Jean-Michel Jarre
Ilustracja
Jean-Michel Jarre (2016)
Imię i nazwisko

Jean-Michel André Jarre

Data i miejsce urodzenia

24 sierpnia 1948
Lyon

Instrumenty

syntezator, konsola, harfa laserowa, theremin

Gatunki

muzyka elektroniczna[1], new age[1], avant-garde[1], muzyka alternatywna[1], muzyka eksperymentalna[1]

Zawód

artysta, muzyk, kompozytor, producent, aktor, scenarzysta, reżyser

Aktywność

od 1971

Wydawnictwo

Disques Dreyfus, Polydor Records, Sony Music, Warner Music, EMI

Odznaczenia
Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja)
Faksymile
Strona internetowa

Jean-Michel André Jarre (ur. 24 sierpnia 1948 w Lyonie) – francuski kompozytor, performer i producent muzyczny, pionier muzyki elektronicznej, ambientu i new age, znany również z organizowania koncertów-spektakli, wykorzystujący na wielką skalę efekty świetlne, pokazy laserowe i sztuczne ognie.

Z muzyką miał do czynienia od najmłodszych lat – jego ojciec i dziadek byli muzykami, on sam pobierał lekcje gry na fortepianie, obserwował ulicznych wykonawców czy muzyków jazzowych. Grał na gitarze w zespole, ale na jego styl muzyczny największy wpływ miał prawdopodobnie Pierre Schaeffer, prekursor muzyki konkretnej.

Jego pierwszym międzynarodowym sukcesem był album Oxygène z 1976, nagrany w domowym studiu. W 1978 ukazał się album Équinoxe, utrzymany w podobnym stylu, który ugruntował popularność Jarre’a. Koncert na Place de la Concorde w Paryżu z 1979, wysłuchany przez ponad milion osób, ustanowił rekord (odnotowany w księdze rekordów Guinnessa), który Jarre pobił później jeszcze trzykrotnie. Do 2004 artysta sprzedał około 80 mln swoich albumów.

Życiorys

Wczesne lata i edukacja

Urodził się 24 sierpnia 1948 w Lyonie. Ojciec, Maurice Jarre, był kompozytorem[2][3][4]. Matka, Francette Pejot, gospodyni domowa, była bohaterką ruchu oporu z czasów II wojny światowej oraz więźniarką obozu w Ravensbrück. Po wojnie mieszkała w Vanves, utrzymując się ze stoiska z kostiumami teatralnymi na miejscowym pchlim targu[5]. Gdy Jarre miał pięć lat, jego rodzice rozwiedli się, a ojciec wyjechał do Ameryki, pozostawiając go pod opieką matki[6]. Nie widział więcej swego ojca aż do ukończenia osiemnastego roku życia[3]. W dzieciństwie Jarre dużo czasu spędzał z dziadkami, mieszkającymi w Lyonie. Dziadek Jarre’a grał na oboju, a także był inżynierem i wynalazcą, twórcą wczesnego miksera. To od niego Jarre otrzymał swój pierwszy odtwarzacz płyt[7]. Z mieszkania dziadków często obserwował ulicznych muzyków, co miało, jak później przyznał, znaczący wpływ na jego twórczość[3][8].

Jarre grający na laserowej harfie, Bratysława 2016

Jarre przez pewien czas uczęszczał na lekcje gry na fortepianie[9]. Prawdziwe zainteresowanie instrumentami muzycznymi pojawiło się u niego na pchlim targu w Saint-Ouen, gdzie jego matka sprzedawała antyki, po odkryciu skrzypiec Stroha należących wcześniej do Borisa Viana. Często bywał z matką w paryskim klubie jazzowym Le Chat Qui Pêche, gdzie regularnie występowali tacy artyści, jak John Coltrane, Archie Shepp, Don Cherry czy Chet Baker. Te doświadczenia uświadomiły mu, że muzyka może być „opisowa, bez słów”[3][10].

Znaczący wpływ na Jarre’a miała też twórczość Pierre’a Soulages’a, którego wystawy w Musée d’Art Moderne de la Ville de Paris zwiedzał. Po ujrzeniu jego obrazów, składających się z wielu warstw, Jarre miał dojść do wniosku, że „w muzyce można malować dźwiękiem i częstotliwościami”[3]. Jarre słuchał również modernistycznej muzyki poważnej. W wywiadzie dla Guardiana w 2004 mówił o wpływie, jaki miało na niego „Święto wiosny” Strawinskiego[11].

W młodości Jarre zarabiał na życie, sprzedając swoje obrazy, niektóre z nich wystawiając w galerii w Lyonie – L'Œil écoute. Grał również w zespole o nazwie Mystère IV. Matka zapisała go na lekcje muzyki z Jeannine Rueff z Konserwatorium Paryskiego[9][10].

W 1967 grał na gitarze w zespole The Dustbins. Eksperymentował z miksowaniem instrumentów, takich jak gitara elektryczna czy flet, a także z taśmą i innymi dźwiękami[3]. W 1968 prowadził eksperymenty z zapętlaniem taśmy, radiem i innymi urządzeniami elektronicznymi, a w 1969 wstąpił w szeregi Groupe de Recherches Musicales (GRM)[9][12], wówczas kierowanej przez swego założyciela, Pierre’a Schaeffera, który wywarł znaczny wpływ na Jarre’a[13]. Zetknął się też z syntezatorem Mooga i zaczął pracować w studiu niemieckiego kompozytora Karlheinza Stockhausena w Kolonii[14][15][16].

W kuchni swojego mieszkania na Rue de la Trémoille (niedaleko Champs-Élysées) zbudował niewielkie studio. W skład jego wyposażenia wchodziły analogowe syntezatory EMS VCS 3[17] oraz EMS Synthi AKS, obydwa podłączone do magnetofonów marki Revox. W 1969 na potrzeby wystawy w Maison de la Culture (domu kultury) w Reims skomponował pięciominutowy utwór „Happiness Is a Sad Song”. W tym samym roku nagrał utwór „La Cage”, który dwa lata później został wydany jako jego pierwszy komercyjny singel[18].

Lata 1970–1979

W 1971 Jarre wziął udział w balecie „AOR” w Palais Garnier[19][20]. Komponował muzykę na potrzeby baletu, teatru, reklam i programów telewizyjnych[9], a także dla takich artystów, jak Patrick Juvet czy Christophe[3]. Po raz pierwszy został też autorem ścieżki dźwiękowej do filmu – Spalone stodoły[21]. W 1972 skomponował muzykę do International Festival of Magic[22]. W tym samym roku ukazał się jego pierwszy album, Deserted Palace[18]. Począwszy od lat 1973–1974, komponował dla Françoise Hardy i Gérarda Lenormana, a także pisał teksty dla Christophe’a i reżyserował jego występ w Olympii[22].

W 1976 ukazał się niskobudżetowy album Oxygène, nagrany w domowym studiu. Znalazło się na nim sześć ponumerowanych utworów, nagranych przy użyciu syntezatorów, opartych raczej na melodii, niż na rytmie. Jarre wykorzystał takie instrumenty, jak Eminent 310 czy automat perkusyjny Korg Minipops, rejestrując je przy pomocy 8-ścieżkowego magnetofonu Scully. Różne efekty echa zostały wygenerowane przy pomocy syntezatora EMS VCS 3[13][23]. Wykorzystano też ARP 2600[17].

