Gąbina Niemcy rozebrali kościół do fundamentów. Obok strat w mieniu, Kościół mariawitów poniósł niemałe straty w ludziach. Wiele osób, w tym duchownych, zginęło w obozach, część hitlerowcy wywieźli na przymusowe roboty do Niemiec.

W związku z oskarżeniem przez Gestapo o pochodzenie żydowskie, z kraju wyjechał biskup naczelny Kościoła, Maria Filip Feldman, który objął placówkę Kościoła Starokatolickiego w Niemczech w Blumbergu. Biskup Feldman wrócił z Republiki Federalnej Niemiec w 1957, zamieszkał w klasztorze płockim i przez wiele lat redagował miesięcznik Mariawita. Ze względu na nieobecność biskupa naczelnego w kraju, zaszła konieczność wyboru nowego zwierzchnika. Dokonała tego w dniach 3–5 lipca 1945 pierwsza po wojnie Kapituła Generalna Kapłanów Mariawitów. Na wakujące stanowisko Biskupa Naczelnego wybrano biskupa Romana Marię Jakuba Próchniewskiego. W latach 1945–1948 wydano akty normatywne, regulujące położenie prawne i stosunek państwa do Starokatolickiego Kościoła Mariawitów. Dekretem z 5 września 1947 roku Kościół został uznany prawnie, a 31 października 1967 roku władze państwowe zatwierdziły statut Kościoła Starokatolickiego Mariawitów.

O ile przed 1939 Kościół liczył 46 tysięcy wiernych, 67 parafii i ponad 30 filii parafialnych, 70 kościołów i około 60 kaplic to w 1970 miał 24 tysiące wiernych, 41 parafii i 33 kapłanów. Ten znaczny spadek liczby wiernych i posiadanych miejsc kultu nastąpił zarówno ze względu na straty wojenne, jak również ogromną migrację ludności po zmianie granic państwa polskiego. Wielu mariawitów wyprowadziło się na tzw. "Ziemie Odzyskane", gdzie nie było mariawickich parafii, miejsc kultu i stałej obsługi duszpasterskiej. Wielu wiernych szybko asymilowało się z miejscową ludnością lub przyjmowało inne wyznanie, np. polskokatolickie. W miarę możliwości kapłani odwiedzali wiernych żyjących w diasporze odprawiając nabożeństwa w domach prywatnych, jednak brak regularnych nabożeństw, katechizacji dzieci i młodzieży skutkował stopniowym odchodzeniem wiernych żyjących w diasporze do mariawityzmu. Wskutek wspomnianych zmian społecznych wiele ośrodków parafialnych, zwłaszcza tych oddalonych od mariawickich skupisk, podupadło, a niektóre zostały zamknięte np. Filipów, Żyrardów, Grodzisk Mazowiecki, Górka Powielińska, Wólka Jeruzalska, Długi Kąt, Prędocin, Dąbrowa Górnicza. W okresie Polski Ludowej działalność misyjna Kościoła była ograniczona, jedyną parafią którą udało się erygować, a która przetrwała do dziś jest Wierzbica koło Radomia, powstała w następstwie konfliktu wewnątrz parafii rzymskokatolickiej. Udało się także zorganizować mariawickie nabożeństwa w Krakowie, a przez kilka lat funkcjonowała parafia w Bytomiu, z filią w Piekarach Śląskich.

Po Soborze Watykańskim II nastąpiło ocieplenie relacji pomiędzy Kościołem rzymskokatolickim a mariawitami. W latach 1957–1965 stanowisko biskupa naczelnego piastował Jan Maria Michał Sitek. Ten duchowny był entuzjastą języka esperanto. Przetłumaczył liturgię mszalną na ten język międzynarodowy. Podczas Światowego Kongresu Esperantystów w 1959 odprawił ekumeniczną Mszę św. w tym języku. Kolejnym zwierzchnikiem Kościoła (1965–1972) był biskup Wacław Maria Innocenty Gołębiowski. 6 sierpnia 1972 Stanisław Maria Tymoteusz Kowalski został konsekrowany na biskupa z udziałem starokatolickiego arcybiskupa Utrechtu Marinusa Koka i biskupa Haarlemu Gerarda van Kleefa oraz biskupów polskokatolickich Juliana Pękalę i Tadeusza Majewskiego. W tym samym miesiącu biskup Maria Tymoteusz stanął na czele Kościoła Starokatolickiego Mariawitów; urząd ten piastował niemal do śmierci w 1997 roku.

