Młodość francuskiego malarza Williama-Adolphe Bouguereau. Biały kolor tradycyjnie kojarzony jest z rytualną czystością, niewinnością i dziewictwem.

Dziewictwo, również prawictwo[1] – termin określający stan osoby, która nigdy nie podejmowała stosunków seksualnych[2]. Istnieją tradycje kulturowe i religijne, które przywiązują szczególną wartość i znaczenie temu stanowi, zwłaszcza wobec niezamężnych kobiet, kojarzonemu z pojęciami czystości osobistej, honoru i wartości. Utrata dziewictwa bywa nazywana defloracją[3].

Podobnie jak czystość, idea dziewictwa tradycyjnie wiąże się z abstynencją seksualną. Pojęcie dziewictwa dotyczy zazwyczaj kwestii moralnych lub religijnych oraz może mieć wpływ na status społeczny i relacje interpersonalne[4][5]. Chociaż dziewictwo ma skutki społeczne i miało znaczące skutki prawne w niektórych społecznościach w przeszłości, nie ma skutków prawnych w większości współczesnych społeczeństw.

Określenie „dziewica” pierwotnie odnosiło się tylko do kobiet niedoświadczonych seksualnie, ale rozwinęło swój zakres znaczeniowy, obejmując szereg ujęć, które można znaleźć w koncepcjach tradycyjnych, współczesnych i etycznych[4][6][7][8]. Dla mężczyzny, który nie współżył seksualnie, w języku polskim dawniej stosowano określenie „prawiczek”[9]. Osoby heteroseksualne mogą, ale nie muszą uważać, że utrata dziewictwa następuje wyłącznie w wyniku penetracji pochwy przez prącie[4][7][10][11], natomiast osoby o innych orientacjach seksualnych często uwzględniają seks oralny, seks analny lub wzajemną masturbację w swoich definicjach utraty dziewictwa[4][8][12].

Etymologia

Polski rzeczownik „dziewica” pochodzi od „dziewa, dziewka” oznaczającego „młodą kobietę, już dojrzałą seksualnie, ale jeszcze niebędącą matką”. Od XIV wieku dziewica „kobieta, która nie straciła panieństwa; dziewczyna”. Współcześnie oznacza on ‘kobietę do chwili pierwszego stosunku płciowego i używany jest podniośle i poetycko, jest synonimem najwyższej czystości, nie tylko fizycznej, ale i duchowej: dziewiczy stan umysłu, dziewictwo duchowe. Może być używany również do określania świata otaczającego: dziewicze lasy, dziewicze puszcze[13].

W kulturze

Koncepcja dziewictwa nabiera istotnego znaczenia tylko w konkretnym kontekście społecznym, kulturowym i moralnym. Według Hanne Blank „dziewictwo nie odzwierciedla żadnego znanego biologicznego imperatywu i nie daje żadnej widocznej przewagi ewolucyjnej”[8]. Chociaż dziewictwo było historycznie związane z czystością i wartością, wielu badaczy feministycznych uważa, że jest to mit. Twierdzą oni, że nie istnieje znormalizowana medyczna definicja dziewictwa, nie ma naukowo weryfikowalnego dowodu utraty dziewictwa, a stosunek płciowy nie powoduje zmiany w osobowości[14]. Jessica Valenti, feministyczna pisarka i autorka The Purity Myth, uzasadnia, że pojęcie dziewictwa jest również wątpliwe z powodu wielu indywidualnych definicji utraty dziewictwa, a cenienie dziewictwa umieściło moralność kobiety „między jej nogami”. Krytykuje pogląd, że aktywność seksualna ma jakikolwiek wpływ na moralność lub na kwestie etyczne[14].

Definicje utraty dziewictwa

Istnieją różne wyobrażenia co do tego, jakie rodzaje aktywności seksualnej prowadzą do utraty dziewictwa. Tradycyjny pogląd jest taki, że dziewictwo traci się tylko poprzez penetrację pochwy przez penisa, za zgodą lub bez zgody, a akty seksu oralnego, seksu analnego, wzajemnej masturbacji lub innych form seksu bez penetracji nie prowadzą do utraty dziewictwa. Osoba, która angażuje się w takie działania, nie angażując się w stosunek pochwowy, jest często uważana wśród heteroseksualistów i badaczy za „dziewicę z technicznego punktu widzenia”[4][7][15][16]. Z kolei geje lub lesbijki często opisują takie czyny jako powodujące utratę dziewictwa[4][8]. Niektórzy homoseksualni mężczyźni uznają penetrację analną za prowadzącą do utraty dziewictwa, ale nie jest już nią seks oralny lub seks bez penetracji[4][12], natomiast lesbijki mogą uznać seks oralny lub palcówkę za utratę dziewictwa[4][8][17]. Niektóre lesbijki, które debatują nad tradycyjną definicją rozważają, czy formy penetracji pochwy niezwiązane z penisem stanowią utratę dziewictwa[17], podczas gdy inni geje i lesbijki twierdzą, że termin „dziewictwo” jest dla nich bez znaczenia z powodu przewagi tradycyjnej definicji[4][12].

To czy osoba może stracić swoje dziewictwo w wyniku gwałtu jest również przedmiotem dyskusji, przy czym w niektórych badaniach dominuje przekonanie, że dziewictwo może zostać utracone jedynie w wyniku uprawiania seksu za obopólną zgodą[4][6]. W badaniu przeprowadzonym przez badaczkę i autorkę, Laurę M. Carpenter, wielu mężczyzn i kobiet dyskutowało nad tym w jaki sposób czuli, że dziewictwo nie może być odebrane przez gwałt. Opisywali utratę dziewictwa na jeden z trzech sposobów: „jako dar, piętno lub część procesu”.

Carpenter stwierdza, że pomimo tego, że postrzeganie tego, co decyduje o utracie dziewictwa, jest tak samo zróżnicowane wśród gejów i lesbijek, jak wśród heteroseksualistów, a w niektórych przypadkach bardziej zróżnicowane wśród tych pierwszych, że sprawa została jej opisana jako ludzie postrzegający akty seksualne związane z utratą dziewictwa jako „akty odpowiadające twojej orientacji seksualnej”, co sugeruje, co następuje: „Jeśli więc jesteś gejem, powinieneś uprawiać seks analny, ponieważ tak właśnie robią geje. A jeśli jesteś kobietą homoseksualną, to powinnaś uprawiać seks oralny, bo tak właśnie robią homoseksualne kobiety. I tak właśnie te rzeczy stają się, jak markery, na to, kiedy dziewictwo zostaje utracone”[4].