Początkowo album sprzedawał się słabo. Został odrzucony przez kilka wytwórni płytowych, aż w końcu jedna ze studentek Schaeffera, Hélène Dreyfus, namówiła swojego męża, by wydał Oxygène pod swoim szyldem, Disques Motors[3]. Wytłoczono 50 tys. kopii, promowanych później w sklepach hi-fi, klubach i dyskotekach[23]. Do kwietnia 1977 udało się sprzedać we Francji 70 tys. egzemplarzy[24]. W wywiadzie dla magazynu Billboard ówczesny dyrektor Dreyfusa, Stanislas Witold, powiedział: Stawiamy przede wszystkim na Jeana-Michela Jarre’a. Jest wyjątkowy i jesteśmy pewni, że do 1980 będzie znany na całym świecie[24]. Od tego czasu sprzedano około 12 mln egzemplarzy albumu, który stał się tym samym najlepiej sprzedającym się francuskim wydawnictwem muzycznym w historii[9]. Zdobył 2. miejsce na listach w Wielkiej Brytanii, 65. w Kanadzie[25] i dostał się do pierwszej setki w Stanach Zjednoczonych. Najbardziej znany singel z albumu, „Oxygène IV”, dotarł do 4. miejsca na brytyjskiej liście przebojów[13][15][26][27].

W grudniu 1978 ukazał się następny album, zatytułowany Équinoxe. Skomponowany przy użyciu sekwencerów (szczególnie partie basowe), odznaczał się bardziej barokowo-klasycznym stylem, niż jego poprzednik, zarazem kładąc jeszcze większy nacisk na rozwój linii melodycznej[28]. Sprzedaż była niższa, niż w przypadku Oxygène, ale wciąż bardzo dobra.

Utwory z albumu Équinoxe zostały zaprezentowane na dachu Palais des Festivals podczas festiwalu muzycznego MIDEM w Cannes w roku 1979. Miasto zostało wykorzystane jako tło do spektakularnego pokazu efektów świetlnych i laserowych. W wyniku tego występu, Jarre otrzymał telefon z biura mera Paryża, z propozycją występu z okazji święta narodowego[29].

Tym sposobem Jarre zagrał duży koncert podczas Święta Narodowego Francji na Place de la Concorde[3][27], ustanawiając tym samym nowy światowy rekord – dzięki darmowemu wstępowi udało się zgromadzić ponad 1 milion widzów[9][30]. 40-minutowa impreza z użyciem efektów świetlnych, wyświetlaniem („rzucaniem”) obrazów i pokazem sztucznych ogni służyła odtąd za pierwowzór dla przyszłych koncertów artysty[3][9].

Koncert znacząco wpłynął na sprzedaż albumów Jarre’a – między 14 lipca (tj. dzień Święta Narodowego Francji) a 31 sierpnia 1979 sprzedano ich 800 tysięcy – a także przyniósł znajomość z Francisem Rimbertem, który z czasem stał się stałym współpracownikiem Jarre’a[31].

1980–1984

20 maja 1981 ukazał się album Magnetic Fields (we Francji pod tytułem Les Chants Magnétiques). W tym momencie całkowita światowa sprzedaż poprzednich dwóch albumów, Oxygène i Équinoxe, wynosiła już około 6 mln egzemplarzy. W ciągu pierwszych dwóch miesięcy po swej premierze nowy album osiągnął 200 tys. sprzedanych kopii w samej Francji[32]. Na albumie Jarre wykorzystał cyfrowy syntezator Fairlight CMI, stając się tym samym jednym z pionierów tego instrumentu[33].

Koncert Jarre’a w 2010

Premiera albumu zbiegła się z pierwszą zagraniczną trasą koncertową artysty. W 1981 brytyjska ambasada przekazała pekińskiemu radiu[34] kopie Oxygène i Équinoxe, które stały się pierwszymi od dziesiątek lat zagranicznymi utworami, emitowanymi w państwowym chińskim radiu. Wkrótce Jarre, jako pierwszy zachodni muzyk, otrzymał oficjalne zaproszenie do tego kraju. Występy zaplanowano na dni od 18 października do 5 listopada 1981[32]. Pierwszy z nich, w Pekinie, przeznaczony był głównie dla urzędników państwowych. Tuż przed koncertem technicy zorientowali się, że dostępne zasilanie jest niewystarczające, toteż zapadła decyzja o tymczasowym wyłączeniu prądu w pobliskich dzielnicach[35]. Trybuny stadionu były wypełnione niemal w całości, gdy rozpoczynał się występ, jednak około połowy publiczności opuściło swoje miejsca przed jego zakończeniem, ponieważ autobusy w Pekinie kończyły kurs o godzinie 22[36]. Aby uzyskać większą frekwencję podczas drugiego wieczoru, Jarre i jego zespół producencki wykupili część biletów i rozdali je dzieciom napotkanym na ulicach (Jarre początkowo chciał, aby koncerty były darmowe, lecz chińskie władze wyznaczyły ceny od 0,2 do 0,5 funta szterlinga za bilet)[35]. Niecodzienną cechą tego występu był brak udziału publiczności, która wydawała się nie reagować ani na muzykę, ani na świetlne pokazy, a jej aplauz był słaby. Zupełnie inaczej zachowywali się widzowie w Szanghaju, kolejnym etapie trasy. Jarre zachęcał publiczność do udziału i wchodził między tłumy, które okazały się bardziej żywiołowe od pekińczyków[3]. Koncerty, w tym występ Jarre’a z jego „sztandarowym” instrumentem, laserową harfą, zarejestrowano i wydano w 1982 na podwójnym albumie The Concerts in China[27][37].

Music for Supermarkets został nagrany na potrzeby zaplanowanego performance’u na wystawie sztuki „Supermarché”. Jarre udzielił Radiu Luxembourg zezwolenia na wyemitowanie materiału w całości, bez przerw, po czym 5 lipca 1983 sprzedał na aukcji w Hôtel Drouot jedyny egzemplarz, wytłoczony na winylowej płycie. Osiągnięto cenę 70 tys. franków, natomiast Jarre, w proteście przeciwko „głupiej industrializacji muzyki”[14] obiecał zniszczyć oryginalne taśmy w obecności urzędnika[38]. Fragmenty utworów z Music for Supermarkets zostały później wykorzystane w innych albumach („Diva”, „Blah Blah Café” i „Ethnicolor II” z albumu Zoolook oraz „Fifth Rendez-Vous” z albumu Rendez-Vous).

Zoolook, wydany w 1984, odznaczył się intensywnym użyciem Fairlight CMI w roli samplera; na albumie wykorzystano fragmenty mowy w językach z całego świata[3]. Laurie Anderson wzięła udział w nagrywaniu wokalu w utworze „Diva”. Swój wkład miało też wielu innych muzyków, w tym Adrian Belew i Marcus Miller[39]. Sukces albumu okazał się nieco mniejszy, niż w przypadku poprzednich wydawnictw Jarre’a – Zoolook osiągnął zaledwie 47. miejsce na brytyjskiej liście najlepszych albumów[27].

1985–1989

W 1985 Jarre został zaproszony przez dyrektora muzycznego Houston Grand Opera na obchody 150. rocznicy ogłoszenia niepodległości stanu Teksas. Choć artysta był w tym czasie zajęty innymi projektami i z początku nie był zainteresowany propozycją, późniejsza wizyta w Houston zrobiła na nim takie wrażenie, że zgodził się na występ w tym mieście. W 1985 przypadała również 25. rocznica powołania Centrum Lotów Kosmicznych imienia Lyndona B. Johnsona[40], toteż NASA poprosiła Jarre’a o włączenie tej rocznicy w program koncertu[3].

