Dyneburg
Daugavpils
ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Łotwa

Region

Dyneburg

Burmistrz

Andrejs Elksniņš

Powierzchnia

72,5 km²

Wysokość

105 m n.p.m.

Populacja (2017)
• liczba ludności
• gęstość


94 195[1]
1317,1 os./km²

Kod pocztowy

5401–5465

Położenie na mapie Łotwy
Mapa konturowa Łotwy, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Dyneburg”
Ziemia55°53′N 26°32′E/55,883333 26,533333
Strona internetowa

Dyneburg (łot. Daugavpils[uwaga 1]) – miasto na Łotwie, w południowo-wschodniej części kraju, nad Dźwiną (nazwa w języku łotewskim oznacza zamek nad Daugavą, tj. Dźwiną), miasto wydzielone, drugie co do wielkości miasto Łotwy, stolica i centrum naukowe, przemysłowe i kulturalne Łatgalii. W 1956 do miasta przyłączono położone na lewym brzegu (semigalskim) miasteczko Grīva. Główny ośrodek Polaków na Łotwie; większość mieszkańców miasta stanowią ludność rosyjskojęzyczna (w tym Rosjanie, Białorusini) oraz Polacy, natomiast Łotysze to ok. 17% mieszkańców.

Historia

W państwie zakonnym

Pierwszy zamek o nazwie Dinaburg zbudował około 1275 Ernst von Rassburg z inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego. Warownia w 1277 została zaatakowana przez Litwinów na czele z Trojdenem, którzy próbowali ją bez powodzenia zdobyć. W XIV wieku zamek został rozbudowany przez zakon krzyżacki. W 1481 zamek został zdobyty przez moskiewskie wojska Iwana III.

W Rzeczypospolitej

Plan Dyneburga z 1655 roku

W 1559 r. zamek został oddany w zastaw królowi polskiemu Zygmuntowi Augustowi. Po sekularyzacji zakonu Dyneburg w latach 1559–1772 znajdował się w granicach Rzeczypospolitej Obojga Narodów, jako stolica Inflant Polskich. Najpierw był stolicą powiatu dyneburskiego. W 1577 r. stary krzyżacki zamek Dyneburg został zdobyty przez wojska moskiewskie Iwana Groźnego, który wkrótce wybudował bastionowy szaniec około 19 km w dół rzeki Dźwiny.

Dyneburg w 1912 r., z lewej polski kościół Niepokalanego Poczęcia NMP

Po odzyskaniu Inflant przez Polskę, w pobliżu moskiewskiego szańca król Stefan Batory lokował nowe miasto Dyneburg, któremu 26 marca 1582 roku nadał prawo magdeburskie[2] oraz wybudował nową twierdzę. W 1629 r. wojewoda smoleński Aleksander Korwin Gosiewski ufundował w mieście kolegium jezuitów[3], będące pierwszą szkołą w regionie. Obok kolegium powstał kościół. W 1652 sejm wydał konstytucję o ufortyfikowaniu miasta, a projekt powstał z inicjatywy króla Jana Kazimierza[4]. W 1655 r. miasto zajęli Szwedzi, a w 1656 miasto i twierdzę przejęły wojska moskiewskie, które nadały mu nazwę Borisoglebsk. Okupacja moskiewska trwała do 1666 r., gdy Dyneburg został na mocy układu andruszowskiego odzyskany przez Polskę. W 1667 r. Dyneburg został stolicą województwa inflanckiego i od tego czasu w twierdzy przebywała na stałe polska załoga wojskowa. Od 1673 roku w miejscowości odbywały się obrady sejmików dla ziemian z Inflant[5]. W 1691 r. w Dyneburgu stacjonował polski garnizon liczący prawie 1200 ludzi[6]. W 1710 r. miasto ucierpiało w wyniku zarazy, a w twierdzy zmarli prawie wszyscy żołnierze. W sierpniu 1794 roku miasto spłonęło w wyniku prowadzonych o nie walk[7].

W Rosji carskiej

5 Pułk Piechoty Legionów Wojska Polskiego w Dyneburgu w styczniu 1920 r.

Po I rozbiorze Polski włączony do Rosji. Podczas insurekcji kościuszkowskiej zajęty przez oddziały Michała Kleofasa Ogińskiego. W 1810 Rosjanie rozpoczęli budowę w Dyneburgu nowej twierdzy, którą kontynuowano do 1833. Po uruchomieniu w drugiej połowie XIX w. linii kolejowych do Petersburga, Rygi, Warszawy, Orła i Szawli stał się ważnym węzłem komunikacyjnym. W 1878 ponownie rozbudowano twierdzę. W 1893 car Aleksander III zmienił nazwę miasta na Dźwińsk. W 1899 roku w mieście było 72 231 mieszkańców.[8] Natomiast w 1913 roku miasto liczyło ponad 112 tys. mieszkańców (więcej niż dzisiaj).

