Młodość

Joseph René Vilatte urodził się w 1854 w Paryżu w rodzinie należącej do sekty katolickiej Petite Eglise nieuznającej Konkordatu z 1801 roku. Jego ojciec Joseph René Vilatte był rzeźnikiem. W 1857 roku stracił matkę i przez kilka lat był wychowywany przez dziadków mieszkających w prowincji Maine.

Joseph René Vilatte, mimo że należał do wspólnoty schizmatyckiej, uczył się w szkołach i kolegiach rzymskokatolickich prowadzonych przez Braci Szkolnych. W 1867 roku przystąpił do Kościoła rzymskokatolickiego i przyjął chrzest sub conditione w obrządku łacińskim w katedrze Notre-Dame w Paryżu.

Emigracja

Podczas wojny francusko-pruskiej Vilatte służył w Gwardii Narodowej. Po upadku II Cesarstwa wyemigrował do Kanady. Tam osiadł w Quebecu. Pracował jako nauczyciel i katecheta. Po dwuletnim pobycie w Kanadzie powrócił do Francji. Obawiając się powtórnego wcielenia do armii wyemigrował do Belgii, gdzie związał się z Kongregacją Braci w Chrystusie prowadzącą działalność ewangelizacyjną w Namur. Następnie w 1877 roku ponownie powrócił do Kanady i rozpoczął studia filozoficzne w Kolegium Saint-Laurent w Montrealu. Tam poznał nauki byłego księdza rzymskokatolickiego Charlesa Chinqueya, pod którego wpływem po trzech latach studiów opuścił seminarium, odszedł z Kościoła katolickiego i rozpoczął studia na Uniwersytecie McGill.

Duchowny protestancki

W 1884 roku został pastorem prezbiteriańskim i rozpoczął misję wśród kolonistów francuskojęzycznych w Stanach Zjednoczonych Ameryki. W latach 1884-1885 był ministrem zboru w Green Bay w stanie Wisconsin. Z czasem Vilatte zaczął szukać zbliżenia z Kościołem episkopalnym. Nawiązał współpracę z biskupem episkopalnym diecezji Fond du Lac, Johnem Brownem. W międzyczasie też nawiązał łączność ze grupą starokatolików, która poszukiwała dla siebie duszpasterza. Dzięki pomocy biskupa Fond du Lac uzyskał możliwość wyjazdu do Europy i 7 czerwca 1885 roku przyjął święcenia kapłańskie w Chrześcijańskokatolickim Kościele Szwajcarii z rąk biskupa Edwarda Herzoga.

Duchowny starokatolicki

Po otrzymaniu święceń Joseph René Vilatte powrócił do Wisconsin i rozpoczął działalność jako ksiądz i misjonarz starokatolicki w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Otworzył kościół w Little Sturgeon, a następnie zorganizował jeszcze kilka innych palcówek misyjnych. Pozostawał w tym czasie pod jurysdykcją biskupa episkopalnego Fond du Lac.

W 1888 roku Joseph René Vilatte wszedł w konflikt z nowym biskupem episkopalnym Fond du Lac, Charlesem Graftonem, który zamierzał ograniczyć autonomię wspólnoty starokatolickiej na terenie swojej diecezji i uregulować jej kanoniczny status. Spór ten spowodował, że Vilatte zaczął starać się o usamodzielnienie się spod jurysdykcji episkopalnego hierarchy. Początkowo zamierzał zostać samodzielnym biskupem starokatolickim. W 1890 roku Unia Utrechcka Kościołów Starokatolickich odmówiła mu jednak sakry sugerując, żeby został sufraganem biskupa episkopalnego Fond du Lac. Vilatte rozpoczął więc dialog z Rosyjskim Kościołem Prawosławnym i korespondencję z prawosławnym eparchą Aleutów i Alaski, Włodzimierzem. W 1891 roku wraz ze swoimi wiernymi został przyjęty do Cerkwi prawosławnej.

W czasie formalizowania przejścia pod jurysdykcję biskupa prawosławnego, Vilatte dowiedział się o możliwości otrzymania sakry biskupiej od arcybiskupa z Cejlonu, Mar Juliusa I, który w 1889 roku założył w Indiach Niezależny Kościół Ortodoksyjny Rytu Łacińskiego pozostający w pełnej komunii z patriarchą Antiochii Syryjskiego Kościoła Ortodoksyjnego.

Joseph René Vilatte zwołał więc do Green Bay synod swoich sympatyków i został wybrany biskupem elektem. Następnie zebrał pieniądze na opłacenie podróży i drogą morską udał się do Indii Brytyjskich. Po niemal rocznym rejsie przybył na Cejlon, gdzie nawiązał kontakt z miejscowymi hierarchami Kościoła jakobickiego, od których 29 maja 1892 roku w Colombo otrzymał konsekrację biskupią pod imieniem pontyfikalnym Mar Tymoteusz I. Następnie powrócił przez Europę do Ameryki Północnej.