Zjawisko „technicznego dziewictwa” lub abstynencji seksualnej poprzez seks oralny jest popularne wśród nastolatków[16][18]. Na przykład seks oralny jest powszechny wśród nastoletnich dziewcząt, które uprawiają go ze swoimi chłopakami nie tylko w celu zachowania dziewictwa, ale także w celu stworzenia i utrzymania intymności lub uniknięcia ciąży[19]. W badaniu z 1999 roku opublikowanym w JAMA (Journal of the American Medical Association), definicja seksu została zbadana w oparciu o losowo dobraną w 1991 roku próbę 599 studentów z 29 stanów USA; odkryto, że 60% z nich stwierdziło, że kontakt oralno-genitalny (jak fellatio, cunnilingus) nie stanowi uprawiania seksu[11][16][20][21].

Wczesna utrata dziewictwa

Wykazano, że wczesna utrata dziewictwa jest związana z takimi czynnikami, jak poziom wykształcenia, samodzielność, czynniki biologiczne, takie jak wiek i płeć, oraz czynniki społeczne, takie jak nadzór rodzicielski lub przynależność religijna, przy czym najczęstszymi są zmienne socjodemograficzne[22]. Jednocześnie wykazano, że wykorzystywanie seksualne ma związek z późniejszymi ryzykownymi zachowaniami seksualnymi i młodszym wiekiem dobrowolnego stosunku seksualnego. Inicjacja seksualna w młodszym wieku wiąże się z: mniejszą częstotliwością używania prezerwatyw, mniejszą satysfakcją i większą częstotliwością przyczyn nieautonomicznych pierwszego spotkania seksualnego[23]. Niepożądane skutki utraty dziewictwa we wczesnym wieku obejmują mniejsze szanse na stabilność ekonomiczną, niższy poziom wykształcenia, izolację społeczną, zakłócenia życia małżeńskiego i większe konsekwencje medyczne. Do tych konsekwencji medycznych należy wzrost zachorowań na choroby przenoszone drogą płciową, rak szyjki macicy, choroby zapalne miednicy, zwiększona dzietność i niechciane ciąże[22].

Dziewictwo kobiet

Wartość kulturowa

Pierwszy akt współżycia seksualnego kobiety jest powszechnie uważany w wielu kulturach za ważny osobisty kamień milowy. Jego znaczenie znajduje odzwierciedlenie w takich wyrażeniach, jak „oszczędzanie siebie”, „utrata dziewictwa”, „odbieranie komuś dziewictwa” i czasami jako „defloracja”. Niekiedy wydarzenie to postrzegane jest jako zakończenie niewinności, nienaruszalności lub czystości oraz seksualizacja jednostki[24].

Tradycyjnie istniało kulturowe oczekiwanie, że kobieta nie będzie angażować się w seks przedmałżeński i przyjdzie na ślub jako dziewica oraz że „odda” dziewictwo swojemu nowemu mężowi w akcie konsumpcji małżeństwa. Kobiece praktyki seksualne obracały się wokół idei kobiet czekających na seks do chwili zawarcia małżeństwa[25].

Niektóre kobiety, które wcześniej były aktywne seksualnie (lub ich błona dziewicza została w inny sposób uszkodzona) mogą zostać poddane zabiegowi chirurgicznemu, zwanemu hymenorrhaphy lub hymenoplastyka, mającemu na celu naprawę lub zastąpienie jej błony dziewiczej i spowodowanie krwawienia z pochwy podczas następnego stosunku jako dowód dziewictwa (patrz poniżej)[26]. W niektórych kulturach niezamężna kobieta, która nie jest dziewicą, czy to z wyboru, czy w wyniku gwałtu, może być przedmiotem wstydu, ostracyzmu, a nawet honorowego zabójstwa. W tych społecznościach dziewictwo kobiet jest ściśle powiązane z osobistym, a nawet rodzinnym honorem, szczególnie tych znanych jako społeczeństwa wstydu, w których utrata dziewictwa przed zawarciem małżeństwa jest kwestią głębokiego wstydu[5]. W niektórych częściach Afryki wciąż panuje mit, że seks z dziewicą jest w stanie wyleczyć HIV/AIDS, co skłania do gwałcenia młodych kobiet i dziewczynek[27][28]. W innych społeczeństwach, takich jak wiele współczesnych kultur zachodnich, brak abstynencji seksualnej przed zawarciem małżeństwa nie jest tak napiętnowany społecznie, jak może to mieć miejsce we wcześniej wymienionych kulturach[6].

Udowadnianie dziewictwa

W niektórych kulturach wymagane jest wykazanie dziewictwa panny młodej przed zawarciem małżeństwa. Tradycyjnie było to weryfikowane przez obecność nienaruszonej błony dziewiczej[29], co zostało potwierdzone albo badaniem fizycznym (zazwyczaj przez lekarza, który wystawia „świadectwo dziewictwa”), albo przez „dowód krwi”, który odnosi się do krwawienia z pochwy wynikającego z rozerwania błony dziewiczej po pierwszym usankcjonowanym kontakcie seksualnym[30][31][32]. W niektórych społecznościach prześcieradło z nocy poślubnej z plamami krwi było przedstawiane jako dowód zarówno skonsumowania małżeństwa, jak i tego, że panna młoda była dziewicą[31][32]. Przymusowe medyczne badanie dziewictwa jest praktykowane w wielu regionach świata, ale dziś potępia się je jako formę znęcania się nad kobietami. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO):Przemoc seksualna obejmuje szeroki zakres aktów przemocy, w tym (....) akty przemocy wobec integralności seksualnej kobiet, w tym okaleczanie żeńskich narządów płciowych i obowiązkowe weryfikacje dziewictwa[33].

Badacze podkreślają, że obecność lub brak błony dziewiczej nie jest wiarygodnym wskaźnikiem tego, czy kobieta była penetrowana waginalnie, czy też nie[30][34]. Błona dziewicza to zazwyczaj cienki i elastyczny fałd błony śluzowej, który może częściowo zakrywać wejście do pochwy. Może zostać rozciągnięta lub naderwana podczas pierwszego zbliżenia waginalnego. Jednakże błona dziewicza może zostać uszkodzona również podczas aktywności fizycznej. Wiele kobiet posiada tak cienkie, delikatne błony dziewicze, łatwo rozciągliwe i już po urodzeniu przedziurawione, że błona dziewicza może zostać przerwana w dzieciństwie bez świadomości dziewczyny, często poprzez aktywność sportową. Na przykład poślizg podczas jazdy na rowerze może czasami prowadzić do tego, że siodełko wjeżdża na tyle daleko, by przerwać błonę dziewiczą[29].

Istnieje powszechne przekonanie, że niektóre kobiety rodzą się bez błony dziewiczej[35][36], ale pojawiły się pewne wątpliwości dotyczące tej kwestii w niedawnym badaniu[37]. Prawdopodobnie prawie wszystkie kobiety rodzą się z błonami dziewiczymi, ale niekoniecznie z takimi, które doświadczą wymiernej zmiany podczas pierwszego doświadczenia stosunku pochwowego. Niektóre zabiegi medyczne mogą czasami wymagać otwarcia błony dziewiczej kobiety (hymenotomia).

