Ekscepcja (łac. exceptio) – pochodzący z prawa rzymskiego zarzut natury formalnoprawnej w stosunku do przebiegu postępowania sądowego, zgłoszony przez pozwanego na rozprawie sądowej. Ekscepcje dzieli się na peremptoryjne (niweczące proces, powodujące oddalenie pozwu) oraz dylatoryjne (tamujące postępowanie, powodujące odroczenie sprawy).

W prawie rzymskim

Pozwany był zobowiązany udowodnić fakty, na których opierał swoją ekscepcję, i obowiązywała odtąd zasada podana przez Ulpiana: Reus excipiendo fit actor – pozwany przez zarzut procesowy staje się powodem. (W kwestii ciężaru dowodu pozwanego traktowano tak, jakby był powodem).

Wyróżniano m.in. następujące ekscepcje:

  • exceptio legis Laetoriae – zarzut podstępnego wykorzystywania małoletnich (osób między 14 a 25 rokiem życia)
  • exceptio quod metus causa – zarzut realnej, poważnej i bezprawnej groźby psychicznej lub fizycznej, która powodowała przymus psychiczny (tzw. vis compulsiva).

W rozwoju prawa prywatnego duże znaczenie miało tzw. exceptio doli, czyli zarzut podstępu:

  • exceptio doli generalis – nieuczciwego działania w złym zamiarze
  • exceptio doli specialis – świadomego i celowego wprowadzenia w błąd osoby zarzucającej ekscepcję przy dokonywaniu przez nią konkretnej czynności prawnej

W dawnym prawie polskim

Ekscepcje funkcjonowały także w postępowaniu sądowym Polski przedrozbiorowej. Najpopularniejsze były:

  • ekscepcje peremptoryjne:
    • dawności – okoliczności powodującej wygaśnięcie praw powoda do rzeczy, np. przedawnienie
    • fataliae iuris (M. fatalia iuris) – upływu roku i sześciu tygodni, w czasie których powód nie popierał sprawy, co świadczyło o jego braku zainteresowania dla przebiegu postępowania
    • sprawy osądzonej, rei iudicatae (M. res iudicata) – wskazanie, że zapadł już wyrok w danej sprawie (por. ne bis in idem)
    • sprawy załatwionej, rei contractae (M. res contracta) – wskazanie, że strony porozumiały się w danej sprawie bez wchodzenia na drogę sądową
  • ekscepcje dylatoryjne:
    • niewłaściwości sądu
      • miejscowej (ze względu na miejsce zamieszkania pozwanego) – zgodnie z zasadą actor sequitur forum rei (powód udaje się do sądu pozwanego)
      • rzeczowej (ze względu na rodzaj przedmiotu sporu) – np. spory o nieruchomości toczone między szlachtą sądziły sądy podkomorskie
      • ze względu na stan pozwanego – np. chłopi mogli samodzielnie odpowiadać wyłącznie w sądzie dominialnym, duchowni przed sądem świeckim tylko w sprawach spadkowych, mężatki tylko w asystencji męża
    • niesprawności pozwu – dawne prawo polskie wymagało zachowania zasady formalizmu procesowego, stąd przyczyną zgłoszenia tej ekscepcji mogło być popełnienie błędu w treści pozwu (np. niewymienienie wszystkich tytułów pozwanego lub przejęzyczenie w czasie odczytywania pozwu)
    • intercesja – powołanie się na zachodźcę i żądanie zmiany strony
    • plurium litis consortium – żądanie zmiany strony z jednoosobowej na wieloosobową

Zobacz też

Bibliografia

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.