Episcopus vagans

Po przybyciu do Stanów Zjednoczonych Ameryki Vilatte został ekskomunikowany przez Kościół episkopalny. Zerwana została również współpraca z Cerkwią prawosławną. Jego święcenia biskupie źle odebrały Kościoły zrzeszone w Unii Utrechckiej Kościołów Starokatolickich. Odmówiły przyjęcia Starokatolickiego Kościoła Jakobickiego Ameryki Północnej do swojej wspólnoty. Pomimo to Vilatte zaczął się tytułować arcybiskupem starokatolickim i budować własną katedrę św. Ludwika w Green Bay. Nie odniósł jednak misyjnego sukcesu. Ekskomunika spowodowała, że w ciągu kilku lat z jego wspólnoty zaczęli odchodzić wierni. Villate po jakimś czasie też zbankrutował i został zmuszony do przeniesienia się na Wschodnie Wybrzeże. Podjął starania o rekoncyliację do Kościoła rzymskokatolickiego. W tym okresie pracował zarobkowo jako szewc.

Jako episcopus vagans podejmował się też pracy duszpasterskiej w niezależnych parafiach, które z różnych powodów zerwały jedność ze swoimi macierzystymi Kościołami i potrzebowały biskupa, który święciłby ich kościoły oraz udzielał sakramentów zastrzeżonych dla ordynariusza. Nawiązał współpracę z rodzącym się w tym czasie w Stanach Zjednoczonych ruchem polskokatolickim. W 1892 roku poświęcił wybudowany przez narodowego księdza Dominika Kolasińskiego kościół parafialny Najsłodszego Serca Panny Maryi w Detroit. Później współpracował z narodowym księdzem Franciszkiem Kołaszewskim z Cleveland. Poświęcił polskokatolicki kościół parafialny Niepokalanego Serca Maryi w Cleveland oraz uczynił Franciszka Kołaszewskiego swoim wikariuszem generalnym. Udzielił też święceń kapłańskich kilku duchownym (m.in. w 1894 roku Stefanowi Kamińskiemu, którego w 1898 roku konsekrował na biskupa).

W 1898 roku Vilatte uczynił swoim wikariuszem generalnym jednego z wyświęconych przez siebie księży, François Minguya i wyjechał do Wielkiej Brytanii. Tam przez pewien czas przebywał w niezależnej wspólnocie benedyktyńskiej, Josepha Leycestera Lyne’a. Po opuszczeniu Anglii udał się do Włoch. Prowadził tam rozmowy z biskupami katolickimi w kwestii pojednania. Odwiedził też Francję i wspólnotę starokatolicką w Piacenzy, której przewodził ksiądz Paulo Miraglia-Gulotti. W 1900 roku Joseph Vilatte konsekrował Gulottiego na biskupa Kościoła Starokatolickiego we Włoszech.

W 1901 roku Joseph Vilatte wyjechał do Kanady. Otworzył tam niewielką kaplicę misyjną na Wyspie św. Józefa. W 1903 roku ponownie udał się do Wielkiej Brytanii, gdzie konsekrował na biskupów dwóch byłych duchownych anglikańskich, Henriego Marsh-Edwardsa i Henriego Bernarda Venthama. W 1906 roku powrócił do Francji. Tam nawiązał współpracę ze wspólnotami chrześcijańskimi należącymi do ruchu gallikańskiego. W 1907 roku wyświęcił na księdza jednego z członków tej denominacji, byłego trapistę, Louisa Marie Girauda, czym zraził do siebie katolickiego arcybiskupa Paryża. Niedługo po tym wydarzeniu Vilatte powrócił powtórnie do Stanów Zjednoczonych Ameryki i osiadł w Chicago. Próbował ponownie nawiązać współpracę z parafiami polskokatolickimi. Podróżował po stanach amerykańskich oraz do Meksyku, gdzie kontaktował się z miejscowym kościołem narodowym. Wyświęcił kilku księży i założył niewielką wspólnotę zakonną.

W 1915 roku założył Amerykański Kościół Katolicki i w tym samym roku konsekrował na biskupa Fredericka Lloyda, który w 1920 roku przejął po nim przewodzenie tą niezależną katolicką denominacją. W latach 1921-1924 roku był arcybiskupem-seniorem i egzarchą Amerykańskiego Kościoła Katolickiego. W tym czasie wyświęcił jeszcze przynajmniej kilku księży i biskupów (m.in. w 1924 roku konsekrował na biskupa Afroamerykanina, George’a Alexandera McGuire’a założyciela Afrykańskiego Kościoła Prawosławnego).

Rekoncyliacja

W 1925 roku Joseph Vilatte zdecydował się na powrót do ojczyzny. Po przybyciu do Francji początkowo szukał dla siebie miejsca w grupie gnostyckiej. Szybko jednak z nią zerwał i 1 czerwca 1925 roku na spotkaniu z nuncjuszem apostolskim w Paryżu pojednał się z Kościołem rzymskokatolickim. Został księdzem rezydentem opactwa cysterskiego Port Colbert. Papież Pius XI proponował mu przyjęcie do grona hierarchów rzymskokatolickich i rekonsekrację sub conditione w obrządku łacińskim, aby miał prawo do przywilejów emerytowanego biskupa. Vilatte jednak odmówił.

Joseph Vilatte zmarł na atak serca 8 lipca 1929 roku. Pochowany został na cmentarzu Godard w Wersalu.