W okresie Polski Ludowej Kościół był zmuszony ograniczyć swoją działalność charytatywną, kulturalną, a przede wszystkim gospodarczą. Duże gospodarstwa parafialne, które służyły do wyżywienia klasztorów, były uznane za kułackie i przeznaczone zgodnie z duchem ustawy wywłaszczeniowej do parcelacji. Władze państwowe przejmowały liczne zabudowania parafialne i obiekty użyteczności publicznej, prowadzone przez mariawitów. Wysokie podatki od prowadzenia gospodarstw powodowały powolny upadek ekonomiczny niektórych parafii. W niektórych przypadkach, z powodu nieopłaconych świadczeń względem państwa, władze zajmowały płody rolne i zwierzęta hodowlane. Liczne parafialne zakłady usługowe zostały zlikwidowane, piekarnie często były przejmowane przez Gminne Spółdzielnie „Samopomoc Chłopska”. Dawne szkoły i ochronki mariawickie stały się obiektami państwowymi, a siostry zakonne, które w nich uczyły, były zmuszone do zdejmowania habitów, jeśli chciały prowadzić dalszą działalność oświatową. Stan ten spowodował upadek powołań zakonnych do Zgromadzenia Sióstr Mariawitek oraz misji, a także szerokiej pomocy charytatywnej Kościoła mariawitów.

W latach 70. XX w. Apostolski Kościół Katolicki Paryża i Tours, posiadający sukcesję apostolską linii arcybiskupa Thomasa Feherwarego, podjął oficjalny dialog z Kościołem Starokatolickim Mariawitów. W 1988 dwaj francuscy biskupi mariawiccy, André Le Bec i Gerard Grateau, zawarli interkomunię z Kościołem Starokatolickim Mariawitów w Polsce. W 1992 biskup Grateau został suspendowany przez biskupa naczelnego Stanisława Marię Tymoteusza Kowalskiego z powodu udzielenia sakry kapłanowi A. Fraysse bez zgody biskupów mariawickich. Biskup Le Bec natomiast kontynuował współpracę, która zaowocowała utworzeniem 18 lutego 1992 prowincji francuskiej Kościoła Starokatolickiego Mariawitów.

W latach 1997–2007 zwierzchnikiem Kościoła był biskup Zdzisław Maria Włodzimierz Jaworski, a od 2007 do 2015 – biskup Michał Maria Ludwik Jabłoński. W latach 2015–2023 na czele Kościoła stał biskup Marek Maria Karol Babi. Po zakończeniu jego kadencji biskup Michał Maria Ludwik Jabłoński pełni rolę p.o. Biskupa Naczelnego^[7].

5 września 2023 podczas IV sesji Kapituły Generalnej Kościoła Starokatolickiego Mariawitów kapł. Jarosław Maria Jan Opala został wybrany na urząd Biskupa Naczelnego Kościoła oraz biskupa diecezji warszawsko-płockiej, zaś kapł. Maria Daniel Mames na urząd biskupa-koadiutora prowincji francuskiej^[8].

17 lutego 2024 Kapituła Generalna Kościoła Starokatolickiego Mariawitów podjęła decyzję o przyjęciu do Kościoła Starokatolickiego Mariawitów duchownych i wiernych Kościoła Świętej Maryi w Mont-Saint-Aignan we Francji oraz erygowaniu diecezji normandzkiej w ramach istniejącej już prowincji francuskiej Kościoła Starokatolickiego Mariawitów z siedzibą w Paryżu. Na czele nowej diecezji stanął dotychczasowy zwierzchnik Kościoła – bp Roland Fleury^[9].

Tegoż dnia Kapituła Generalna uchwaliła „Prawo Wewnętrzne Kościoła Starokatolickiego Mariawitów”, jak również pojęta została uchwała m.in. o zwołaniu Synodu w Płocku na dzień 16 listopada 2024^[9] (ostatni Synod odbył się w 1937)^[10].

Mariawickie strony internetowe

• Oficjalna strona Kościoła Starokatolickiego Mariawitów (pol. • ang. • niem. • fr.)
• Oficjalna strona prowincji francuskiej (ang. • fr.)
• Strona parafii Przemienienia Pańskiego w Wierzbicy
• Strona parafii Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Warszawie
• Strona parafii św. Franciszka z Asyżu z Łodzi
• Strona parafii Matki Boskiej Szkaplerznej i św. Wojciecha w Lipce
• Strona parafii św. Mateusza Apostoła i Ewangelisty i św. Rocha w Nowej Sobótce
• Aperiodyk mariawicki Praca nad Sobą. praca-nad-soba.waw.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-16)].
• Forum internetowe parafii warszawskiej
• Mariawici w Krakowie

Artykuły o mariawityzmie

• Mariawityzm na Ekumenicznej Agencji Informacyjnej. ekumenizm.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-11)].
• St. Rybak, Mariawityzm. Studium historyczne (książka w PDF-ie). mariawita-warszawa.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-30)].
• Artykuł dot. mariawityzmu, Tygodnik Powszechny, Nr 22 (2968), 28 maja 2006
• Jesteśmy przede wszystkim chrześcijanami, Rozmowa Stanisława Obirka z ks. prof. Konradem M. Pawłem Rudnickim
• Bóg jest rozsądnym rodzicem. Wywiad z ks. prof. Konradem M. Rudnickim. dstp.rel.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-17)].