Historycznie

Głowa bogini Ateny-dziewicy (parthenos), patronki Aten. Muzeum Watykańskie, sekcja XVI

Starożytna Grecja i Rzym

W zachodnim kręgu cywilizacyjnym dziewictwo stało się stanem o szczególnym znaczeniu sakralnym w starożytnej Grecji (gdzie obowiązywało tzw. sybille, czyli wieszczki świątynne) oraz w Rzymie (westalki, kapłanki bogini Westy). Cyceron (106-43 przed Chr.) w De legibus 2,29 wyjaśnia, że powodem było wykazanie, że natura kobieca jest zdolna do całkowitej czystości (łac. castitas). Uczeni wskazują też inne powody, jak np. uniezależnienie kultu religijnego od wpływu danej rodziny[38]. Niektóre mity greckie mówią też o składaniu ofiar z dziewic i młodych (zapewne nietkniętych seksualnie) chłopców.

W literaturze starożytnej Grecji, takiej jak hymny homeryczne, znajdują się odniesienia do bogiń Partenonu, Artemidy, Ateny i Hestii składając śluby wiecznego dziewictwa(stgr. παρθενία)[39]. Jednakże argumentowano, że panieński stan parthenia (stgr. παρθένος), przywoływany przez te bóstwa, ma nieco inne znaczenie niż to, co jest zwykle rozumiane jako dziewictwo we współczesnych religiach zachodnich. Raczej partenia skupiała się bardziej na możliwości zawarcia małżeństwa i abstrakcyjnych koncepcjach bez ścisłych wymogów fizycznych, które byłyby naruszone, ale nie całkowicie zniesione, przez przedmałżeńskie stosunki seksualne. Z tych powodów, inne boginie niebędące wiecznie zaangażowane w partenię w Homerycznych Hymnach są w stanie odnowić swoje dziewictwo poprzez rytuał (jak Hera) lub wybrać wygląd, który implikuje posiadanie go (jak Afrodyta)[39].

Starożytny Izrael

W starożytnym Izraelu dziewictwo było naturalnym stanem dziewcząt, poprzez który przygotowywały się do małżeństwa. Po hebrajsku stosują się do nich zamiennie dwa słowa: betula oraz alma (por. Iz 7,14). Córki były strzeżone w domu rodzicielskim rzadko opuszczając jego ściany. Jeżeli wychodziły, były ubrane w długą, sięgającą kostek, tunikę z długimi rękawami. Tradycyjnie, jak większość pobożnych kobiet, zwłaszcza w mieście, nosiły też nakrycie głowy z woalką zakrywającą twarz – tak gęstą, że nie można było rozpoznać rysów twarzy. Tak ubrana była Zuzanna, gdy przyszła na sąd po oskarżeniu przez dwóch starców o zdradę męża (por. Dn 13,32). Zwyczaj zasłaniania twarzy, stosowany także w trakcie obrzędów ślubnych, umożliwił Labanowi zamianę córek w czasie zawierania małżeństwa przez Jakuba – zamiast obiecanej Racheli przyprowadził Jakubowi Leę, o czym ten przekonał się dopiero rano po nocy poślubnej (Rdz 29,23-25). Oczywiście ubiór kobiet zależał też od rodzaju wykonywanej pracy i raczej na wsi był mniej rygorystycznie przestrzegany.

Córki były pod ścisłą opieką i władzą rodzicielską ojca, lub jego przedstawiciela, jeżeli ojciec nie mógł spełniać tej roli. Dziewczęta, które nie osiągnęły wieku dwunastu lat i jednego dnia uważano za nieletnie, nazywano je po hebrajsku qetannah. Dziewczęta między dwunastym a dwunastym i pół rokiem życia nazywano na'ǎrah – był to wiek, kiedy ojciec układał małżeństwo swej córki i było to jego wyłączne prawo. Jeśliby córka bez jego wiedzy poślubiła kogoś, związek taki był nieważny. Córka mogła decydować o swoim małżeństwie wyłącznie po przekroczeniu dwunastego i pół roku życia, odkąd nazywana była bôgèrèt (Miszna-Ketubot IV, 4 oraz 40a-b). Zwyczaje dotyczące sposobu życia młodych dziewcząt, panujące w diasporze w Aleksandrii opisał Filon, współczesny Jezusa Chrystusa, mając na myśli dom zaprojektowany w stylu hellenistycznym:

Bazary, rady, trybunały, świąteczne pochody, wielkie zgromadzenia mężczyzn, krótko mówiąc całe życie publiczne wraz z jego dysputami i sprawami, zarówno w czasie pokoju, jak i wojny, jest domeną mężczyzn. Kobietom wypada pozostawać w domu i żyć w odosobnieniu. Młode dziewczyny powinny przebywać w apartamentach z tyłu domu, granicą winny być drzwi łączące /z apartamentami mężczyzn/, zaś dla kobiet zamężnych drzwi prowadzące na dwór (De Specialibus legibus, III, 169)

Te aleksandryjskie zwyczaje, chociaż nie były znane we wcześniejszych czasach biblijnych, spotkać było można w Izraelu także poza judaizmem aleksandryjskim. Przy okazji dwóch prób naruszenia świętości Świątyni w Jerozolimie, w 217 r. przed Chr. oraz w 176 r. przed Chr., jako znak ostatecznej żałoby społecznej dziewczęta wyszły na ulice:

Kobiety przepasane worami poniżej piersi zapełniły ulice. Zamknięte dotychczas dziewczęta jedne pobiegły do bram, inne na mury, inne wreszcie wychylały się przez okna. Wszystkie zaś wyciągając ręce do nieba, zanosiły błaganie (2 Mch 3,19-20; por. apokryficzne 3 Mch 1,18 oraz 4 Mch 18,7).

Nie można jednak uogólniać, mając inne świadectwa, jak np. młodą Salome, tańczącą wobec gości w czasie urodzin Heroda Antypasa (por. Mk 6,22; Mt 14,6). Oprócz tego, zgodnie w Rdz 38, 15 można przeczytać na temat Tamar: „Kiedy Juda ją ujrzał, pomyślał, że jest ona nierządnicą, gdyż miała twarz zasłoniętą.”. Szczególnie sposób życia warstw niższych, także ze względów ekonomicznych, nie pozwalał na pełne odseparowanie[40][41].

W Izraelu dziewictwo panny młodej było na tyle ważne, że Miszna stwierdza, że śluby zawierano we środy, by w razie, gdyby okazało się w czasie nocy poślubnej, że panna młoda nie była dziewicą, pan młody mógł złożyć pozew do sądu zwanego bet din, który zasiadał regularnie we czwartki (Miszna-Ketubot 1,1). Przyjął się jednak zwyczaj zawierania ślubu we wtorek, by zapobiec wyegzekwowaniu przez miejscowego władcę prawa pierwszej nocy[42][43].