Album Rendez-Vous powstał w około dwa miesiące. Wykorzystano na nim część utworów z Music for Supermarkets[33]. Kompozycyjnie podzielono go na trzy części, reprezentujące rozwój Houston – od gospodarki rolniczej aż do wiodącej roli w rozwoju technologii kosmicznej[40]. Album wyróżniał się użyciem syntezatora Elka Synthex, zwłaszcza w utworze „Third Rendez-Vous”, który często jest wykonywany przez Jarre’a na laserowej harfie[33]. Kompozytor współpracował z kilkoma astronautami z Houston, takimi jak Bruce McCandless oraz były muzyk jazzowy, Ronald McNair. Ten ostatni miał zagrać na saksofonie w utworze „Rendez-Vous VI”. Partię tego instrumentu planowano nagrać w przestrzeni kosmicznej, jednak nie doszło do tego na skutek katastrofy promu Challenger 28 stycznia 1986. Z powodu katastrofy rozważano też odwołanie koncertu, jednak McCandless zasugerował Jarre’owi, że występ mógłby stanowić hołd dla załogi Challengera. Partię McNaira zagrał ostatecznie Kirk Whalum, a utwór przemianowano na „Ron’s Piece”[3].

Podczas koncertu użyto ok. 2000 projektorów, wyświetlających obrazy na budynkach, oraz wielkie (ok. 350 m) ekrany, zamieniające miejskie wieżowce w scenografię podczas pokazów fajerwerków i laserów[40]. Występ Jarre’a w Houston odnotowano w Księdze rekordów Guinnessa z powodu ponad 1,5-milionowego audytorium. Artysta pobił w ten sposób własny rekord, ustanowiony w 1979. Koncert okazał się tak spektakularny, że pobliska autostrada została zablokowana przez przejeżdżające samochody, zmuszając władze do jej zamknięcia na czas występu[41][42]. Kilka miesięcy później Jarre zagrał dla milionowej publiczności w Lyonie[43] podczas uroczystości związanych z wizytą papieża Jana Pawła II, który wysłuchał koncertu z katedry św. Jana Chrzciciela[3].

W 1988 Jarre wydał Revolutions. Styl muzyczny albumu stanowił połączenie kilku różnych gatunków. Na wrzesień 1988 zaplanowano dwugodzinny koncert Destination Docklands w Royal Victoria Dock we wschodnim Londynie[44]. Miejsce to wybrano ze względu na jego opustoszałe przestrzenie (mimo położenia niedaleko centrum miasta), ale także dlatego, że Jarre uważał, iż tamtejsza architektura pasuje do jego muzyki. Na początku roku kompozytor spotkał się z miejscowymi władzami i przedstawicielami społeczności[45], jednak Rada Gminy Newham wyraziła swe obawy co do bezpieczeństwa imprezy i zwlekała z decyzją wydania zezwolenia na koncert do 12 września[44], ostatecznie odrzucając wniosek. Ekipa Jarre’a rozważała alternatywne lokalizacje, ale jednocześnie pracowała nad lepszym zabezpieczeniem koncertu, uzyskując w końcu 28 września warunkowe zezwolenie na dwa oddzielne występy, 8 i 9 października[45][46].

Koncert Rendez-vous w Houston (1986)

Scena, na której wystąpił artysta i jego zespół, została wzniesiona na pokładzie czterech dużych barek. Specjalnie na potrzeby koncertów zbudowano wielkie ekrany, a jeden z budynków pomalowano na biało, by mógł służyć za tło. Do oświetlenia nieba i okolicznych budynków użyto reflektorów przeciwlotniczych z czasów II wojny światowej[45]. Występ Jarre’a i gości (m.in. gitarzysty Hanka Marvina) oglądało 200 tys. osób, nie licząc ludzi zgromadzonych w pobliskich parkach i na ulicach. Warunki pogodowe stworzyły ryzyko, że pływająca scena rozpadnie się, więc zrezygnowano z pierwotnego planu, że będzie się ona przemieszczać wzdłuż doków. Wiatr był tak silny, że porywał kamery telewizyjne. Występ podczas drugiego wieczoru, oglądany m.in. przez księżną Dianę[43], odbył się w strugach deszczu i również przy silnym wietrze[45].

Lata 1990–1999

W 1990 wydany został album Waiting for Cousteau, zainspirowany życiem francuskiego oceanografa, Jacques-Yves Cousteau[43]. Podczas obchodów Święta Narodowego Francji w 1990 Jarre wystąpił w La Défense w Paryżu, jeszcze raz bijąc swój wcześniejszy rekord zgromadzonej publiczności – przybyło 2 mln osób[47]. Następny występ muzyka miał się odbyć niedaleko piramid w Teotihuacán w Meksyku, podczas zaćmienia Słońca przewidzianego na 11 lipca 1991. Na kilka tygodni przed tą datą okazało się, że statek wiozący specjalnie zbudowaną na potrzeby koncertu scenę w kształcie piramidy i inne elementy wyposażenia zatonął w Oceanie Atlantyckim, uniemożliwiając tym samym organizację imprezy. Jarre miał być tak rozczarowany, że nie mógł tknąć meksykańskiego jedzenia przez dwa lata[3].

W 1993 ukazał się album Chronologie, w dużym stopniu zainspirowany muzyką techno. Z technicznego punktu widzenia album stanowił odwrócenie koncepcji, jaką Jarre stosował w okresie Oxygène i Équinoxe, tj. majestatycznej uwertury poprzedzającej bardziej rytmiczne sekcje[48]. Album cechuje się tradycyjnym dla artysty doborem instrumentów, np. ARP 2600 i Minimoog, ale wykorzystano na nim także nowsze syntezatory, takie jak Roland JD-800 czy Kurzweil K2000[49].

Stan umysłu, w jakim tworzyłem Chronologie, był całkiem bliski temu od Oxygène, używałem wielu starych syntezatorów z lat 70., jak na przykład syntezator Mooga – którego uważam za Stradivariusa muzyki elektronicznej – zmieszanych z cyfrowym brzmieniem i bitem sceny dance z lat 90. W pewnym sensie Chronologie jest rodzajem mieszaniny dźwięków z lat 70. i dźwięków z lat 90.[48]

Jean-Michel Jarre

Materiał z albumu został wykonany na żywo podczas serii 16 koncertów w Europie, nazwanych Europe in Concert. Trasa odbyła się na mniejszą skalę, niż wcześniejsze koncerty artysty, ale z użyciem miniaturowego skyline, laserowych obrazów i sztucznych ogni. Jarre zagrał m.in. w Lozannie, Mont-Saint-Michel, Londynie, Manchesterze, Barcelonie, Sewilli oraz w pałacu wersalskim[50]. W marcu 1994 odbył się koncert w Hongkongu z okazji otwarcia nowego stadionu miejskiego[51]. Podczas koncertu w 1995, uświetniającego 50. rocznicę utworzenia ONZ, wieża Eiffla została specjalnie oświetlona na tę okazję[52].

