Ocean Atlantycki

Tuż po wejściu do służby, w sierpniu-wrześniu 1931 na okręcie zainstalowano w Portsmouth katapultę z 2 wodnosamolotami i przedłużono mu nieco burty pokładu dziobowego, sięgające do pierwszego komina oraz usunięto drobne usterki. Okręt wcielono początkowo do 2. Eskadry Krążowników Floty Metropolii (Home Fleet). Uczestniczył następnie w pływaniach zagranicznych, m.in. w 1932 odbył z Eskadrą rejs do Indii Zachodnich (Karaiby) i do Kopenhagi. W grudniu 1933 „Exeter” przydzielono do Dywizjonu Południowoamerykańskiego, stacjonującego w Indiach Zachodnich^[2]. W 1935 odwiedził Chile, po czym we wrześniu tego roku w związku z wojną włosko-abisyńską skierowano okręt na Morze Śródziemne, do 1. Eskadry Krążowników w Aleksandrii. Po remoncie w Devonport pod koniec 1936, od początku 1937 okręt ponownie skierowano do Ameryki Południowej w celu reprezentowania tam interesów brytyjskich (od września 1936 do sierpnia 1939 dowodził nim kmdr Henry Harwood)^[2].

W chwili wybuchu II wojny światowej okręt w dalszym ciągu znajdował się w składzie Dywizjonu Południowoamerykańskiego, będąc jego okrętem flagowym (od 25 sierpnia 1939 dowódcą okrętu był Frederic Bell, a kmdr Harwood był dowódcą całego Dywizjonu, na pokładzie „Exetera”). 5 października 1939 „Exeter” wszedł w skład zespołu Force G, poszukującego niemieckiego rajdera – "pancernika kieszonkowego" „Admiral Graf Spee”, patrolując na południowym Atlantyku. 13 grudnia 1939 doszło do bitwy „Exetera” wraz z dwoma lekkimi krążownikami HMNZS „Achilles” i HMS „Ajax” z „Grafem Spee” u ujścia La Platy - pierwszego większego starcia morskiego II wojny światowej. Na „Exeterze” jako najsilniejszym z zespołu spoczął początkowo główny ciężar walki, jednakże został on ciężko uszkodzony 4 pociskami dział 280 mm „Grafa Spee” i licznymi odłamkami, które uszkodziły obie dziobowe wieże artylerii oraz pomost dowodzenia, raniąc lub zabijając jego obsadę i wywołały pożar. „Exeter” dalej prowadził mało skuteczny już ogień z ostatnich dwóch dział 203 mm, a następnie ok. 7.30 z 10-stopniowym przechyłem na lewą burtę i 650 tonami wody w kadłubie wycofał się do bazy na Falklandy. Zginęło 61 ludzi załogi, 23 było rannych (dowódca ocalał). Sam „Exeter” uzyskał 3 trafienia „Grafa Spee”, które jednak nie pozbawiły go możliwości bojowej.

Po prowizorycznych naprawach, „Exeter” dopłynął 15 lutego 1940 do Wielkiej Brytanii (spotykając się z owacyjnym powitaniem), a następnie do marca 1941 był remontowany w Devonport. Wzmocniono przy tym artylerię przeciwlotniczą, instalując 4 podwójne stanowiska dział 102 mm Mk XIX zamiast 4 pojedynczych i dodając dwa czterolufowe działka 40 mm "pom-pom". Zamontowano też radary i wymieniono maszty na trójnożne.

Ocean Spokojny

Atak japońskich bombowców na HMS "Exeter" w czasie bitwy na Morzu Jawajskim

22 maja 1941 „Exeter” wypłynął na Bliski Wschód w osłonie konwoju, który w lipcu dopłynął do Adenu. W październiku okręt został skierowany dalej, na Daleki Wschód, z konwojem do Rangunu. W chwili przyłączenia się Japonii do wojny, „Exeter” został skierowany celem dołączenia do okrętów liniowych HMS „Prince of Wales” i „Repulse”, lecz nie zdążył do nich dołączyć przed ich zatopieniem pod Kuantanem. Dopiero w styczniu 1942 „Exeter” przybył do Holenderskich Indii Wschodnich (ob. Indonezja). 14 stycznia 1942 wszedł w skład wspólnych alianckich sił ABDACOM. Brał początkowo w styczniu i lutym udział w eskortowaniu konwojów w cieśninie Sunda i cieśninie Bangka.