Jak ważne było dziewictwo panny młodej pokazuje też to, że jednym z elementów uroczystości weselnych było pokazywanie gościom weselnym po nocy poślubnej prześcieradła ze śladami defloracji panny młodej. Rodzice jej przechowywali zakrwawiony dowód na przyszłość. Również sam sposób odbywania wesela był dowodem na dziewictwo panny młodej, gdyż tylko kobiety, które były dziewicami, szły do ślubu zasłonięte welonem. Innym znakiem dziewictwa w czasie wesela były rozplecione włosy, towarzyszenie pannie młodej śpiewem pieśni oblubieńczej (Miszna – Ketubot 2,1)[40].

Średniowiecze

W średniowieczu, dziewictwo jako powołanie życiowe było stawiane za ideał nie tylko kobietom, lecz także mężczyznom. Na poziomie kultury ludowej, w literaturze nie zawsze jednak było ono tak traktowane. Przykładem może być historia romansu Abelarda i Helojzy.

Jacques Le Goff sugeruje, że niezwykła rola dziewictwa kobiet w kulturze średniowiecznej brała się z dysproporcji demograficznej między mężczyznami a kobietami. Mężczyźni ginęli w niekończących się wojnach, poligamia była przeciwna chrześcijańskiemu nauczaniu o małżeństwie, więc propagowanie różnych form dziewictwa odgrywało istotną rolę społeczną w tej sytuacji.

Słynne dziewice średniowiecza: to Joanna d’Arc i święta Kinga[44].

Poglądy religijne

Dziewictwo w Biblii

W Starym Testamencie

Według zasad Starego Testamentu, dziewictwo osób dorosłych rozumiane było na równi z bezpłodnością – jako znak hańby czy poniżenia (Rdz 30, 23; 1 Sm 1, 11; Łk 1, 25). Pojęcie i rozumienie dziewictwa zmieniało się w czasie, bywało utożsamiane z bezżennością. I tak w Starym Testamencie mamy obrazy takich osób jak Debora czy Judyta, które po śmierci swoich mężów postanowiły pozostać wdowami i żyć we wtórnym dziewictwie. Podobnie postanowiła postąpić Anna (Łk 2,37).

Pewnym ewenementem wśród proroków jest postać Jeremiasza – który na wyraźne polecenie Boga rezygnuje z małżeństwa (Jer 16, 2) – w tym celu, by symbolicznie przedstawić Izraelowi bliskość grożącej mu kary, w trakcie której nie oszczędzone zostaną ani kobiety, ani dzieci (16, 3 nn. 10-13). Dla proroka Izajasza małżeństwo młodej pary, symbolizowało zaślubiny Jahwe z Izraelem. I wreszcie prorok uważany za proroka Starego i Nowego Testamentu – Jan Chrzciciel, który nazywa się przyjacielem Oblubieńca, który będąc najgorliwszym apostołem rodziny (w obronie rodziny stracił życie) sam wybrał bezżeństwo, by przygotować drogę Mesjaszowi. Bóg przygotowywał swój lud na to, aby ten całą swoją miłość składał w Nim. Na przełomie Starego i Nowego Testamentu, pojawiła się grupa religijna tzw. esseńczyków, lecz z dużym prawdopodobieństwem ich wybór życia w bezżenności był podyktowany bardziej troską o zachowanie czystości legalnej niż jako wyraz miłosnego oddania się w pełni Osobowemu Bogu.

W Nowym Testamencie

Obraz Willliama Blake’a (1822) ilustrujący ewangeliczną przypowieść o pannach głupich i mądrych (Mt 25,1-11). Panny (betula) są tu rozumiane, zgodnie ze zwyczajami weselnymi starożytnego Izraela, jako dziewczyny dziewicze, niepoślubione, które nie poznały jeszcze mężczyzny. Tate Gallery, Londyn

Dziewictwo w Nowym Testamencie, podobnie jak w Starym, wiąże się z pojęciem miłości oblubieńczej. Związek Chrystusa ze Wspólnotą Kościoła ma charakter dziewiczy, jest jednak obrazem związku małżeńskiego: Chrystus umiłował Kościół i wydał zań samego siebie (Ef 5, 25). Kościół – po grecku ekklesia – jest w rodzaju żeńskim. Lokalna wspólnota w Koryncie jest ukazana przez św. Pawła Apostoła jako zaślubiona Chrystusowi – przedstawił ją Chrystusowi-mężowi jako dziewicę czystą i nieskalaną ((gr.) ενι ανδρι παρθένον αγνην παρασθησαι τω Χριστω – eni andri parthenon agnen parasthesai to Christo, 2 Kor 11, 2; por. Ef 5, 27). Apostoł wyraża się językiem należącym do języka zakochanych, pisze że o wspólnoty kościelne, które założył jest zazdrosny Boską zazdrością (2 Kor 11, 2).

Nowy Testament ukazuje dziewictwo wspólnoty-Kościoła u progu czasów mesjańskich jako realizowane najpierw w Marii z Nazaretu. Jest ona określana mianem dziewica /(gr.) παρθενος – parthenos/ jako jedyna kobieta w pismach nowotestamentalnych (por. Łk 1,27; Mt 1,23). Ignace de La Potterie SJ stanął na stanowisku, że tekst Ewangelii wskazuje, iż Maria już przed Zwiastowaniem podjęła zamiar strzeżenia swego dziewictwa (Łk 1,34). Autor twierdzi, że chciała zachować siebie dla Boga. Jednocześnie przyjęła obowiązek poślubienia Józefa, jako wyraz woli Bożej. Ta sprzeczność wyjaśniła się, gdy Anioł zwiastował jej słowo Boże, że będzie matką i dziewicą zarazem, że będzie szła drogą powołania do dziewictwa i jednocześnie będzie znakiem Wcielenia. W jej osobie spełniły się wszystkie wydarzenia Starego Testamentu, przygotowujące eschatologiczne dziewictwo Nowego Przymierza, o którym mówił Chrystus: Są także bezżenni, którzy ze względu na królestwo niebieskie zostali bezżennymi (Mt 19,12). W myśl opisu biblijnego, historia Marii ukazuje znaczenie dziewictwa uczniów Chrystusa, które bez światła wiary wydaje się nie mieć sensu. Dziewictwo Marii, zakończone niezwykłym, wymagającym działania Bożego poczęciem i porodem Zbawiciela, poprzedziły wszystkie te sytuacje, w których kobiety niepłodne, po cudownej interwencji Bożej – ze względu na mającego się w przyszłości narodzić Mesjasza – otrzymywały potomstwo, jak Anna, która urodziła Samuela (1 Sm 1,19-20); Sara, która w podeszłym wieku zrodziła Izaaka (Rdz 18,10-15 oraz 21,1-7); czy wreszcie Elżbieta, matka Jana Chrzciciela (Łk 1,5-25 oraz 57-80)[45].

