 nr rej. A/285/09 z 19 sierpnia 1978 | |
 Gmach Sejmu Śląskiego (widok od strony placu Sejmu Śląskiego) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres | |
| Styl architektoniczny | |
| Rozpoczęcie budowy | |
| Ukończenie budowy | |
Położenie na mapie Katowic  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°15′12,09″N 19°01′27,78″E/50,253358 19,024383 | |
Gmach Sejmu Śląskiego – zabytkowy budynek znajdujący się w centrum Katowic, przy ulicy Jagiellońskiej 25. Wybudowany w stylu neoklasycystycznym[1]. W okresie międzywojennym jeden z największych budynków administracyjnych w Polsce. Jego sala sejmowa była wzorcem dla sali Sejmu II RP. Obecnie siedziba śląskiego Urzędu Marszałkowskiego i Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego.
Historia
Konkurs na projekt budynku dla Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego i Sejmu Śląskiego został ogłoszony w 1923 roku. Wpłynęło na niego 67 prac. Akceptację uzyskał projekt autorstwa architektów z Krakowa: Ludwika Wojtyczki, P. Jurkiewicza, K. Wyczyńskiego i S. Żeleńskiego[2]. Projekt został zrealizowany w latach 1925–1929[3].
Jeszcze niewykończony budynek został poświęcony 5 maja 1929 r. przez bpa Arkadiusza Lisieckiego. W uroczystości uczestniczył ówczesny Prezydent II RP – Ignacy Mościcki. Ostatnie prace wykończeniowe i wyposażeniowe zakończono w 1932 roku. Koszt budowy gmachu wyniósł 12,5 mln ówczesnych złotych. W całości sfinansował ją Skarb Śląski.
Do wybuchu II wojny światowej w gmachu Sejmu Śląskiego mieściło się również (w założeniu tymczasowo), powstałe w 1929 r., Muzeum Śląskie, którego otwarcie w specjalnie dla niego wybudowanym budynku przy obecnym Placu Bolesława Chrobrego miało nastąpić w sierpniu 1939 roku.
W okresie II wojny światowej, w latach 1941–1945 budynek był siedzibą gauleitera i władz Reichsgau Oberschlesien, w składzie którego znalazł się Górny Śląsk i zachodnia Małopolska, z Katowicami jako stolicą.
Obecnie w budynku Sejmu Śląskiego mieści się Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, Śląski Urząd Wojewódzki oraz kilka innych urzędów np. Śląskie Kuratorium Oświaty. 29 sierpnia i 12 października 2017 na Sali Sejmu Śląskiego odbyła się I sesja Zgromadzenia Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii.
Z dniem 18 sierpnia 1978 r. gmach został wpisany do rejestru zabytków (nr rej.: A/285/09)[4]. 22 października 2012 roku gmach został uznany za pomnik historii[5].
Architektura
Dane ogólne
Budynek powstał w konstrukcji żelbetowej, z zewnątrz obłożony płytami z piaskowca. W stylu klasycyzmu akademickiego[6]. Składa się z czterech skrzydeł tworzących zamknięty czworobok. Na wewnętrznym dziedzińcu do jednego ze skrzydeł przylega osobny budynek sali sejmowej, wzniesiony na planie okręgu.
Ogólna powierzchnia zabudowana budynku wynosi ok. 6 550 m²[7]. Obiekt zawiera 634 pomieszczenia o łącznej kubaturze 161 474 m³. W momencie oddania do użytku był największym budynkiem biurowym w Polsce.
Budynek ma łącznie siedem kondygnacji: pięć nadziemnych oraz dwa piętra podziemne. Znajduje się w nim 1300 okien. Łączna długość korytarzy wynosi ponad 6 km.
Sala Sejmowa
Sala Sejmowa posiada 80 miejsc dla posłów i prezydium Sejmu, 30 dla przedstawicieli Urzędu, 30 dla prasy oraz na galerii 120 miejsc dla publiczności. Centralnym miejscem jest trybuna marszałkowska z bogato zdobionymi fotelami marszałka i wicemarszałków. Sala Sejmu Śląskiego posłużyła jako wzorzec dla budowanej w podobnym czasie siedziby Sejmu Rzeczypospolitej w Warszawie.
Sala Marmurowa
Sala „Marmurowa”, nazywana niegdyś „Recepcyjną” służyła jako miejsce oficjalnych spotkań i balów. W okresie II wojny światowej została poważnie przebudowana w stylu monumentalnej architektury nazistowskiej, według projektu Alberta Speera, „nadwornego” architekta Adolfa Hitlera. Wzorem było podobne w funkcji jedno z pomieszczeń kancelarii III Rzeszy w Berlinie. Obecnie Sala „Marmurowa” wykorzystywana jest m.in. jako miejsce konferencji.
W związku ze swoim podobieństwem do pomieszczeń kancelarii III Rzeszy została wykorzystana w niektórych scenach w serialu „Stawka większa niż życie”.
Sala Boazeryjna
Przed II wojną światową służyła jako prywatny salon wypoczynkowy Wojewody Śląskiego – Michała Grażyńskiego.
W latach 90. XX wieku, w trakcie gruntownych prac konserwatorskich podjętych z inicjatywy ówczesnego wojewody śląskiego – Wojciecha Czecha, usunięto z boazerii wiele warstw farb, przywracając jej pierwotny wygląd. Obecnie Sala Boazeryjna jest wykorzystywana jako miejsce kuluarowych lub mniej licznych spotkań wojewody śląskiego z odwiedzającymi go dygnitarzami państwowymi i zagranicznymi.