14 lutego 1942 HMS „Exeter”, bazujący w Batawii, wszedł w skład Zespołu Uderzeniowego sił ABDACOM. 15 lutego zespół wyruszył w celu przechwycenia japońskich transportowców w pobliżu wyspy Bangka, lecz operacja nie powiodła się wobec ataku japońskiego lotnictwa pokładowego. 26 lutego wieczorem „Exeter” w składzie Zespołu Uderzeniowego ABDACOM wyszedł z Surabai w morze w celu przechwycenia japońskiego konwoju. 27 lutego po południu zespół wykrył japońskie okręty, na skutek czego doszło do bitwy na Morzu Jawajskim, rozpoczętej ok. 16.17. HMS „Exeter” płynąc jako drugi w linii alianckich krążowników prowadził ogień do okrętów japońskich, lecz o godz. 17.08 został trafiony pociskiem kalibru 203 mm krążownika „Haguro”, który wpadł szybem wentylacyjnym do dziobowej kotłowni i rozerwał się, uszkadzając 6 z 8 kotłów. „Exeter” wyszedł z linii z prędkością zmniejszoną do 11 węzłów, po czym wycofał się do Surabai.

Tonący „Exeter”

Po prowizorycznych naprawach i uruchomieniu trzech uszkodzonych kotłów, „Exeter” wyszedł z Surabai 28 lutego 1942 wieczorem w eskorcie niszczycieli HMS „Encounter” i USS „Pope”, kierując się do cieśniny Sunda, w celu remontu na Cejlonie. Sprawne miał tylko dwie wieże armat. 1 marca około 4 rano aliancki zespół napotkał jednak japońskie ciężkie krążowniki „Haguro”, „Nachi”, a następnie „Ashigara” i „Myōkō” w towarzystwie niszczycieli. Próba zgubienia przeciwnika, a następnie ucieczki nie powiodła się, gdyż „Exeter” był w stanie osiągnąć jedynie 24 węzły i rano doszło do walki. „Exeter” ostrzeliwał Japończyków zza zasłony dymnej postawionej przez niszczyciele, lecz niecelnie; około 11 wystrzelił też niecelnie torpedy^[5]. O 11.20 pocisk japoński 203 mm trafił w przednią kotłownię „Exetera”, pozbawiając go napędu i zasilania^[5]. Okręt odniósł także inne uszkodzenia i został zaatakowany torpedami przez niszczyciel „Inazuma”^[6]. Ponieważ dalsza walka była niemożliwa, dowódca kmdr Oliver Gordon rozkazał o 11.35 opuścić okręt i samozatopić go^[7], co nastąpiło ok. 12. „Exeter” zatonął w rejonie pozycji ok. 5°00′S 111°00′E/-5,000000 111,000000 (oba niszczyciele alianckie zostały również zatopione)^[8]. Zginęło 52 członków załogi, 653 wraz z dowódcą zostało uratowanych i trafiło do niewoli japońskiej, gdzie jednak aż 153 zmarło z różnych przyczyn przed końcem wojny^[9].

W 2008, po sześciu latach poszukiwań, wrak krążownika został odnaleziony ok. 90 mil na północ od wyspy Bawean (ok. 60 mil od pozycji, którą podał dowódca „Exetera”, Oliver Gordon, w swojej wydanej po wojnie książce). Okręt nosi ślady uszkodzeń odniesionych w ostatniej walce, a maksymalnie obniżone lufy dział świadczą o bliskim dystansie, na jakim toczyła się walka. W pobliżu odnaleziono też wrak niszczyciela HMS „Encounter”. Władze brytyjskie zwróciły się do rządu Indonezji o objęcie wraków ochroną, jako grobów wojennych^[10].

Według różnych źródeł w obecnej chwili wrak został nielegalnie wydobyty i zezłomowany. Śledztwo w tej sprawie ma odkryć sprawców.

Dowódcy:^[5]

• od 13. 04. 1931 - Capt. Isham Gibson
• od 03. 08. 1932 - Capt. Harold Franklin
• od 10. 10. 1933 - Capt. Alfred Evans
• od 07. 10. 1935 - Capt. Cyril Douglas-Pennant
• od 17. 09. 1936 - Capt. Henry Harwood
• od 25. 08. 1939 - Capt. Frederick Bell
• od 11. 12. 1940 - Capt. Walter Beckett
• od 11. 03. 1941 - Capt. Oliver Gordon