Czasy rzymskie

Fragment mapy Tabula Peutingeriana z zaznaczoną Napoką

Stolica Siedmiogrodu jest zamieszkana od czasów prehistorycznych. Gdy Cesarstwo Rzymskie podbiło Dację na początku II wieku, cesarz Trajan założył obóz legionu o nazwie Napoca. Cesarz Hadrian podniósł Napokę do statusu municipium, nadając mu nazwę Municipium Aelium Hadrianum Napoca. Prawdopodobnie podczas panowania Marka Aureliusza miasto osiągnęło status kolonii. Napoka została stolicą prowincji Porolissensis i siedzibą prokuratora, jednakże została opuszczona przez rzymską administrację w 274 r. Podczas wędrówek ludów została zdobyta i zniszczona.

W granicach Węgier i Księstwa Siedmiogrodu

Archeologiczne ślady osadnictwa węgierskiego w regionie sięgają X wieku. W XI wieku król Węgier założył w Kolozsmonostor (ob. dzielnica Mănăștur) benedyktyński klasztor, zniszczony w czasie najazdów mongolskich na Węgry w 1241 i 1285.

Tablice upamiętniające narodziny króla Węgier Macieja Korwina

Król węgierski Stefan V zachęcił Niemców do osiedlania się w pobliżu miasta Napoka w 1272 r. Ich osiedle otrzymało niemiecką nazwę Klausenburg, od starego słowa Klause oznaczającego przejście przez góry. Sugeruje się, że rumuńska nazwa Cluj może pochodzić również od Klause lub od łacińskiej nazwy Castrum clus, pod którą miasto po raz pierwszy pojawia się w dokumentach pisanych ok. 1170 r. (słowo clusum (łac.) = „zamknięty” odnosi się do otaczających miasto wzgórz). Natomiast Węgrzy nazywali je Kolozsvár.

W 1270 r. Koloszwar otrzymał prawa miejskie od króla Stefana V i zaczął się szybko rozwijać: kościół św. Michała zbudowano za króla Zygmunta. W 1405 r. Koloszwar został wolnym miastem. Do tego czasu liczby niemieckich i węgierskich mieszkańców były równe i król Maciej Korwin (urodzony w Koloszwarze w 1440 r.) rozkazał, by sędzią miejskim był na zmianę Niemiec i Węgier.

W 1541 r. Koloszwar wszedł w skład Wschodniego Królestwa Węgier, które w 1570 r. zostało przekształcone w Księstwo Siedmiogrodu. Chociaż Gyulafehérvár był polityczną stolicą książąt Siedmiogrodu, Koloszwar stał się głównym centrum kulturalnym i religijnym. Stefan Batory ufundował tu Kolegium Jezuickie w 1581 r. Między 1545 a 1570 r. duża liczba Niemców opuściła miasto z powodu wprowadzenia doktryny unitarianizmu. Miasto stało się głównym ośrodkiem działalności braci polskich wypędzonych z Polski około 1660 roku^[2].

Koloszwar w XVII w.

Koloszwar w XVIII w.

Dalsze wojny Węgier z Turcją ponownie zmniejszyły liczbę ludności niemieckiej. Ich miejsce zajęli w dużym stopniu Węgrzy i miasto stało się centrum węgierskiej arystokracji i inteligencji.

Pierwsza gazeta węgierska pojawiła się w Koloszwarze w 1791 r., a pierwszy teatr w 1792 r. W 1798 r. miasto nawiedził niszczycielski pożar. W latach 1790–1848 oraz 1861–1867 Koloszwar był stolicą Wielkiego Księstwa Siedmiogrodu i siedzibą siedmiogrodzkich władców. Poczynając od 1830 r. stało się centrum węgierskiego ruchu narodowego w Księstwie. Podczas powstania węgierskiego 1848 r. miasto zostało zajęte przez wojska węgierskie, dowodzone przez polskiego generała Józefa Bema.

Po zawarciu Ausgleichu (porozumienia), w wyniku którego w 1867 roku powstała monarchia austro-węgierska, Koloszwar i Siedmiogród stały się częścią Królestwa Węgier. Podczas tego okresu Koloszwar był drugim co do wielkości miastem Węgier po Budapeszcie i stolicą komitatu Kolozs.

W granicach Rumunii

Koloszwar w 1940 r.

Po przegranej przez Austro-Węgry I wojnie światowej i traktacie w Trianon Koloszwar pod nazwą Kluż stał się częścią Królestwa Rumunii, razem z resztą Siedmiogrodu. W 1940 roku na mocy drugiego arbitrażu wiedeńskiego przypadł Węgrom, lecz wojska węgierskie zostały rozbite przez Rumunów i Sowietów w październiku 1944 r. Na mocy traktatu paryskiego Kluż ponownie wrócił do Rumunii w 1947 r.

W Koloszwarze jeszcze w 1941 r. mieszkało 16 763 Żydów. Zostali oni w 1944 r. zapędzeni do getta, w którym panowały nieludzkie warunki, stłoczenie i brak możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb. Getto zostało zlikwidowane w wyniku sześciu deportacji do Auschwitz między majem i czerwcem 1944. Węgrzy pozostali główną grupą etniczną do lat 50. XX w. Spis powszechny w 1966 r. wykazał 185 663 mieszkańców, z czego 56% Rumunów i 42% Węgrów. Do 1974 r. urzędową nazwą miasta było Kluż (Cluj). Komuniści przemianowali miasto na Kluż-Napoka (Cluj-Napoca), by podkreślić związki z rzymską kolonią Napoka. Niektórzy twierdzą, że zrobiono to na złość Węgrom, sugerując, że rumuńscy mieszkańcy są potomkami Daków, skolonizowanych przez Rzymian. Temat budzi wiele kontrowersji.

Kluż-Napoka w 1962 r.

Wkrótce po demokratycznej rewolucji w 1989 roku burmistrzem miasta był przez dwanaście lat postkomunista i nacjonalista Gheorghe Funar. Jego urzędowanie stało pod znakiem wzrostu nastrojów antywęgierskich. Powstała duża liczba projektów i działań, mających na celu dezawuowanie węgierskiego dziedzictwa w mieście. W czerwcu 2004 roku Gheorghe Funar nie uzyskał ponownie mandatu i został zastąpiony przez Emila Boca z Partii Demokratycznej, który rozpoczął współpracę z Węgrami w celu odbudowy dobrych stosunków etnicznych w mieście.

W 1994 i 2000 r. Kluż-Napoka był gospodarzem Środkowo-Europejskiej Olimpiady Informatycznej (The Central European Olympiad in Informatics (CEOI)). To uczyniło z Rumunii pierwszy kraj, który gościł tę olimpiadę, oraz pierwszy, który gościł ją ponownie.

Miasto jest znane w historii Żydów chasydzkich, jako miejsce pochodzenia dynastii Sanz-Klausenburg.

Rys historyczny

Stan obecny

Piața Unirii

Według spisu z 2002 r. miasto Kluż-Napoka liczyło 317 953 mieszkańców. Skład etniczny według tego spisu^[3]:

• Rumuni: 252 433 (79,39%),
• Węgrzy: 60 287 (18,96%),
• Romowie: 3029 (0,95%),
• Niemcy: 734 (0,23%),
• Żydzi: 217 (0,06%),
• Grecy: 147 (0,04%),
• Ukraińcy: 146 (0,04%),
• Włosi: 91 (0,02%),

W 2002 roku w mieście mieszkało również 24 Polaków.