Orzech
Ilustracja
Orzech włoski
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bukowce

Rodzina

orzechowate

Rodzaj

orzech

Nazwa systematyczna
Juglans L.
Sp. Pl. 997. 1753
Typ nomenklatoryczny

Juglans regia L.[3]

Synonimy
  • Nux Duhamel du Monceau[3]
Owoc orzecha włoskiego

Orzech (Juglans L.) – rodzaj roślin z rodziny orzechowatych. Obejmuje 20[4]–21[5][6] gatunków. Większość gatunków występuje we wschodniej Azji i we wschodniej Ameryce Północnej, nieliczne rosną wzdłuż Andów w Ameryce Południowej sięgając do północnej Argentyny. Tylko jeden gatunek – orzech włoski J. regia rośnie w Azji zachodniej, rejonie Kaukazu i w południowej Europie[7]. W Polsce popularnie uprawiany, poza tym zdziczały i zadomowiony, a nawet inwazyjny jest właśnie orzech włoski, poza tym także zadomowione są już: orzech czarny J. nigra i szary J. cinerea[8][9].

Są to drzewa o drobnych kwiatach zapylanych przez wiatr, o owocach zwanych orzechami, w podręcznikach botanicznych określanych czasem pestkowcami[10] lub nibypestkowcami[4] (owocnia jest zdrewniała, a mięsistą okrywę wokół niej tworzą zrośnięte działki, podkwiatki i przysadki)[11]. Orzechy rosną w lasach górskich na suchych i skalistych stokach oraz w lasach w dolinach rzek i strumieni[7]. Ich kora, liście i owoce zawierają juglon o silnym działaniu allelopatycznym[4].

Głównym walorem użytkowym orzechów są ich jadalne owoce i drewno. Szczególnie cenione są dolne części pni, zwłaszcza te znajdujące się już pod powierzchnią gruntu – bardzo twarde, o bardzo gęstych i mocno zaznaczonych słojach. Drewno to wykorzystywane jest do wyrobu mebli, kolb broni strzeleckiej i w stolarstwie artystycznym[7][11]. Z nasion orzecha włoskiego wyrabia się olej używany jako jadalny, do barwienia i wyrobu farb[4], używany w lampach, do celów technicznych i kosmetycznych[11]. Do bejcowania różnego rodzaju drewna wykorzystuje się także wywar z liści i owoców orzechów[11].

Nazwa rodzajowa Juglans pochodzi ze skrócenia rzymskiej nazwy – Jovis glans oznaczającej „żołędzie”[11] lub „orzechy Jowisza”[7]. W starożytności orzech symbolizował płodność i obfitość[11][4].

Morfologia

Kwiatostany męskie orzecha czarnego
Pokrój
Okazałe drzewa osiągające do 50 m, ale też krzewy do 3 m wysokości. Kora jest gładka do spękanej tafelkowato lub podłużnie bruzdowana. Pędy są tęgie, obłe, mniej lub bardziej pokryte gruczołowatymi włoskami, czasem też łuskami i włoskami prostymi wyrastającymi w pęczkach lub włoskami rozgałęziającymi się. Na pędach wyraźnie widoczne są okazałe blizny liściowe[6].
Liście
Naprzeciwległe, długości 25–100 cm, najczęściej nieparzystopierzaste. Składają się z 5–23 listków. Często wydzielają specyficzny aromat.
Kwiaty
Kwiaty zebrane w kwiatostany zwane kotkami.
Owoce
Niby-pestkowce[4] o kulistym bądź owalnym kształcie. Owocnia tworzy zdrewniałą skorupę. Mięsista okrywa otaczająca owoc powstaje ze zrośniętych razem działek, podkwiatków i przysadki[11]. Nasiono otoczone błoniastą łupiną, potocznie zwane jądrem, stanowi część jadalną owocu.

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny orzechowate z rzędu bukowców. W obrębie rodziny należy do podrodziny Juglandoideae[2]. Najbliżej spokrewnionym rodzajem współczesnym jest orzesznik Carya[7].

Wykaz gatunków[5]
  • Juglans ailantifolia Carrière – orzech ajlantolistny
  • Juglans australis Griseb.
  • Juglans × bixbyi Rehder
  • Juglans boliviana Dode
  • Juglans californica S.Watson - orzech kalifornijski
  • Juglans cinerea L. – orzech szary
  • Juglans hindsii (Jeps.) Jeps. ex R.E.Sm.
  • Juglans hirsuta W.E.Manning
  • Juglans hispanica D.Rivera, Obón, De la Torre & A.Barber
  • Juglans hopeiensis Hu
  • Juglans jamaicensis C.DC.
  • Juglans major (Torr.) A.Heller
  • Juglans mandshurica Maxim. – orzech mandżurski
  • Juglans microcarpa Berland.
  • Juglans mollis Engelm.
  • Juglans neotropica Diels
  • Juglans nigra L. – orzech czarny
  • Juglans pyriformis Liebm.
  • Juglans regia L. – orzech włoski
  • Juglans sigillata Dode
  • Juglans soratensis W.E.Manning
  • Juglans steyermarkii W.E.Manning
  • Juglans venezuelensis W.E.Manning

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. 1 2 Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-07] (ang.).
  3. 1 2 Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
  4. 1 2 3 4 5 6 David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 480, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  5. 1 2 Juglans L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-05-01].
  6. 1 2 Alan T. Whittemore, Donald E. Stone: Juglans Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-05-01].
  7. 1 2 3 4 5 Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 124. ISBN 0-333-73003-8.
  8. ↑ B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012. ISBN 978-83-62940-34-9.
  9. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 102, ISBN 978-83-62975-45-7.
  10. ↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 606. ISBN 83-214-1305-6.
  11. 1 2 3 4 5 6 7 Wielka encyklopedia przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza S.A., 1998, s. 132-136. ISBN 83-7079-778-4.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.