Chrześcijaństwo

W epoce Ojców Kościoła

Dziewictwo w chrześcijaństwie cieszyło się szacunkiem od czasów Ojców apostolskich, świadczą o tym np. stan Synów przymierza w Syrii, czy później cenobityzm w Egipcie – ogromna liczba mnichów mieszkających w miastach, np. w Oksyrynchos, czy na terenach pustynnych, np. w Tebach, Sketis, Nitrii czy Celach.

W czwartym wieku, Jowinian, odszedł od tradycyjnego nauczania Kościoła, i zaczął przekonywać, że dziewictwo nie jest bardziej święte niż małżeństwo oraz że Maria z Nazaretu, po porodzeniu Jezusa żyła z Józefem jak każde małżeństwo. Pod wpływem nauczania Jowiniana, wiele dziewic konsekrowanych, porzucało swój stan i wyszło za mąż[46][47]. Reakcja papieża Syrycjusza, biskupa Rzymu w latach 384–399, oraz Ambrożego (339–397), biskupa Mediolanu, którego rodzona siostra żyła w dziewictwie, a także św. Hieronima (331–420), poszukiwanego kierownika duchowego dziewic, była bardzo stanowcza. Papież potępił nauczanie Jowiniana jako herezję, Ambroży i Hieronim napisali traktaty o dziewictwie[48][49]. W polemikę z Jowinianem włączył się także Augustyn z Hippony (354–430), jego traktat nosi tytuł O świętym dziewictwie[50][51].

Metody z Olimpu (III/IV w.), grecki Ojciec Kościoła w traktacie Uczta, czyli o dziewictwie, znanym też pod nazwą Uczta dziesięciu dziewic (PG, 18, 27-220)[52], napisanym na wzór Uczty Platona, opisywał rozwój świadomości moralnej ludzkości, poczynając od związków kazirodczych, poprzez poligamię do małżeństw monogamicznych. Dziewictwo, jako stan najdoskonalszy, jest zwieńczeniem ewolucji ludzkich obyczajów. Metody podkreślał jednocześnie godność małżeństwa, pytając: Czy istniałyby dziewice, gdyby nie było małżonków?[53]. Wśród Ojców greckojęzycznych, traktaty o dziewictwie napisali Grzegorz z Nyssy (ok. 335-395)[54], a także Jan Chryzostom (350–407)[55]. Ten ostatni broniąc wyższości dziewictwa wobec małżeństw wypowiedział jednocześnie znamienne słowa, które zacytował Jan Paweł II w adhortacji Familiaris consortio, 16:

Kto potępia małżeństwo, pozbawia także dziewictwo jego chwały; kto natomiast je chwali, czyni dziewictwo bardziej godnym podziwu i chwalebnym. To, co wydaje się dobrem tylko w porównaniu ze złem, nie może być wielkim dobrem; ale to, co jest lepsze od tego, co wszyscy uważają za dobro, jest z pewnością dobrem w stopniu najwyższym. (Jan Chryzostom, O dziewictwie, 10)[56].

Przekonanie Jana Chryzostoma o wyższości dziewictwa nad stanem małżeńskim wyraziło się w czasie kryzysu powołania kapłańskiego jego przyjaciela Teodora z Mopswestii (350-428). Jan napisał wtedy do niego dwa listy, w których zachęcał go, by zamiast planować małżeństwo, powrócił do stanu dziewictwa. Teodor posłuchał rady przyjaciela[57].

Dziewictwo a współżycie seksualne

Dla mężczyzny, który nie współżył seksualnie, w języku polskim dawniej stosowano określenie „prawiczek”, etymologicznie jest ono bliskie słowu prawość, prawy i wyraża szacunek, jakim w chrześcijaństwie zawsze otaczano dziewictwo. Stosunek seksualny uznawany był za naruszenie pierwotnej niewinności, jako niosący w sobie skutki grzechu pierworodnego, czyli przede wszystkim pożądliwość. Kościół katolicki podtrzymuje naukę o tym, że zmysłowość ludzka jest ogólnie, nie tylko w sferze erotycznej, zraniona pożądliwością, która sprawia, że ludzie nie zachowują rozumnej miary i skłania nas do niesłusznego pożądania czegoś (KKK 2535). W przypadku pożycia seksualnego do znieprawienia dochodzi, gdy pożycie jest rozwiązłe, czyli cechuje się nieuporządkowanym pożądaniem lub nieumiarkowanym korzystaniem z przyjemności cielesnych, konkretnie, gdy szuka się przyjemności dla niej samej w oderwaniu od nastawienia na prokreację i zjednoczenie (KKK 2351). Katechizm posoborowy uznaje też, że niedostrzeganie konsekwencji grzechu pierworodnego w życiu człowieka ma niedobre konsekwencje m.in. także w wychowaniu:

Nieuwzględnianie tego, że człowiek ma naturę zranioną, skłonną do zła, jest powodem wielkich błędów w dziedzinie wychowania, polityki, działalności społecznej i obyczajów[58].

W języku współczesnym, popularnym określenie prawiczka ma brzmienie pejoratywne i ośmieszające, co wyraża też zmianę popularnych nastrojów wobec dziewictwa.

Współcześnie kościoły chrześcijańskie często zamiast pojęcia dziewictwa używają pojęcia czystości, które nie w pełni pokrywa się z fizjologią, np. czystość zachowuje ofiara gwałtu.

W nauczaniu Kościoła katolickiego szczególnie podkreśla się rolę czystości przedmałżeńskiej.

Świadkowie Jehowy kategorycznie wystrzegają się poza- i przedmałżeńskich kontaktów seksualnych uznając je za grzech rozpusty[59][60][61].

Judaizm

Dziewictwo dziewcząt szykujących się do ślubu w judaizmie było niewątpliwie cenioną wartością – zarówno pod względem moralnym, jak i finansowym. Za poślubienie dziewicy przyszły mąż musiał złożyć większy mohar betulot, czyli sumę pieniędzy tradycyjnie płaconą rodzicom żony. Gdy naruszenie dziewictwa fizycznego było wynikiem wypadku – według szkoły Rabban Gamaliela i R. Eliezera wystarczyło, by sama dziewczyna twierdziła, że doszło do wypadku, według R. Joszui ben Hananiasza powinna była to udowodnić – dziewczynę w dalszym ciągu uznawano za dziewicę. Również dziewczynki zgwałcone przed ukończeniem trzeciego roku życia i jednego dnia, były nadal uznawane za dziewice, gdyż można porównać ten czyn do wsadzania palca do oka (Nid. 5,4). Z kolei w przypadku, gdy małżeństwo zakończyło przed rozpoczęciem współżycia, z powodu śmierci męża lub rozwodu, mimo nietkniętego dziewictwa fizycznego, kobieta była uznawana w prawie za nie-dziewicę.

