Kruszyna

Kruszyna pospolita
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	szakłakowate
Rodzaj	kruszyna
Nazwa systematyczna
Frangula Mill. Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754[3]
Typ nomenklatoryczny
Frangula alnus L.[4]
Synonimy
Frangularia Samp. Perfonon Raf.[3] Rhamnus subg. Frangula (Miller) S. F. Gray[5]

Kwiaty kruszyny pospolitej

Kruszyna (Frangula Mill.) – rodzaj krzewu należący do rodziny szakłakowatych (Rhamnaceae). Jest siostrzany względem rodzaju szakłak Rhamnus i w wielu ujęciach systematycznych do niego włączany. Obejmuje 56 gatunków^[3]. Występują one na wszystkich kontynentach półkuli północnej – w całej Europie po Syberię, w Azji Środkowej i Wschodniej na obszarze od Półwyspu Indochińskiego po Japonię, w rejonie Kaukazu i Azji Mniejszej, w północno-zachodniej Afryce oraz na rozległych obszarach obu kontynentów amerykańskich, włączając w to całą strefę międzyzwrotnikową^[3]. Rodzaj najbardziej zróżnicowany jest w Nowym Świecie^[5][6]. W Polsce pospolicie na całym niżu i w niższych położeniach górskich występuje jeden gatunek – kruszyna pospolita F. alnus^[7].

Kruszyna pospolita ma duże znaczenie użytkowe jako roślina lecznicza (kora jest środkiem przeczyszczającym). Z jej owoców pozyskiwano także żółty barwnik^[6], a węgiel drzewny z jej drewna był cenionym surowcem do wyrobu prochu strzeleckiego^[6][8]. W takim samym zakresie leczniczym wykorzystywana jest kora amerykańskiego gatunku – Frangula purshiana^[8].

Morfologia

Owoce Rhamnus caroliniana

Pokrój

Małe drzewa i krzewy, o pędach bez cierni, pąki bez łusek, owłosione^[9], młode pędy zwykle owłosione, łysiejące^[5].

Liście

Sezonowe, rzadko zimozielone, skrętoległe, rzadko naprzeciwległe lub skupione w pęczki na krótkopędach^[9]. Blaszka pojedyncza, całobrzega lub ząbkowana^[5]. Użyłkowanie liścia pierzaste, z żyłkami bocznymi niemal prostymi, przebiegającymi równolegle względem siebie^[9].

Kwiaty

Wyrastają na szypułkach pojedynczo lub skupione w baldachy i pęczki w kątach liści. Są obupłciowe. Hypancjum ma kształt półkulisty i średnicę od 1 do 3 mm. Działki kielicha w liczbie 5, rzadko 4, wzniesione, rzadziej rozpostarte, nieco mięsiste, jajowatotrójkątne, zielone, żółtawe lub białe. Płatki korony także w liczbie 5, rzadziej 4, kapturkowate, jajowate i odwrotnie jajowate, u nasady zwężone w paznokieć, żółtawe. Pręcików 5, rzadko 4, podobnej długości jak płatki lub nieco dłuższe. Dysk miodnikowy cienki. Zalążnia górna, kulista, trójkomorowa (rzadko dwukomorowa) z pojedynczą szyjką, na końcu ze znamieniem dwu- lub trójdzielnym^[9][5].

Owoce

Pestkowce zwykle z dwoma–trzema nasionami, rzadziej z pojedynczym. Nasiona jajowate do soczewkowatych, z dzióbkiem na szczycie, gładkie^[9].

Rodzaj podobny

Szakłak Rhamnus ma często pędy cierniste, pąki okryte łuskami i nagie, żyłki boczne w liściach łukowate, kwiaty zwykle jednopłciowe i czterokrotne, rzadziej pięciokrotne, działki kielicha niemięsiste, zawsze rozpostarte, płatków czasem brak, a jeśli są to nie zwężone w paznokieć. Nasiona bez dzióbka, podłużnie żłobione^[5][9].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj należący do plemienia Rhamneae, podrodziny Rhamnaceae i rodziny szakłakowatych (Rhamnaceae)^[2][10].

Rodzaj jest siostrzany w stosunku do rodzaju szakłak Rhamnus. Ze względu na bliskie pokrewieństwo tych taksonów, przez wielu autorów są one łączone w jednym rodzaju Rhamnus dzielonym na podrodzaje Frangula i Rhamnus^[5][9].

Wykaz gatunków^[3]

Przypisy