W 1997 Jarre ukończył nagrywanie Oxygène 7–13[53], stanowiącego kontynuację największego komercyjnego sukcesu artysty – Oxygène. Muzyk wykorzystał ponownie analogowe syntezatory z lat 1970.[53], a album zadedykował swemu mentorowi, Pierre Schaefferowi, który zmarł dwa lata wcześniej[54]. W wywiadzie dla The Daily Telegraph muzyk wyjaśnił, dlaczego pragnął uniknąć technik wynalezionych w latach 1980.:

Przede wszystkim emocje związane z możliwością pracy z dźwiękami w namacalny, ręczny, niemal zmysłowy sposób były tym, co przyciągnęło mnie do muzyki elektronicznej. Brak ograniczeń jest bardzo niebezpieczny. To taka różnica, jak dla malarza między dobieraniem czterech głównych kolorów z czterech tub i siedzeniem przed monitorem komputera z dwoma milionami kolorów. Musisz przejrzeć dwa miliony kolorów, a kiedy dotrzesz do ostatniego, oczywiście zapomnisz, jaki był ten pierwszy. W latach osiemdziesiątych staliśmy się archiwistami i w rezultacie wszystko stało się takie chłodne[53].

Jean-Michel Jarre, The Daily Telegraph

We wrześniu tego samego roku ustanowił jeszcze jeden rekord publiczności na koncercie – na występ obok Uniwersytetu Moskiewskiego podczas obchodów 850. rocznicy założenia miasta przybyło 3,5 mln osób[55][56]. Tego samego dnia odbywał się pogrzeb księżnej Diany, więc artysta zadedykował jej utwór „Souvenir of China” i uczcił pamięć zmarłej minutą ciszy[57].

Kolejny wielki koncert odbył się 31 grudnia 1999 w Egipcie, na pustyni niedaleko Gizy. Koncert ten, nazwany The Twelve Dreams of the Sun odbył się na cześć nadchodzącego tysiąclecia, a także zapowiadał nowy album Jarre’a, Metamorphoses. W występie, opartym na mitologii starożytnego Egiptu, wędrówce słońca i jej wpływowi na ludzkość, wzięło udział ponad 1000 miejscowych artystów i muzyków[58].

Koncert w 2010

Lata 2000–2009

W 2000 ukazał się album Metamorphoses – pierwszy nieinstrumentalny album Jarre’a. Został on zmiksowany za pomocą cyfrowej stacji roboczej i wczesnej wersji Pro Tools[12]. Artysta zdystansował się od swoich wcześniejszych prac. Efekty dźwiękowe użyte w utworach zawierały m.in. interferencje fal elektromagnetycznych z telefonów komórkowych. Wykorzystano także wygenerowane przez program Macintalk (utwór „Love, Love, Love”). W nagrywaniu albumu wzięły udział: Laurie Anderson (która wcześniej współpracowała przy nagrywaniu Zoolook), Natacha Atlas i Sharon Corr[22].

Patrząc wstecz, podobał mi się album [Oxygène 7–13], ale po skończeniu go wiedziałem, że muszę zacząć od nowa. Musiałem pójść w zupełnie inną stronę. Metamorphoses jest dla mnie jak czysta karta, nowy początek[12]

Jean-Michel Jarre

W 2001 Jarre ukończył wydany w limitowanym nakładzie Interior Music, album stworzony specjalnie dla firmy Bang & Olufsen, a następnie w 2002 wydał Sessions 2000, złożony z eksperymentalnych utworów w stylu synth jazz, znowu wyróżniający się na tle wcześniejszych dokonań. Album został dobrze oceniony przez Billboard Magazine, którego recenzent stwierdził: [Jarre] stworzył głęboko dopracowane dźwięki, które zachęcają do słuchania go bez przerwy[59]. We wrześniu 2002 artysta dał koncert na farmie wiatraków niedaleko Aalborg w Danii. W miejscu, gdzie miał być zorganizowany występ, spadło 22 mm deszczu, powodując znaczne opóźnienia dla widzów[60][61]. Artyście towarzyszył na scenie dziewczęcy chór Klarup, Francis Rimbert, zespół Safri Duo i lokalna orkiestra symfoniczna[60].

W 2003 Jarre wydał Geometry of Love, który Jean-Roch zamówił na potrzeby swojego klubu nocnego V.I.P. Room. Album zawiera mieszankę muzyki electro-chill, zbliżonej nieco do tradycyjnego stylu artysty. We wrześniu 2004 ukazał się AERO – album stanowiący kompilację największych przebojów Jarre’a nagranych ponownie, złożony z dwóch płyt: CD i DVD. Na płycie DVD znalazły się utwory w systemach Dolby Digital 5.1 i DTS 5.1, a także nagranie wideo przedstawiające oczy Anne Parillaud – ówczesnej partnerki Jarre’a i jego późniejszej żony – w trakcie słuchania albumu[11][62].

W październiku 2004 muzyk powrócił do Chin, by wziąć udział w otwarciu tamtejszego programu wymiany kulturalnej pod hasłem „Rok Francji”. Zagrał tam dwa koncerty; pierwszy pod Bramą Południkową Zakazanego Miasta, obejrzany przez 15 tys. osób, drugi na Placu Niebiańskiego Spokoju. Obydwa występy były nadawane na żywo w telewizji. Jarre współpracował z muzykiem Chen Lin. Użyto 600 projektorów, rzucających kolorowe światło i obrazy na ekrany i inne obiekty[63].

26 sierpnia 2005 Jarre wystąpił na terenie Stoczni Gdańskiej w ramach obchodów 25-lecia powstania „Solidarności”. Koncert, nazwany Przestrzeń Wolności 2005, rozpoczął Stanisław Soyka[64]. Jarre wykonał m.in. własną aranżację utworu „Mury” Jacka Kaczmarskiego (wspólnie z gdańskim chórem uniwersyteckim[64]). Jeden z utworów został zadedykowany Janowi Pawłowi II[64]. Na koncercie obecni byli: prezydent Gdańska Paweł Adamowicz oraz Lech Wałęsa[64]. Występ obejrzało na żywo ok. 170 tys. osób[64].

16 grudnia 2006 Jarre jako ambasador dobrej woli UNESCO zagrał koncert o nazwie Water for Life w Maroku, w ramach obchodów roku pustynnienia świata[65]. Występ miał miejsce w pobliżu pustyni Irk asz-Szabbi w Marzuka na Saharze. Wstęp był darmowy. Koncert obejrzało na żywo 25 tys. osób. Dziewięć pionowych ekranów użytych do projekcji obrazów zostało ustawionych w piasku, który musiał być nawodniony, by utrzymać twardość. W pobliżu sceny zbudowano kilka fontann z wodą pitną, a także doprowadzono elektryczność. Jarre’owi towarzyszyło 60 marokańskich muzyków[66].

W marcu 2007 Jarre wydał koncepcyjny album Téo & Téa. Dwie postacie występujące w teledysku do tytułowego utworu zostały stworzone komputerowo. Artysta opisując je stwierdził, że są „jak bliźnięta”, jedna płci męskiej, druga – żeńskiej. Album miał opisywać różne fazy związku miłosnego, eksplorując ideę, że długość trwania takiego związku jest nieprzewidywalna. Muzyk odszedł od wykorzystania wirtualnych instrumentów i komputerów, którymi często posługiwał się do tej pory; zamiast tego użył ograniczonej liczby urządzeń, w tym kilku prototypowych instrumentów. Okładka albumu inspirowana była filmem Dzikość serca Davida Lyncha[62].