W Republice Łotwy

Na początku 1920 zdobyty przez oddziały polskie dowodzone przez gen. Rydza-Śmigłego w czasie operacji dyneburskiej. Większą część zajętego terytorium przekazano władzom niepodległej Łotwy. W obawie przed odcięciem przez wroga (ofensywa Tuchaczewskiego podczas wojny bolszewickiej) polska załoga cytadeli opuściła miasto w lipcu 1920. W 1923 na murach twierdzy umieszczono tablice ku czci walczącego w powstaniu styczniowym hrabiego Leona Broel-Platera, który został rozstrzelany w twierdzy przez Rosjan (tablica została zniszczona). W latach 1920-1945 działało w mieście Prywatne Gimnazjum Polskie im. Platerów, a od 1991 działa tu Państwowe Gimnazjum Polskie im. Józefa Piłsudskiego w Dyneburgu.

Demografia

Centrum Kultury Polskiej

Według stanu z 1 stycznia 2006 miasto liczyło 108 260 mieszkańców.

Historia składu etnicznego Dyneburga(łot. Daugavpils)[9].
Rok 1897 1935 1959 1970 2005
Żydzi46%22%3%2%-
Rosjanie28%21%56%57%48%
Polacy16%18%18%14%15%
Łotysze2%32%13%14%17%
Białorusini2%3%6%8%8%
Inni6%7%4%5%12%
Razem69 69651 20066 600100 400108 206

Gospodarka

W okresie ZSRR w mieście dominowała produkcja przemysłu elektromaszynowego, lekkiego (odzieżowego i tekstylnego) oraz chemicznego. Do największych zakładów należały m.in.:

  • Dyneburski Zakład Włókna Chemicznego (ros. Даугавпилсский завод химического волокна) – 7 tys. zatrudnionych,
  • Dyneburski Kombinat Obuwniczy (ros. Даугавпилсский обувной комбинат) – 3 tys. zatrudnionych.

Obecnie, po odzyskaniu niepodległości przez Łotwę, największe zakłady w mieście to:

  • Dyneburski Zakład Łańcuchów (łot. Ditton pievadķēžu rūpnīca) – około 2 tys. zatr,
  • Dyneburski Zakład Remontu Lokomotyw (łot. Daugavpils Lokomotīvju Remonta Rūpnīca).

Transport

Dworzec kolejowy

Dyneburg to duży węzeł kolejowy, posiadający połączenia m.in. z Petersburgiem, Rygą, Wilnem i Szawlami.

12 km na północny wschód od centrum w miejscowości Lociki znajduje się lotnisko Laci. Utrzymywane dawniej stałe połączenia uległy zawieszeniu w 1990. Trwają prace nad przekształceniem byłej wojskowej bazy lotniczej w Międzynarodowy Port Lotniczy Daugavpils. Utworzono firmę Daugavpils lidosta (Port Lotniczy Daugavpils, Sp. z o.o.). Otwarcie portu nastąpiło w 2015[10].

W mieście funkcjonuje komunikacja tramwajowa.

Turystyka

Dyneburg nie należy do wielkich centrów turystycznych Łotwy i nie posiada starego miasta, które w ogromnej większości zostało zburzone pod budowę twierdzy. Najstarsze budowle w mieście to właśnie XIX-wieczna twierdza rosyjska, na której budowę wykorzystano materiały ze zburzonych kamienic starówki. Najbardziej reprezentacyjną ulicą miasta jest ulica Ryska (Rīgas iela) biegnąca od dworca kolejowego w kierunku rzeki. Przy niej znajdują się kamienice z XIX i początków XX wieku, kościół św. Piotra z 1848, szereg restauracji, hoteli (w tym największy hotel „Latgola”), banków i najdroższych sklepów.

Warto zobaczyć tu również obiekty sakralne wielu wyznań, w tym synagogę z 1850 oraz największy z nich – prawosławny sobór św.św. Borysa i Gleba. Znajdują się tu także teatr i ogród zoologiczny, oraz kilka ciekawych budynków reprezentujących styl secesyjny z przełomu XIX i XX.