W Pięcioksięgu dziewictwo dziewczyny było strzeżone przez prawo. Księga Wyjścia 22,15-16 zobowiązuje mężczyznę, który uwiódł dziewicę do poślubienia jej. Gdyby ojciec dziewczyny się nie zgodził, musi zapłacić mohar, tak jak by ją poślubił. Podobnie Księga Powtórzonego Prawa. W rozdziale 22 mówi się tam o przestępstwach przeciw dziewictwu. W wersetach 28-29 Księga stwierdza, że oprócz tego, że mężczyzna, który uwiódł, ma wziąć z dziewczyną ślub, złożyć 50 szekli w srebrze ojcu, to nie ma on także prawa do rozwodu. Wcześniej w wersach 23-27, rozpatrywany jest przypadek, kiedy dziewica jest już poślubiona, w domyśle jeszcze przed zamieszkaniem z mężem. Gdy doszło do współżycia z innym mężczyzną, za obopólną zgodą i w miejscu, gdzie dziewczyna mogła wołać o pomoc, oboje będą ukamienowani. Gdy stało się to w miejscu niezamieszkanym, czyn uznany zostaje za gwałt i zginie tylko mężczyzna. Wersy 13-22 mówią też o przypadkach, kiedy mąż, po jakimś czasie, oskarża żonę o to, że w dniu ślubu nie była dziewicą. Rodzice dziewczyny muszą okazać dowód dziewictwa swej córki przed starszymi miasta. Gdyby oskarżenia męża okazały się fałszywie, będzie on poddany biczowaniu, zapłaci karę 100 szekli i zostanie pozbawiony prawa do rozwodu.

Świadectwo szacunku dla dziewictwa daje też Księga Kapłańska 21,13n, która stwierdza, że Najwyższy Kapłan może poślubić tylko kobietę, która jest dziewicą z jego rodu. Prorok Ezechiel 44,22, zobowiązuje wszystkich kapłanów do żenienia się z dziewicami lub wdowami po kapłanach, pochodzącymi z Izraela[40].

Islam

Koran (17:32) potępia cudzołóstwo i stwierdza, że stosunek płciowy może odbywać się jedynie między mężem i żoną. Małżeństwo jest bardzo ważne w islamie, hadis stwierdza nawet, że „małżeństwo jest połową religii”. Dlatego też dziewictwo nowo poślubionej żony jest ważne dla męża i honoru całej rodziny.

Hinduizm

Hinduistyczne księgi Gryhasutry nakazywały dopełnienie małżeństwa czwartej nocy po ceremonii ślubnej[62]. Przez udawane zapomnienie o współżyciu przez trzy doby, próbowano utrzymywaniem wstrzemięźliwości płciowej, oszukać niewidzialne negatywne istoty. Obawiano się bowiem, iż w trakcie pierwszego stosunku może dojść do inkarnowania się w płodzie złego ducha[63].