W sierpniu 2007 Jarre podpisał kontrakt z francuskim oddziałem EMI. W tym samym roku wydał Oxygène: New Master Recording, zawierający materiał z Oxygène zagrany całkowicie na żywo, bez playbacku. Artyście pomagali: Francis Rimbert, Claude Samard oraz Dominique Perrier. Na wydawnictwie znalazły się dodatkowo trzy utwory, których nie było ani na oryginalnej edycji Oxygène, ani na późniejszych wznowieniach, stanowiące połączenie między poszczególnymi częściami albumu[13]. Wytwórnia Disques Dreyfus wydała także box set The Complete Oxygène, zawierający oryginalne wersje Oxygène, Oxygène 7–13 oraz remiksy utworów z Oxygène 7–13[67].

W dniach 12–26 grudnia 2007 Jarre zagrał 10 koncertów pod hasłem Oxygène Live w Paryżu, w małym 1000-miejscowym teatrze Théâtre Marigny przy skrzyżowaniu Avenue des Champs-Élysées i Avenue Marigny. W 2008 koncertował też w innych teatrach Europy, obchodząc 30. rocznicę wydania albumu Oxygène. Podczas jednego z takich występów, odbywającego się w Royal Albert Hall, artysta spotkał Briana Maya, który zaproponował mu koncert na Teneryfie w ramach Międzynarodowego Roku Astronomii[68], jednak na skutek problemów ze znalezieniem sponsorów do tego wydarzenia nie doszło[69]. Jarre zaakceptował za to rolę „ambasadora dobrej woli” podczas Międzynarodowego Roku Astronomii 2009[70], w tym samym roku został też wybrany na dyrektora artystycznego World Sky Race[71].

Lata 2010–2019

10 czerwca 2010 został uhonorowany nagrodą magazynu Mojo za całokształt twórczości[72].

Koncert w 2010

30 maja 2011 wydano podwójny zestaw CD Essentials & Rarities – kompilację największych przebojów oraz utworów nagranych przed Oxygène[73]. 1 lipca 2011 Jarre zagrał w Monako koncert z okazji ślubu księcia Alberta[74]. W 2013 został obrany prezydentem CISAC[75].

Wiosną 2015 opublikowane zostały pierwsze materiały z nowego albumu studyjnego, przygotowywanego od około czterech lat, a wydanego w październiku 2015[76]. Album Electronica 1: The Time Machine, wcześniej znany pod roboczym tytułem E-Project[77], nagrany został we współpracy z innymi artystami. Jednym z najwcześniej wydanych utworów był „Glory”, stworzony wraz z zespołem M83 i wykorzystany również w ścieżce dźwiękowej do krótkometrażowego filmu EMIC[78]. Wśród pozostałych utworów znalazły się: „Zero Gravity”, napisany wspólnie z Edgarem Froesem i wykonywany z jego zespołem Tangerine Dream[79], „Automatic” (części 1 i 2, Vince Clarke[77]), „Stardust” (Armin van Buuren[80]), „A Question of Blood” (John Carpenter[81]), „If..!” (Little Boots[82]) oraz „Travelator (Part 2)” (Pete Townshend[83]).

6 maja 2016 ukazała się druga część projektu Electronica – Electronica 2: The Heart of Noise nagrana m.in. z Pet Shop Boys, Primal Scream, Peaches oraz zespołem The Orb. W czerwcu tego samego roku Jarre wyruszył w trasę koncertową „Electronica World Tour”.

2 grudnia 2016 Jarre wydał również trzecią część swojego najbardziej rozpoznawalnego projektu Oxygene zatytułowany Oxygene 3. Album powstał w półtora miesiąca, zawiera 7 nowych, ponumerowanych kolejno utworów. Pomysł na kontynuację narodził się podczas tworzenia projektu Electronica, kiedy Jarre skomponował utwór (Oxygene, Pt. 19) i uznał, że gdyby w dzisiejszych czasach komponował Oxygene, to takie miałoby brzmienie. Wraz z wydaniem nowego albumu wydano również kompilację Oxygene Trilogy, w której znajdują się wszystkie 20 części z albumów Oxygene, Oxygene 2 i Oxygene 3. W 2018 roku, Jarre świętował 50-lecie swojej pracy artystycznej. Z tej okazji wydał kompilację Planet Jarre.

Jesienią 2018 wydano również nowy album Equinoxe Infinity, która jest kontynuacją wydanej 40 lat temu Equinoxe.

9 kwietnia 2021 roku wydano album Amazônia[84], który łączy dźwięki instrumentów orkiestrowych i elektronicznych z dźwiękami natury. Płyta została nagrana z binauralnym dźwiękiem[85].

21 Października 2022 wydano Oxymore[86], pierwszy wydany na tak dużą skalę projekt muzyczny w pełni stworzony i skomponowany w dźwięku binauralnym. Album jest także hołdem dla zmarłego francuskiego kompozytora Pierre’a Henry’ego[87].

Życie prywatne

Jarre był czterokrotnie żonaty. Pierwsze małżeństwo, z Flore Guillard, trwało od 20 stycznia 1975 do 1977. Ich córka Émilie Charlotte urodziła się w 1975 lub 1976 i została modelką[88][89]. Swą drugą żonę, Charlotte Rampling, poznał na przyjęciu w Saint-Tropez w 1976[89]. Rampling również była wówczas w nieudanym związku (z Nowozelandczykiem Bryanem Southcombe). Oboje uzyskali rozwód z dotychczasowymi małżonkami, po czym pobrali się. Jarre uzyskał prawo do opieki nad swoją córką Émilie Charlotte, zaś Rampling – nad synem z poprzedniego małżeństwa, Barnaby. Później doczekali się syna, Davida[89]. Od 1996 para żyła w separacji[90], zaś w 2002 rozwiedli się[91]. Jarre nawiązał krótką znajomość z Isabelle Adjani[92], a w 2005 poślubił francuską aktorkę Anne Parillaud[93]. W 2010 para poinformowała o rozwodzie[94]. W 2019, Jean-Michel Jarre poślubił chińską aktorkę Gong Li.

Jarre ma przyrodnią siostrę Stéphanie Jarre z jednego z wcześniejszych małżeństw Maurice’a Jarre’a[26]. Przyrodni brat muzyka, amerykański scenarzysta Kevin Jarre (syn Laury Devon, późniejszej żony Maurice’a), zmarł w 2011[95]. Relacje Maurice’a i Jeana-Michela były chłodne, jednak po śmierci ojca w 2009 Jarre wyraził uznanie dla jego wkładu w historię muzyki filmowej[96].

Mojego ojca i mnie nigdy nie łączyła prawdziwa więź. Widzieliśmy się zapewne 20 lub 25 razy w życiu. Jeśli w moim wieku jesteś w stanie policzyć, ile razy widziałeś swojego ojca, to mówi samo za siebie... Myślę, że lepiej już być w konflikcie albo rozpaczać po śmierci rodziców, niż znosić to uczucie pustki trudnej do wypełnienia, pogodzenie się z tym zajęło mi sporo czasu[6].