Skarbiec
W podziemiach budynku znajduje się skarbiec, w którym w okresie międzywojennym przechowywano tzw. Skarb Śląski. Jego mury mają około 1,5 metra grubości.
Tuż przed wybuchem II wojny światowej znajdowało się w nim około tony złota w sztabach. Obecnie skarbiec służy jako archiwum urzędu śląskiego i wojewody.
Tunele
W podziemiach gmachu znajduje się kilka tuneli przewidzianych najprawdopodobniej do skrytej ewakuacji dostojników i osób w nim zatrudnionych. Jeden z nich przechodzi pod ulicą Juliusza Ligonia, a wyjście z niego znajduje się w ogrodzie jednego z pobliskich domów. Drugi wiedzie do placu K. Miarki i tam łączy się z tamtejszym systemem podziemnych przejść. Ten odkryto podczas postawienia pomnika Wojciecha Korfantego. Trzeci prowadzi w stronę obecnego Centrum Kultury Katowice im. Krystyny Bochenek.
Schron
Podczas II wojny światowej część piwnic zostało przez Niemców przekształcona w niewielki schron. Znajduje się on pod dawnym mieszkaniem wojewody Grażyńskiego. Schron został m.in. wyposażony w urządzenia wentylujące.
Winda
W gmachu znajduje się tzw. „winda paciorkowa” (inna nazwa: dźwig okrężny), nazywana popularnie „paternoster”. W tym systemie kabiny windy (tu jest ich w sumie czternaście), nieposiadające drzwi, ciągle krążą nie zatrzymując się na piętrach. Wchodzi się do nich podczas ich ruchu pionowego. Wszystkie są zawieszone na potężnym stalowym łańcuchu. Wejście jest bezpieczne, ponieważ poruszają się one z niewielką prędkością 0,286 m/s, na specjalnych szynach zapewniających stabilność. Jest dziełem niemieckiej firmy VEB Aufzugswerk z Lipska. Funkcjonowała do 1967 r., kiedy to z przyczyn technicznych została unieruchomiona. Gruntownie zrekonstruowano ją, usuwając poprzednią konstrukcję, w końcu lat 70. XX w. i uruchomiono ponownie w 1980 roku.
Windy tego typu można spotkać głównie w Niemczech. W Polsce zachowało się kilka takich konstrukcji.
Filatelistyka
Poczta Polska wyemitowała 1 kwietnia 1937 r. znaczek pocztowy przedstawiający Gmach Sejmu Śląskiego o nominale 20 gr, w serii Wydanie obiegowe - różne widoki (2). Wydrukowano 3.500.000 sztuk. Autorem projektu znaczka był W. Borowski, ryt wykonał J. Piwczyk. Znaczek pozostawał w obiegu do wybuchu II wojny światowej[8].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Gmach Sejmu Śląskiego w Katowicach [online], Polska.Travel [dostęp 2024-04-13] (pol.).
- ↑ Kalinowski Janusz: Katowice i okolice. Przewodnik. Sport i Turystyka, Warszawa 1981, s. 51-52.
- ↑ Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami w województwie śląskim na lata 2010−2013. slaskie.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-13)]. (pol.) www.slaskie.pl [dostęp 2011-07-19].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2013-03-19].
- ↑ Zabytek.pl [online], pl/pl/obiekty/katowice-katowice-gmach-wojewodztwa-i-sejmu-slaskiego-oraz-z/dokumenty/PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_24_DK.66790 [dostęp 2024-04-23] (pol.).
- ↑ Waldemar. Odorowski, Architektura Katowic w latach międzywojennych, 1922-1939, Muzeum Śląskie, 1994, s. 61, ISBN 83-85039-05-8, OCLC 34543819.
- ↑ Nałęcz-Gostomski Władysław: Dzieje i rozwój Wielkich Katowic jako ośrodka górnośląskiego przemysłu i stolicy autonomicznego woj. śląskiego. Nakładem Magistratu W. Katowic, Katowice 1926, s. 116.
- ↑ Marek Jedziniak: 1937.04.01. Wydanie obiegowe - różne widoki (2). www.kzp.pl. [dostęp 2018-06-03]. (pol.).
Bibliografia
- Katowice – Informator, red. S. Adamczyk, wyd. Urząd Miasta w Katowicach, Katowice 1993, s. 19, 20.
- Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku, red. Ewa Chojecka, wydawca: Muzeum Śląskie, Katowice 2004, s. 327, ISBN 83-87455-77-6.
- Lech Szaraniec: Osady i osiedla Katowic. Katowice: Oficyna „Artur”, 1996, s. 31. ISBN 83-905115-0-9.
- Jerzy Moskal: ... Bogucice, Załęże et nova villa Katowice – Rozwój w czasie i przestrzeni. Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1993, s. 43. ISBN 83-85831-35-5.
- Wojciech Janota: Katowice między wojnami. Miasto i jego sprawy 1922-1939. Łódź: Księży Młyn, 2010. ISBN 978-83-7729-021-7.
Linki zewnętrzne
- Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego. silesia-region.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-16)].
- Archiwalne widoki budynku w bibliotece Polona
