Cuchnący oddech, halitoza (łac. halitosis, foetor ex ore) – medyczny termin określający odczuwanie nieprzyjemnego zapachu wyczuwalnego w trakcie wydychania powietrza.

Pierwsze pisane wzmianki o tej przykrej dolegliwości pochodzą z Księgi Hioba (Hi 19,17):

żonie mój oddech niemiły

Klasyfikacja nieprzyjemnego zapachu z ust

W trakcie diagnostyki nieprzyjemnego zapachu z ust należy pamiętać o istniejącej klasyfikacji:

• cuchnący oddech (halitoza) rzeczywisty (fizjologiczny, patologiczny)
• oddech pseudocuchnący (pseudo-halitoza)
• halitofobia

Przyczyny

Najczęściej bo w ok. 90% przypadków przyczyna przykrego oddechu leży w obrębie jamy ustnej:

• brak lub niska higiena jamy ustnej
• choroby zębów, np. próchnica, zgorzel miazgi
• bakteryjne zapalenie dziąseł i przyzębia (paradontoza)
• grzybica jamy ustnej
• nalot na tylnej części języka
• owrzodzenia i przetoki
• zaleganie resztek pokarmowych pod protezami zębowymi, porowatość protezy
• zmniejszone wydzielanie śliny (→ kserostomia), również z powodu przyjmowania leków odwadniających
• palenie tytoniu

Inne przyczyny to:

• przewlekłe stany zapalne układu oddechowego i górnego odcinka przewodu pokarmowego
  • zapalenie języka i jamy ustnej
  • przewlekłe zapalenie zatok przynosowych
  • przewlekłe zapalenie oskrzeli
  • przewlekłe zapalenie migdałków
  • czopy migdałkowe (kamienie migdałkowe)
  • zapalenie błony śluzowej żołądka związane (lub nie) z infekcją Helicobacter pylori
• choroby nowotworowe układu oddechowego i górnego odcinka przewodu pokarmowego przebiegające z martwicą i rozpadem tkanek
  • rak krtani
  • rak płuca
  • rak przełyku
  • rak żołądka
• refluks żołądkowo-przełykowy
• choroby metaboliczne
• mocznica
• ketonemia w przebiegu głodu lub cukrzycy (zapach acetonu z ust)
• uchyłki przełyku
• niewydolność wątroby (zobacz też: fetor hepaticus)
• niektóre pokarmy, np. czosnek, cebula

Diagnostyka

• Organoleptyczna metoda pomiaru halitozy. Test polega na ocenie zapachu końcówki plastikowej rurki lub łyżki poprzednio włożonej do ust pacjenta. Najczęściej stosowana jest skala Rosenberga (0 do 5, gdzie 0 to brak zapachu; 1 – ledwo zauważalny zapach; 2 – lekki, ale wyraźnie wyczuwalny zapach; 3 – umiarkowany zapach; 4 – silny zapach; 5 – wyjątkowo nieprzyjemny zapach). Test ten polega na subiektywnej ocenie zapachu przez osobę badającą pacjenta. Szacowany poziom wiarygodności wynosi około 83%.
• Chromatografia gazowa. Jest metodą preferowaną, jeśli wymagane są dokładne pomiary określonych gazów.
• W badaniu nieprzyjemnego zapachu z ust może być wykorzystywany halimetr – urządzenie z czujnikiem elektrochemicznym, który generuje sygnał po ekspozycji na działanie związków siarki.
• W ostatnim czasie opisywano zastosowanie kwestionariuszy, pozwalających z jednej strony ocenić pogorszenie jakości życia, spowodowanych halitozą, zaś z drugiej – skuteczność zastosowanego leczenia (HALT, SF-36 test, QOLQ).
• Inne testy stosowane w diagnostyce nieprzyjemnego zapachu z ust, takie jak: BANA test [N-benzoilo-dL-arginino-2-naftylo-amid], czujniki chemiczne, test inkubacji śliny, kwantyfikacja aktywności ß-galaktozydazy, monitorowanie stężenia amoniaku oraz reakcja łańcuchowa polimerazy (PCR-RT), znajdują się jeszcze w trakcie badań naukowych, służących do określenia ich wartości praktycznej.

Omówione metody identyfikacji i monitoringu nieprzyjemnego zapachu z ust nie pozwalają na rozpoznanie przyczyny halitozy.

Leczenie

Obowiązuje leczenie przyczynowe, gdyż foetor ex ore jest tylko objawem, więc likwidacja pierwotnej przyczyny prowadzi do ustąpienia objawu. Z ogólnych zaleceń należy pamiętać o rygorystycznej higienie jamy ustnej, polegającej na częstym myciu zębów (zwłaszcza po każdym posiłku) oraz usuwaniu nalotu z języka. Pewne złagodzenie objawów może przynieść również rezygnacja ze spożywania słodkich pokarmów oraz stosowanie gum lub cukierków o smaku miętowym. Powinno się spożywać więcej pokarmów twardych, o działaniu oczyszczającym zęby, np. marchew, jabłko, seler, twaróg.

Celem odkażenia jamy ustnej można stosować płukanki z roztworu wody utlenionej i wody w stosunku 1:10 (nie wolno połykać) lub środków odkażających, np. kwasu bornego, bądź wodnego roztworu boraksu.

Bibliografia

• Otorynolaryngologia praktyczna. Podręcznik dla studentów i lekarzy. Tom I. Grzegorz Janczewski (red.). Gdańsk: Via Medica, 2007, s. 257-259. ISBN 978-83-60072-75-2.
• Andrzej Dąbrowski: Gastroenterologia (Wielka Interna). Warszawa: Medical Tribune Polska, 2010, s. 3-5. ISBN 978-83-60135-99-0.
• Dmitry Tretiakow, Andrzej Skorek. Halitoza vs czopy migdałkowe: czy to jest problem otolaryngologiczny? Pol Otorhino Rev 2019; 8 (4): 9-14. DOI: 10.5604/01.3001.0013.5601