Jean-Michel Jarre

Wybrane koncerty

Data Publiczność Miejsce Wydarzenie Uwagi i źródła
14 lipca 1979 1 mln  Francja, Place de la Concorde obchody Święta Narodowego Francji pierwszy wpis w księdze rekordów Guinnessa[30]
5 kwietnia 1986 1,5 mln  Stany Zjednoczone, Houston obchody 150. rocznicy założenia Teksasu i Houston drugi wpis w księdze rekordów Guinnessa[3][40][97]
14 lipca 1990 2,5 mln  Francja, La Défense (Paryż) obchody 200. rocznicy rewolucji francuskiej 1789–1989 trzeci wpis w księdze rekordów Guinnessa[3][47][98]
6 września 1997 3,5 mln  Rosja, Moskwa obchody 850. rocznicy założenia Moskwy czwarty wpis w księdze rekordów Guinnessa[55][56]
26 sierpnia 2005 170 tys.  Polska, Gdańsk obchody 25-lecia „Solidarności” koncert „Przestrzeń Wolności 2005”

Wybrane nagrody i wyróżnienia

  • 1976 – Grand Prix du Disque za album Oxygène[9]
  • 1976 – „Osobowość roku” magazynu People[9][99]
  • 1978 – nagroda Midem[100]
  • 1979 – wpis w księdze rekordów Guinnessa za największy koncert (La Concorde)[9]
  • 1984 – Grand Prix du Disque za album Zoolook[43]
  • 1985 – „Instrumentalny album roku” Victoires de la Musique za album Zoolook[43]
  • 1986 – „Instrumentalny album roku” Victoires de la Musique za album Rendez-Vous[43]
  • 1986 – „Muzyczny spektakl roku” Victoires de la Musique za koncert Rendez-Vous Houston[43]
  • 1987 – wpis w księdze rekordów Guinnessa za największy koncert (Rendez-Vous Houston)[41]
  • 1987 – „Osobowość roku europejskiej muzyki” magazynu People[43]
  • 1993 – ambasador dobrej woli UNESCO[6]
  • 1994 – Victoire de la Musique za album Chronologie[43]
  • 1994 – Victoire de la Musique za koncert Europe in Concert[101]
  • 1995 – mianowany kawalerem Orderu Narodowego Legii Honorowej przez rząd francuski[43]
  • 1997 – wpis w księdze rekordów Guinnessa za największy koncert w historii (3,5 mln widzów w Moskwie)[57]
  • 1998 – Platinum Europe Award za sprzedanie ponad 1 mln albumów (IFPI)[102]
  • 2008 – doktorat honoris causa Rosyjskiego Uniwersytetu Technologii Chemicznych im. Mendelejewa[103][104]
  • 2010 – nagroda za całokształt twórczości od magazynu MOJO[72][105]
  • 2010 – Grand Prix des Musiques Electroniques (SACEM)[106]
  • 2011 – międzynarodowa nagroda Cavalchina[107]
  • 2011 – mianowany oficerem Orderu Narodowego Legii Honorowej przez rząd francuski[108]
  • 2012 – Miembro Honorífico del Claustro Universitario de las Artes („Honorowy Członek Senatu Uniwersyteckiego”) – Uniwersytet Alcalá de Henares i Hiszpańskie Stowarzyszenie Artystów (AIE)[109]
  • 2013 – Der Steiger[110]
  • 2014 – nagroda magazynu Q za „innowację dźwiękową”[111]
  • 2014 – nagroda Distinction Numérique od INA[112]
  • 2015 – „Człowiek roku” magazynu GQ[113]
  • 2019 – mianowany komandorem Orderu Narodowego Legii Honorowej przez rząd francuski[114]

Na cześć kompozytora i jego ojca nazwano planetoidę (4422) Jarre[115]. Jest honorowym obywatelem Gdańska[116].

Dyskografia

Do 2004 zostało sprzedanych 80 milionów albumów Jarre’a[117].

Albumy studyjne

Filmografia

Jarre komponował muzykę do filmów, a także występował w filmach dokumentalnych[88].

  • 1984: Le voyage d'Orphée (współpraca artystyczna)
  • 1997: Jean-Michel Jarre: Oxygene in Moscow
  • 2002: Jean-Michel Jarre: Aero
  • 2006: Strajk
  • 2012: Musique(s) électronique(s)