Jeśli mąż powziął przekonanie o braku dziewictwa u poślubionej kobiety, miał ją prawo porzucić – odsyłając do domu jej rodziców[64].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Prawictwo – Wielki słownik W. Doroszewskiego PWN [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2022-12-11] (pol.).
  2. ↑ Zbigniew Lew-Starowicz: Miłość i seks. Słownik encyklopedyczny. s. 77.
  3. ↑ defloracja – definicja, synonimy, przykłady użycia [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2019-09-21] (pol.).
  4. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Laura M. Carpenter, Virginity lost. An intimate portrait of first sexual experiences, New York: New York University, 2005, ISBN 1-4294-1397-2, OCLC 76964398 [dostęp 2019-09-19].
  5. 1 2 Linda Rae Bennett, Women, Islam and Modernity: Single Women, Sexuality and Reproductive Health in Contemporary Indonesia, Psychology Press, 2005, s. 19–21, ISBN 978-0-415-32929-3 [dostęp 2019-09-19] (ang.).
  6. 1 2 3 Laura M. Carpenter, The Ambiguity of „Having Sex”: The Subjective Experience of Virginity Loss in the United States, „The Journal of Sex Research”, 38 (2), 2001, s. 127–139, ISSN 0022-4499 [dostęp 2019-09-19] [zarchiwizowane z adresu 2013-05-08].
  7. 1 2 3 Bryan Strong, Christine DeVault, Theodore F. Cohen, The Marriage and Family Experience: Intimate Relationships in a Changing Society, Cengage Learning, 16 lutego 2010, s. 186, ISBN 978-0-534-62425-5 [dostęp 2019-09-20], Cytat: „Most people agree that we maintain virginity as long as we refrain from sexual (vaginal) intercourse. But occasionally we hear people speak of ‘technical virginity’ [...] Data indicate that 'a very significant proportion of teens ha[ve] had experience with oral sex, even if they haven’t had sexual intercourse, and may think of themselves as virgins’ [...] Other research, especially research looking into virginity loss, reports that 35% of virgins, defined as people who have never engaged in vaginal intercourse, have nonetheless engaged in one or more other forms of heterosexual sexual activity (e.g., oral sex, anal sex, or mutual masturbation).” (ang.).
  8. 1 2 3 4 5 Hanne Blank, Virgin: The Untouched History, Bloomsbury Publishing, 10 grudnia 2008, s. 304, ISBN 978-1-59691-719-4 [dostęp 2019-09-20] (ang.).
  9. ↑ Jolanta Szpyra, Lingwistyka płci: ona i on w języku polskim, Lublin: Wyd. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2005, s. 76, ISBN 83-227-2342-3, OCLC 60534955 [dostęp 2019-09-19].
  10. ↑ Mindy Friedman, Sex on Tuesday: Virginity: A Fluid Issue – The Daily Californian [online], archive.dailycal.org, 20 września 2005 [dostęp 2019-09-20] [zarchiwizowane z adresu 2019-03-28].
  11. 1 2 M. Michele. Burnette, Exploring human sexuality. Making healthy decisions, Boston: Allyn and Bacon, 2001, s. 229, ISBN 0-205-19519-9, OCLC 44727701 [dostęp 2019-09-20].
  12. 1 2 3 Michael Joseph Gross, Like a virgin, „The Advocate”, Here Publishing, 19 sierpnia 2003 [dostęp 2019-09-20] (ang.).
  13. ↑ Anna Kochman-Mikołajczyk, Ewolucja wybranych nazw człowieka w języku polskim [online], 2007.
  14. 1 2 Jessica Valenti, The purity myth. How America’s obsession with virginity is hurting young women, Berkeley, Calif.: Seal Press, 2009, ISBN 978-0-7867-4466-4, OCLC 435970405 [dostęp 2019-09-20].
  15. ↑ Ken Plummer, Modern Homosexualities: Fragments of Lesbian and Gay Experiences, Routledge, 11 września 2002, s. 187–191, ISBN 978-1-134-92243-7 [dostęp 2019-09-20], Cytat: „The social construction of ‘sex’ as vaginal intercourse affects how other forms of sexual activity are evaluated as sexually satisfying or arousing; in some cases whether an activity is seen as a sexual act at all. For example, unless a woman has been penetrated by a man’s penis she is still technically a virgin even if she has had lots of sexual experience” (ang.).
  16. 1 2 3 ‘Technical virginity’ becomes part of teens’ equation [online], USA Today [dostęp 2019-09-20].
  17. 1 2 Karen Bouris, The First Time: What Parents and Teenage Girls Should Know about „Losing Your Virginity”, Conari Press, 1994, s. 133–134, ISBN 978-0-943233-93-2 [dostęp 2019-09-21] (ang.).
  18. ↑ Centers for Disease Control and Prevention, CDC’s HIV Infection through Oral Sex, Fact Sheet [online], Scribd [dostęp 2019-09-21] (ang.).
  19. ↑ Sonya S. Brady, Bonnie L. Halpern-Felsher, Adolescents’ reported consequences of having oral sex versus vaginal sex, „Pediatrics”, 119 (2), 2007, s. 229–236, DOI: 10.1542/peds.2006-1727, ISSN 1098-4275, PMID: 17272611 [dostęp 2019-09-21].
  20. ↑ A.B.C. News, Why Can’t Adults Agree on What ‘Sex’ Means? [online], ABC News [dostęp 2019-09-21] (ang.).
  21. ↑ Michael R. Kauth, True nature. A theory of sexual attraction, New York: Kluwer, 2000, ISBN 0-306-46390-3, OCLC 43499524 [dostęp 2019-09-21].
  22. 1 2 Robert Blum i inni, Influences on adolescents’ decision to postpone onset of sexual intercourse: a survival analysis of virginity among youths aged 13 to 18 years, „Journal of Adolescent Health”, 26 (1), 2000, s. 42–48, DOI: 10.1016/S1054-139X(99)00041-5, ISSN 1054-139X, PMID: 10638717 [dostęp 2019-09-21] (ang.).
  23. ↑ Alfonso Osorio i inni, The Sooner, the Worse? Association between Earlier Age of Sexual Initiation and Worse Adolescent Health and Well-being Outcomes, „Frontiers in Psychology”, 8, 2017, DOI: 10.3389/fpsyg.2017.01298, ISSN 1664-1078, PMID: 28798715, PMCID: PMC5529390 [dostęp 2019-09-21].
  24. ↑ Laura M. Carpenter, The ambiguity of “having sex”: The subjective experience of virginity loss in the united states, „Journal of Sex Research”, 38 (2), 2001, s. 127–139, DOI: 10.1080/00224490109552080, ISSN 0022-4499 [dostęp 2019-09-21] (ang.).
  25. ↑ Moore i inni, Speaking of sexuality. Interdisciplinary readings, wyd. 3rd ed, New York: Oxford University Press, 2010, ISBN 978-0-19-538949-4, OCLC 300463013 [dostęp 2019-09-21].
  26. ↑ Muslim women in France regain virginity in clinics, „Reuters”, 30 kwietnia 2007 [dostęp 2019-09-21] (ang.).
  27. ↑ Jane Flanagan, South African men rape babies as ‘cure’ for Aids, 11 listopada 2001, ISSN 0307-1235 [dostęp 2019-09-21] (ang.).
  28. ↑ Staging sex myths to save Zimbabwe’s girls [online], 24 października 2006 [dostęp 2019-09-21] (ang.).
  29. 1 2 Torn hymen (virgin or not?) [online], studenthealth.co.uk [dostęp 2019-09-21].
  30. 1 2 Nakajima i inni, Clinical protocols in pediatric and adolescent gynecology, New York: Parthenon Pub. Group, 2004, s. 131, DOI: 10.3109/9780203493397, ISBN 1-84214-199-6, OCLC 53926682 [dostęp 2019-09-21].
  31. 1 2 The London Medical and Physical Journal, J. Souter, 1824, s. 211 [dostęp 2019-09-21] (ang.).
  32. 1 2 Kathleen Coyne. Kelly, Performing virginity and testing chastity in the Middle Ages, London: Routledge, 2000, ISBN 0-203-25032-X, OCLC 52099847 [dostęp 2019-09-21].
  33. ↑ Sexual violence, [w:] Krug, Etienne G., World Health Organization., World report on violence and health, Geneva: World Health Organization, 2002, s. 17, ISBN 0-585-46807-9, OCLC 53032850 [dostęp 2019-09-21].
  34. ↑ Joyce A. Adams, Ann S. Botash, Nancy Kellogg, Differences in hymenal morphology between adolescent girls with and without a history of consensual sexual intercourse, „Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine”, 158 (3), 2004, s. 280–285, DOI: 10.1001/archpedi.158.3.280, ISSN 1072-4710, PMID: 14993089 [dostęp 2019-09-21].
  35. ↑ Physical Examination of the Child and Adolescent, [w:] Heger i inni, Evaluation of the sexually abused child. A medical textbook and photographic atlas, New York: Oxford University Press, 1992, ISBN 0-19-507425-4, OCLC 24288199 [dostęp 2019-09-21].
  36. ↑ Child and adolescent sexual assaults (childhood sexual abuse), [w:] Payne-James i inni, Forensic medicine. Clinical and pathological aspects, San Francisco: Greenwich Medical Media, 2003, ISBN 978-1-84110-026-5, OCLC 51678652 [dostęp 2019-09-21].
  37. ↑ Perri Klass, The Marks of Childhood or the Marks of Abuse?, „The New York Times”, 11 maja 2009, ISSN 0362-4331 [dostęp 2019-09-21] (ang.).
  38. ↑ Por. Robin Lorsch Wildfang: Rome’s Vestal Virgins. s. 52.
  39. 1 2 Virginity and representation in the Greek novel and early Greek poetry – ProQuest [online], search.proquest.com [dostęp 2019-09-20] (pol.).
  40. 1 2 3 Virgin, Virginity. W: Encyclopaedia Judaica. T. 16. s. 160–162.
  41. ↑ Por.J. Jeremias: Appendice – La situation sociale de la femme. W: Tenże: Jérusalem au temps de Jésus. s. 472–478.
  42. ↑ Virgin, Virginity. W: Encyclopaedia Judaica. T. 16. s. 162.
  43. ↑ Por. L. Rabinowitz, Marriage Laws, s. 152–160.
  44. ↑ Por. M. Michalski: Kobiety i świętość w żywotach trzynastowiecznych księżnych polskich. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2004, s. 48n oraz 225n. ISBN 83-7177-369-2.
  45. ↑ Por. Ignace de la Potterie SJ, Dziewictwo, w: Słownik Teologii Biblijnej. s. 253–255.
  46. ↑ Por. dwie książki próbujące bronić racji Jowiniana: Przemysław Nehring, Dlaczego dziewictwo jest lepsze niż małżeństwo? Spór o ideał w chrześcijaństwie zachodnim końca IV wieku w relacji Ambrożego, Hieronima i Augustyna, Toruń: Wydawnictwo UMK, 2005.
  47. ↑ D.G. Hunter, Marriage, Celibacy, an Heresy in Ancient Christianity, The Jovinian Heresy, Oksford 2007.
  48. ↑ Ambroży z Mediolanu, O dziewicach w: J. Jundziłł i inni, Wybór pism, O Nabocie, O Tobiaszu, O Izaaku lub o duszy, O dziewicach, Warszawa: ATK, 1986 (PSP 35).
  49. ↑ Hieronim, Traktat o wiecznym dziewictwie Maryi Panny przeciw Helwidiuszowi [online] [dostęp 2011-09-30] (ang.).
  50. ↑ O świętym dziewictwie w: Renata Bobel, Honorata Bojko, Augustyn Eckmann (red.), Pisma świętego Augustyna o małżeństwie i dziewictwie. Przekład i komentarz, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2003, s. 117–182.
  51. ↑ McGinn B., Dziewictwo jako duchowy ideał – wczesna mistyka łacińska, [w:] Obecność Boga. Historia mistyki zachodniochrześcijańskiej, t. 1 – Fundamenty mistyki (do V w.), s. 284–286.
  52. ↑ Przekład polski: S. Kalinkowski, Św. Metody z Olimpu, «Uczta», Orygenes, «Homilie o Pieśni nad Pieśniami. Zachęta do męczeństwa», Warszawa: ATK, 1980 (PSP 24), s. 27–108.
  53. ↑ Uczta I, 2, 3, 4 (P. G., 18, 36-46). Por. H. Rondet SJ, Introduction a l’étude de la théologie du marriage, Paris 1960, 27=.; J. Farges, Les idées morales et religieuses et morales de Méthode d’Olympe, 1929, s. 157–158, oraz jego francuski przekład Uczty dziesięciu dziewic, 1932, s. 19–24.
  54. ↑ O dziewictwie, wydanie grecko-francuskie: SCh 119, wyd. M. Aubineau /1966/.
  55. ↑ Traktat o dziewictwie, wyd. grecko-francuskie: Sch 125 /1966 r./; PG 48, 533-596.
  56. ↑ Cytat za Jan Paweł II, Familiaris Consortio, 16 [online] [dostęp 2011-09-30].
  57. ↑ Do Teodora po jego upadku W: W. Kania, O małżeństwie, wychowaniu dzieci i ascezie, Kraków 2002, s. 130–132.
  58. ↑ Ciężka walka...n. 407, [w:] Katechizm Kościoła katolickiego [online] [dostęp 2011-09-29].
  59. ↑ Watchtower, Co Biblia mówi o życiu ze sobą przed ślubem? [online], jw.org, 13 stycznia 2020 [dostęp 2020-01-20].
  60. ↑ Watchtower, Czy Świadkom Jehowy wolno umawiać się na randki? [online], jw.org, 6 sierpnia 2015 [dostęp 2019-12-29].
  61. ↑ Płeć (życie płciowe), [w:] Prowadzenie rozmów na podstawie Pism [online], jw.org, s. 239, 240.
  62. ↑ Hanna Wałkówska: Formy zawierania małżeństw w Indiach starożytnych. Ich geneza i rozwój. Studia z etnografii Indii. Jerzy Królikowski (red.). Wyd. 1. Wrocław: Ossolineum, 1967, s. 12, seria: Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego Seria A, Nr 119. Praca doktorska wykonana w Katedrze Filologii Indyjskiej Uniwersytetu Wrocławskiego pod kierunkiem doc. dra Ludwika Skurzaka.
  63. ↑ Hanna Wałkówska: Formy zawierania małżeństw w Indiach starożytnych. Ich geneza i rozwój. Studia z etnografii Indii. Jerzy Królikowski (red.). Wyd. 1. Wrocław: Ossolineum, 1967, s. 20, seria: Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego Seria A, Nr 119. Praca doktorska wykonana w Katedrze Filologii Indyjskiej Uniwersytetu Wrocławskiego pod kierunkiem doc. dra Ludwika Skurzaka.
  64. ↑ Hanna Wałkówska: Formy zawierania małżeństw w Indiach starożytnych. Ich geneza i rozwój. Studia z etnografii Indii. Jerzy Królikowski (red.). Wyd. 1. Wrocław: Ossolineum, 1967, s. 15, seria: Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego Seria A, Nr 119. Praca doktorska wykonana w Katedrze Filologii Indyjskiej Uniwersytetu Wrocławskiego pod kierunkiem doc. dra Ludwika Skurzaka.