Wybrane zabytki:

Oświata

Uniwersytet Dyneburski

Swoje siedziby mają tutaj: Uniwersytet Pedagogiczny oraz wydział ogólnotechniczny Ryskiego Uniwersytetu Technicznego. W Dyneburgu funkcjonuje Państwowe Gimnazjum Polskie im. J. Piłsudskiego (J. Pilsudska Daugavpils valsts poḷu ġimnāzija).

Sport

Dyneburg to ośrodek sportu żużlowego, zespół Lokomotiv Daugavpils awansował w sezonie 2007 do I ligi polskiej oraz występuje w lidze fińskiej. Ponadto od 2006 miasto organizuje jeden z turniejów wyłaniających mistrza świata – Grand Prix Łotwy. W mieście mają siedzibę również dwa kluby Virsligi (1. ligi piłkarskiej) Dinaburg i Daugava. W mieście działał też klub hokejowy DHK Latgale, występujący w ekstralidze łotewskiej. Od 2013 funkcjonuje HK Dinaburga.

Polonica

Polski grób na cmentarzu katolickim w Dyneburgu
Tablica na pamiątkę pobytu J. Piłsudskiego w Dyneburgu 27 stycznia 1920 r.
  • Na Słobódce przy ul. Satiksmes (Daugavpils, Slobodka, Satiksmes iela) znajduje się od 1920 roku cmentarz 237 żołnierzy polskich poległych podczas walk z bolszewikami o Dyneburg w 1920. W 1928 na cmentarzu wzniesiono pomnik.
  • Przy drodze wylotowej z miasta do Petersburga znajduje się polski cmentarz katolicki. Znajduje się na nim nowa tablica pamiątkowa ku czci hrabiego Leona Broel-Platera.
  • W kościele Niepokalanego Poczęcia NMP odbywają się msze w języku polskim.

Ludzie urodzeni w mieście

Miasta partnerskie

Zobacz też

  • b. Konsulat RP w Dyneburgu

Uwagi

  1. ↑ Inne nazwy: ros. Даугавпилс, Динабург ([Dinaburg]), Двинcк ([Dwinsk]), 1656–1667 Борисоглебск ([Borisoglebsk)]; w j. polskim za tłumaczeniem nazwy rosyjskiej używano też Dźwińsk lub Dźwinów; lit. Daugpilis, niem. Dünaburg; biał. Дынабург, Дзвінск, ([Dzwinsk]); jid. ‏דינאבורג‎, ‏ענענבורג‎ ([Denenburg] lub [Dineburg]); także: ‏װינסק‎; fiń. Väinänlinna.

Przypisy

  1. ↑ «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā». pmlp.gov.lv. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-22)].
  2. ↑ B. Breżgo, Przywilej miasta Dyneburga z roku 1582, Dyneburg 1932
  3. ↑ Wojciech Boberski, Architektura kościoła i kolegium jezuitów w Witebsku, Roczniki Humanistyczne, Tom L, zeszyt 4, 2002
  4. ↑ Bogusław Dybaś, Fortece Rzeczypospolitej. Studium z dziejów budowy fortyfikacji stałych w państwie polsko-litewskim w XVII wieku, Toruń 1998, s. 201, ISBN 83-87639-05-2. Volumina legum t.4 s.175n „Opatrzenie Dynemborku”
  5. ↑ Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 34.
  6. ↑ A.Plater, „Krótka historyczno-chronologiczna wiadomość o dawnym Dynaburgu i o fortecy dynaburgskiej od roku 1667, o jej garnizonie, arsenale, tudzież o starostach dynaburgskich...”, Rubon. Pismo poświęcone pożytecznej rozrywce, t. 1, Wilno 1842, s. 28.
  7. ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2015-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)].
  8. ↑ Russia and its' Environs - a 1902 Travel Guidebook - Blog & Alexander Palace Time Machine [online], www.alexanderpalace.org [dostęp 2023-05-08].
  9. ↑ Polacy nad Dźwiną, pod red. Fauszara M. i Kurczewski J., Warszawa 2009, s. 11.
  10. ↑ Inf. o przygotowywanym porcie lotniczym w jęz. ang. .

Bibliografia

  • Lettland wie wir es lieben, Nacionālais APGĀDS, Rīga 2008, s. 62, ISBN 978-9984-26-372-4.
  • Jarosław Swajdo i inni, Litwa, Łotwa, Estonia i obwód kaliningradzki, Bielsko-Biała: Pascal, 2000, s. 241-242, ISBN 83-88355-30-9, OCLC 830224638.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.