Zobacz też

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 Jean Michael Jarre. AllMusic. [dostęp 2015-08-09].
  2. ↑ Sleeman 2003 ↓, s. 809.
  3. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Making the Steamroller Fly. DVD. Image Entertainment, 2003-11-04.
  4. ↑ Jean-Michel Jarre: End of First Week. aerojarre.blogspot.com, 2010-03-07. [dostęp 2015-12-20]. (ang.).
  5. ↑ Le Parisien, Décès de la résistante France Pejot, mère de Jean-Michel Jarre [online], 24 kwietnia 2010 [dostęp 2020-10-30].
  6. 1 2 3 Julia Stuart: Jean-Michel Jarre: Smooth operator. independent.co.uk, 2004-08-23. [dostęp 2015-12-20]. (ang.).
  7. ↑ Remilleux 1988 ↓, s. 13.
  8. ↑ Remilleux 1988 ↓, s. 12.
  9. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Hughes i Reader 2003 ↓, s. 303.
  10. 1 2 Remilleux 1988 ↓, s. 16.
  11. 1 2 Will Hodgkinson: Sensual healing. guardian.co.uk, 2004-09-17. [dostęp 2015-12-21]. (ang.).
  12. 1 2 3 Danny Scott: Jean-Michel Jarre – the Godfather speaks. Jarre UK.com & Future Music, 2001-08-17. [dostęp 2015-12-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-25)]. (ang.).
  13. 1 2 3 4 Tom Flint: Jean-Michel Jarre – 30 Years of Oxygene. soundonsound.com, 2008-02. [dostęp 2015-12-21]. (ang.).
  14. 1 2 Jonathan Brown: Jean-Michel Jarre: Toujours Jarre. independent.co.uk, 2008-02-18. [dostęp 2015-12-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-10-06)]. (ang.).
  15. 1 2 Snider 2008 ↓, s. 257.
  16. ↑ Christian Bos: Synthesizer sind etwas Sinnliches. ksta.de, 2007-11-28. [dostęp 2015-12-21]. (niem.).
  17. 1 2 Patrick Thévenin: Jean-Michel Jarre’s Favorite Synths. redbullmusicacademy.com, 2012-05-03. [dostęp 2015-12-21]. (ang.).
  18. 1 2 Remilleux 1988 ↓, s. 27.
  19. ↑ Remilleux 1988 ↓, s. 17.
  20. ↑ Bourges – 2002. jeanmicheljarre.com. [dostęp 2015-12-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-10-14)]. (ang.).
  21. ↑ Remilleux 1988 ↓, s. 18.
  22. 1 2 3 Profile. jeanmicheljarre.com. [dostęp 2015-12-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-10-14)]. (ang.).
  23. 1 2 Thomas H. Green: Oxygène: ba-boo-boo beew. telegraph.co.uk, 2008-03-27. [dostęp 2015-12-21]. (ang.).
  24. 1 2 Kahn i Way 1977 ↓, s. 10.
  25. ↑ RPM 100 Top Albums. „RPM Weekly”, 1977-12-03. [dostęp 2015-12-21].
  26. 1 2 Jenkins 2007 ↓, s. 159.
  27. 1 2 3 4 Warwick, Brown i Kutner 2004 ↓, s. 558–559.
  28. ↑ Colin Larkin (red.): Jarre, Jean-Michel – Equinoxe. Oxford Music Online, 2006-11-17, wymagana rejestracja [dostęp 2009-05-30]. (ang.).
  29. ↑ Wkładka do płyty CD.
  30. 1 2 Remilleux 1988 ↓, s. 57.
  31. ↑ Remilleux 1988 ↓, s. 48.
  32. 1 2 Michael Way. Jarre off to China to Map Autumn Tour. „Billboard”, s. 59, 1981-07-11. Nielsen Business Media, Inc.. ISSN 0006-2510. [dostęp 2015-12-22]. (ang.).
  33. 1 2 3 Remilleux 1988 ↓, s. 35.
  34. ↑ Remilleux 1988 ↓, s. 68.
  35. 1 2 Remilleux 1988 ↓, s. 74–75.
  36. ↑ China Is Exposed To Laser Rock. nytimes.com, 1981-10-22. [dostęp 2015-12-22]. (ang.).
  37. ↑ Remilleux 1988 ↓, s. 77.
  38. ↑ Remilleux 1988 ↓, s. 32.
  39. ↑ Notka na okładce albumu Zoolook. Disques Dreyfus, 1984.
  40. 1 2 3 4 Marilyn August. Frenchman turns Houston into giant stage. „Pittsburgh Post-Gazette”, s. 29, 1986-04-18. [dostęp 2015-12-23]. (ang.).
  41. 1 2 Matlock 2008 ↓, s. 86.
  42. ↑ Remilleux 1988 ↓, s. 93.
  43. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Oxygène Live in Concert 2008. Hill Shorter Ltd (druk), 2008, s. 10–11.
  44. 1 2 Thames extravaganza threatened by fears. „Ocala Star-Banner”, 1988-09-11. [dostęp 2015-12-23]. (ang.).
  45. 1 2 3 4 Jean-Michel Jarre Destination Docklands (VHS). Francis Dreyfus Music, 1989.
  46. ↑ People in the News. „Eugene Register-Guard”, 1988-09-30. [dostęp 2015-12-23]. (ang.).
  47. 1 2 Matthews 1994 ↓, s. 169.
  48. 1 2 Chronologie & Europe in Concert Interview (Part 1 of 3) – Jean-Michel Jarre. youtube.com, 1993. [dostęp 2015-12-23]. (ang.).
  49. ↑ Chronologie (nota na okładce). Disques Dreyfus, 1993.
  50. ↑ Europe In Concert – 1993. jeanmicheljarre.com. [dostęp 2015-12-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-21)]. (ang.).
  51. ↑ Fiona Holland. Laser show wows stadium crowd. „Hong Kong Standard”, s. 1, 1994-03-12. (ang.).
  52. ↑ Concert For Tolerance – 1995. jeanmicheljarre.com. [dostęp 2015-12-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-09-09)]. (ang.).
  53. 1 2 3 Neil McCormack: Give me that old-time synthesiser music. telegraph.co.uk, 1997-02-22. [dostęp 2015-12-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-05)]. (ang.).
  54. ↑ Oxygène 7–13 (nota na okładce). Francis Dreyfus Music i Jean-Michel Jarre, 1997.
  55. 1 2 Mario Cacciottolo: Jarre breathes again with Oxygene. news.bbc.co.uk, 2008-03-28. [dostęp 2015-12-24]. (ang.).
  56. 1 2 Guinness Book of Records. 1998.
  57. 1 2 Mick Wall: The keys to my success: Jean-Michel Jarre. dailymail.co.uk, 2008-01-12. [dostęp 2015-12-24]. (ang.).
  58. ↑ Bruce Weber: THE YEAR 2000: THE ENTERTAINMENT; Around the World, Ancient and Modern Creations. nytimes.com, 2000-02-01. [dostęp 2015-12-24]. (ang.).
  59. ↑ Philip van Vleck, Michael Paoletta (red.). Jean-Michel Jarre – Sessions 2000. „Billboard”, s. 30, 2003-11-01. [dostęp 2015-12-24]. (ang.).
  60. 1 2 Aalborg – 2002. jeanmicheljarre.com. [dostęp 2015-12-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-10-14)]. (ang.).
  61. ↑ Fans’ fear at Danish concert. news.bbc.co.uk, 2002-09-16. [dostęp 2015-12-24]. (ang.).
  62. 1 2 Jean-Michel Jarre Teo & Tea Interview. youtube.com. [dostęp 2015-12-25]. (ang.).
  63. ↑ Jean-Michel Jarre lights up China. news.bbc.co.uk, 2004-10-11. [dostęp 2015-12-25]. (ang.).
  64. 1 2 3 4 5 Michał Stąporek: Jean-Michel Jarre – relacja na żywo. rozrywka.trojmiasto.pl, 2005-08-26. [dostęp 2015-12-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-05)]. (pol.).
  65. ↑ Jean-Michel Jarre celebrates “Water for Life” in the Sahara. portal.unesco.org, 2006-12-19. [dostęp 2015-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-29)]. (ang.).
  66. ↑ Jarre 2007 ↓, s. 38–40.
  67. ↑ Jean-Michel Jarre – The Complete Oxygene. disquesdreyfus.com. [dostęp 2015-12-25]. (ang.).
  68. ↑ Jean-Michel Jarre: „The extraordinary landscapes of the Canary Islands are very inspiring to my music”. iac.es, 2008-07-14. [dostęp 2015-12-25]. (ang.).
  69. ↑ Concierto en Canarias Cancelado. jeanmicheljarre.es, 2009-04-09. [dostęp 2015-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-13)]. (hiszp.).
  70. ↑ Jean-Michel Jarre acts as Master of Ceremonies for the Global Launch of the International Year of Astronomy (2009). portal.unesco.org, 2009-05-01. [dostęp 2015-12-25]. (ang.).
  71. ↑ Jean-Michel Jarre becomes Artistic Director of the World Sky Race. portal.unesco.org, 2009-02-25. [dostęp 2015-12-25]. (ang.).
  72. 1 2 Red Carpet Gallery: Honours List 2010!. mojo4music.com, 2010-06-10. [dostęp 2015-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-28)]. (ang.).
  73. ↑ Essentials & Rarities. AllMusic. [dostęp 2015-12-26]. (ang.).
  74. ↑ Monaco 2011. jeanmicheljarre.com. [dostęp 2015-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-25)]. (ang.).
  75. ↑ Jean-Michel Jarre: „Il n’y a pas d’un côté les bad guys du web, de l’autre les artistes victimes”. lexpansion.lexpress.fr. [dostęp 2015-12-25]. (fr.).
  76. ↑ Gesaffelstein & Jean-Michel Jarre Collaborate For ‘Conquistador’. Harder Blogger Faster, 2015-04-20. [dostęp 2015-12-25]. (ang.).
  77. 1 2 Jean-Michel Jarre joins Erasure’s Vince Clarke on ‘Automatic’. side-line.com. [dostęp 2015-12-25]. (ang.).
  78. ↑ Jean-Michel Jarre. Un album à l’horizon après huit ans d’absence. traxmag.fr, 2015-03-15. [dostęp 2015-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-11)]. (fr.).
  79. ↑ Jean-Michel Jarre ogłasza szczegóły nowego albumu “Electronica 1: The Time Machine”. sonymusic.pl. [dostęp 2015-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-02-02)]. (pol.).
  80. ↑ Jean-Michel Jarre & Armin van Buuren Team Up And Create ‘Stardust’. arminvanbuuren.com. [dostęp 2015-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-05)]. (ang.).
  81. ↑ Jean-Michel Jarre Teams With John Carpenter For Collaboration Track. bloody-disgusting.com, 2015-08-03. [dostęp 2015-12-25]. (ang.).
  82. ↑ Jean-Michel Jarre lädt zum Gipfeltreffen der Elektro-Szene. stern.de. [dostęp 2015-12-25]. (niem.).
  83. ↑ Jean-Michel Jarre Announces New Album Feat. Pete Townshend, Air, M83, Tangerine Dream, & More. stereogum.com. [dostęp 2015-12-25]. (ang.).
  84. ↑ JEAN-MICHEL JARRE CREATES SOUNDTRACK FOR ‘AMAZÔNIA,’ AN IMMERSIVE EXHIBITION BY SEBASTIÃO SALGADO [online], Pressparty [dostęp 2023-06-22] (ang.).
  85. ↑ Jean-Michel Jarre: Amazônia [online], www.jeanmicheljarre.com [dostęp 2023-06-22].
  86. ↑ Data premiery Oxymore [online], DataPremiery.pl, 27 sierpnia 2022 [dostęp 2023-06-22] (pol.).
  87. ↑ Jean-Michel Jarre: Oxymore [online], www.jeanmicheljarre.com [dostęp 2023-06-22].
  88. 1 2 Jean-Michel Jarre Biography. IMDb. [dostęp 2015-12-26]. (ang.).
  89. 1 2 3 Caroline Boucher: How We Met: Jean-Michel Jarre and Charlotte Rampling. independent.co.uk, 1993-08-08. [dostęp 2015-12-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-26)]. (ang.).
  90. ↑ 20-year marriage over for Charlotte Rampling and Jean-Michel Jarre. „Hello”, s. 24–25, 1997-06-21. (ang.).
  91. ↑ Sholto Byrnes: Charlotte Rampling: In from the cold. independent.co.uk, 2005-03-26. [dostęp 2015-12-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-17)]. (ang.).
  92. ↑ Adjani Splits With Unfaithful Jarre. contactmusic.com, 2004-06-25. [dostęp 2015-12-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-05)]. (ang.).
  93. ↑ Par Irene Frain. Jean-Michel Jarre Anne Parillaud, Rebelles...et mariés. „Paris Match”, 2005-05-19. (fr.).
  94. ↑ Loïc Torino-Gilles: Jean-Michel Jarre et Anne Parillaud, c’est fini!. francesoir.fr, 2010-11-19. [dostęp 2015-12-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-09)]. (fr.).
  95. ↑ Valerie J. Nelson: Kevin Jarre dies at 56; screenwriter of ‘Glory’ and ‘Tombstone’. latimes.com, 2011-04-22. [dostęp 2015-12-26]. (ang.).
  96. ↑ Georgie Rogers: Jarre pays tribute to late father. news.bbc.co.uk, 2009-04-01. [dostęp 2015-12-26]. (ang.).
  97. ↑ Rendez-Vous Houston – A City in Concert (VHS). PolyGram Music Video, 1989.
  98. ↑ Paris La Defense – A City in Concert (VHS). Genesis, 1992.
  99. ↑ Crying all the way to the bank. theguardian.com, 2000-01-10. [dostęp 2015-12-27]. (ang.).
  100. ↑ Robertshaw i Jones 1978 ↓, s. 58.
  101. ↑ Jean-Michel Jarre Victoire de la Musique 1994. youtube.com. [dostęp 2015-12-27]. (ang.).
  102. ↑ Gordon Masson. Corrs to continue Jarre’s IFPI role. „Billboard”, 2000-05-20. ISSN 0006-2510. [dostęp 2015-12-22]. (ang.).
  103. ↑ Jean-Michel Jarre Titled Honorary Doctor of Mendeleyev University. russia-ic.com, 2008-11-19. [dostęp 2015-12-27]. (ang.).
  104. ↑ Почетные доктора – Жан-Мишель Жарр. muctr.ru. [dostęp 2015-12-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-10-06)]. (ros.).
  105. ↑ A Memorable Night. Jean-Michel Jarre. [dostęp 2015-12-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-10-18)]. (ang.).
  106. ↑ Les Grand Prix 2010. sacem.fr. [dostęp 2015-12-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-05)]. (fr.).
  107. ↑ Gran Ballo della Cavalchina alla Fenice: danze, musica, grandi ospiti e tante follie. gazzettino.it. [dostęp 2015-12-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-03-05)]. (wł.).
  108. ↑ Culture. Les décorés du 14 juillet 2011. louvrepourtous.fr, 2011-07-14. [dostęp 2015-12-27]. (fr.).
  109. ↑ El Claustro Universitario de las Artes otorga sus becas a los nuevos miembros honoríficos. Diario digital de la Universidad de Alcalá, 2012-11-06. [dostęp 2015-12-27]. (hiszp.).
  110. ↑ STEIGER AWARDs 2013. der-steiger-award.de. [dostęp 2015-12-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-14)]. (niem.).
  111. ↑ Xperia Access Q Awards – all the 2014 winners. qthemusic.com. [dostęp 2015-12-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-02)]. (ang.).
  112. ↑ La Distinction Numérique. institut-national-audiovisuel.fr. [dostęp 2015-12-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-20)]. (fr.).
  113. ↑ Les Hommes De L’Anne. GQ Magazine. [dostęp 2015-12-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-18)].
  114. ↑ Décret du 13 juillet 2019 portant promotion. Légifrance. [dostęp 2022-02-18]. (fr.).
  115. ↑ (4422) Jarre. cfa-www.harvard.edu, 1990-10-04. [dostęp 2015-12-27]. (ang.).
  116. ↑ Polonia: independencia con incidentes. orbe.perfil.com. [dostęp 2015-12-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-27)]. (hiszp.).
  117. ↑ Disques Dreyfus Announces the American Release of 'The Jean-Michel Jarre Collection’. dreyfusrecords.com. [dostęp 2015-12-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-02-13)]. (ang.).