Bibliografia

  • Augustyn z Hippony: Pisma świętego Augustyna o małżeństwie i dziewictwie. Przekład i komentarz. A. Eckmann (red.). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2003.
  • Jeremias J.: Appendice – La situation sociale de la femme. W: Tenże: Jérusalem au temps de Jésus. Paryż: CERF, 1976, s. 472–492.
  • La Potterie de Ignace SJ: Dziewictwo. W: Słownik teologii biblijnej. X. Léon-Dufour (red.), K. Romaniuk (tłum. i oprac.). Wyd. 4. Poznań: Pallottinum, 1994, s. 253–256. ISBN 83-7014-224-9.
  • Lew-Starowicz Zbigniew: Miłość i seks. Słownik encyklopedyczny. Wrocław: Wydawnictwo „Europa”, 1999. ISBN 83-87977-17-9.
  • McGinn B.: Dziewictwo jako duchowy ideał – wczesna mistyka łacińska. W: Tenże: Obecność Boga. Historia mistyki zachodniochrześcijańskiej. T. Dekert (przekład). T. 1 – Fundamenty mistyki (do V w.). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu UJ, 2009, s. 187–265, seria: Mysterion. ISBN 978-83-233-2728-8.
  • Michalski M.: Kobiety i świętość w żywotach trzynastowiecznych księżnych polskich. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2004, s. 356. ISBN 83-7177-369-2.
  • Nehring Przemysław: Dlaczego dziewictwo jest lepsze niż małżeństwo? Spór o ideał w chrześcijaństwie zachodnim końca IV wieku w relacji Ambrożego, Hieronima i Augustyna. Toruń: Wydawnictwo UMK, 2005.
  • Rabinowitz L. Marriage Laws. „The Jewish Quarterly Review”. 58 (1967/68). s. 152–160. 
  • Virgin, Virginity. W: Encyclopaedia Judaica. T. 16. Jerozolima-Nowy Jork: Encyclopaedia Judaica Jerusalem – The MacMillan Company, 1971, s. 160–162.
  • Wildfang, Robin Lorsch: Rome’s Vestal Virgins. A study of Rome’s vestal priestesses in the late Republic and the early Empire. Oxford: Routledge, 2006, s. 160. ISBN 0-415-39795-2.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.