Grupa alkilowa[uwaga 1], potocznie alkil – fragment organicznego związku chemicznego, jednowartościowa grupa utworzona formalnie przez oderwanie jednego atomu wodoru od cząsteczki alkanu. Oznacza się ją często literą R (symbol „R”, od ang. residue, nie jest jednak dla niej zarezerwowany i może symbolizować dowolną grupę funkcyjną), a jej wzór ogólny to CnH2n+1.
Najprostszą z nich jest grupa metylowa (−CH3):
- (W tym wzorze R to pozostała część związku chemicznego.)
Podobnie jak alkany, grupy alkilowe mogą być liniowe, rozgałęzione oraz cykliczne. W przypadku alkilowych grup cyklicznych wzór ogólny przedstawia się następująco: CnH2n−1.
Grupy alkilowe występują powszechnie w ogromnej większości związków organicznych, stanowiąc ich podstawowy budulec.
Grupy alkilowe są niereaktywne w większości reakcji chemicznych, jednak ze względu na stosunkowo duże rozmiary ich obecność decyduje o konformacji cząsteczek, a także stereochemii i kinetyce reakcji chemicznych.
Przykłady prostych grup alkilowych
- grupa metylowa (metyl, Me), −CH3
- grupa etylowa (etyl, Et), −CH2CH3 lub −C2H5
- grupa propylowa (n-propylowa, propyl, n-propyl, Pr), −CH2CH2CH3 lub −C3H7[uwaga 2]
- grupa izopropylowa (izopropyl, i-Pr, Pri), −CH(CH3)2 lub −C3H7[uwaga 2]
- grupa butylowa (n-butylowa, butyl, n-butyl, Bu), −CH2CH2CH2CH3 lub −C4H9[uwaga 2]
- grupa tert-butylowa (t-butylowa, t-butyl, But), −C(CH3)3 lub −C4H9[uwaga 2]
- grupa cykloheksylowa −C6H11