Bibliografia

  • Elizabeth Sleeman: The International Who’s Who 2004. Routledge: Europa Publications ltd, 2003. ISBN 1-85743-217-7.
  • Jean-Louis Remilleux: Jean-Michel Jarre. Wyd. angielskie. Futura Publications Ltd, 1988. ISBN 0-7088-4263-1.
  • Alex Hughes, Keith Reader: Encyclopedia of contemporary French culture. CRC Press, 2003. ISBN 0-203-00330-6.
  • Charles Snider: The Strawberry Bricks Guide to Progressive Rock. Lulu.com, 2008. ISBN 0-615-17566-X.
  • Henry Kahn, Michael Way. Target Entire World. „Billboard”, 1977-04-09. Nielsen Business Media, Inc.. ISSN 0006-2510. [dostęp 2015-12-21]. 
  • Mark Jenkins: Analog synthesizers. Elsevier, 2007. ISBN 0-240-52072-6.
  • Neil Warwick, Tony Brown, Jon Kutner: The complete book of the British charts: singles & albums. Wyd. 3. Omnibus Press, 2004. ISBN 1-84449-058-0.
  • Glen Matlock: The Little Black Book of Setlists. Anova Books, 2008. ISBN 1-906032-11-4.
  • Guinness Book of Records. Peter Matthews (red.). Guinness Publishing Ltd, 1994. ISBN 0-85112-736-3.
  • Jean Michel Jarre: The Making of Water for Life, Erg Chebbi Sand Dunes, Sahara Desert, Merzouga, Morocco. Idesine, 2007. ISBN 1-903527-23-6.
  • Nick Robertshaw, Peter Jones. Midam Galas Delight. „Billboard”, 1978-04-11. Nielsen Business Media, Inc.. ISSN 0006-2510. [dostęp 2015-12-27]. 
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.