Bronisława Wajs
Bronisława Zielińska
Papusza
Ilustracja
Papusza
Data i miejsce urodzenia

17 sierpnia 1908
Sitaniec

Data i miejsce śmierci

8 lutego 1987
Inowrocław

Język

romski

Dziedzina sztuki

poezja

Epoka

XX wiek

Miejsca upamiętniające poetkę w Gorzowie Wielkopolskim
Pomnik Papuszy w Parku Wiosny Ludów w Gorzowie Wielkopolskim
ul. Sikorskiego – tablica na budynku biblioteki
Park Róż, ulubione miejsce przechadzek
ul. Kosynierów Gdyńskich 20 – dom poetki w latach 1959–1983
ul. Kosynierów Gdyńskich 20 – tablica upamiętniająca
Ulica Papuszy na Osiedlu Parkowym
Grób Bronisławy i Jana Wajssów na cmentarzu Parafii św. Józefa w Inowrocławiu w lipcu 2021 r.

Papusza[uwaga 1], właśc. Bronisława Wajs z domu Zielińska[2] (ur. 17 sierpnia 1908 w Sitańcu[3][uwaga 2], zm. 8 lutego 1987 w Inowrocławiu) – polska poetka wywodząca się z romskiej grupy etnicznej Polska Roma, pisząca w języku romskim[1].

Życiorys

Jej matką była Katarzyna Zielińska. Ojciec zmarł na Syberii około 1914 roku. Matka Papuszy wyszła ponownie za mąż za Jana Wajsa[2]. Papusza nigdy nie uczęszczała do szkoły. W wieku 16 lat została wydana za mąż za starszego o 24 lata[5] harfiarza Dionizego Wajsa (zm. 1972), brata jej ojczyma. Nie mieli dzieci, choć po II wojnie światowej wychowywali wojennego sierotę o imieniu Władysław, który był nazywany „Tarzanio”[2]. Była jedną z niewielu kobiet romskich, które samodzielnie nauczyły się pisać i czytać.

Przed II wojną światową jej tabor wędrował po Wołyniu, Podolu i Wileńszczyźnie[1], a w czasie wojny ukrywała się wraz ze swoim taborem w lasach wołyńskich, co opisała w poemacie Krwawe łzy co za Niemców przeszliśmy na Wołyniu w 1943 i 44 roku. Po wojnie trasa taboru prowadziła przez Mazury i Pomorze na zachód Polski. Zimę z 1947 na 1948 rok spędziła w Wieprzycach, a na przełomie 1949 i 1950 roku mieszkała w Witnicy. W 1950 roku Bronisława Wajs zamieszkała w Żaganiu. Od 1953 roku stale mieszkała w Gorzowie Wielkopolskim, co było wynikiem odgórnie narzuconego przez władze PRL nakazu osiedlania się. W 1981 roku, starą i schorowaną, przyjęła pod opiekę siostra, Janina Zielińska, mieszkająca w Inowrocławiu[2].

Talent poetki odkrył w 1949 roku Jerzy Ficowski – został on później jej tłumaczem z języka romskiego. Pierwsze tłumaczenia jej tekstów przesłał Julianowi Tuwimowi, który doprowadził do ich publikacji. Twórczość Papuszy po raz pierwszy pojawiła się w prasie literackiej w 1950 roku w miesięczniku „Problemy” (nr 10/50). Ukazał się wtedy wywiad Tuwima z Ficowskim, do którego dołączono cztery wiersze oraz kilka fotografii cygańskiej poetki o pseudonimie „Papusza”. Oficjalnie Papusza zadebiutowała wierszem w „Nowej Kulturze” w 1951 roku. Jednocześnie w miesięczniku „Twórczość” pojawił się biogram poetki wraz z Pieśnią Cyganki[2].

W środowisku romskim spotykała się z niechęcią, ze względu na odstępstwo od tradycyjnej roli kobiety. Została odrzucona z powodu zdrady plemiennych tajemnic po ukazaniu się w 1953 roku książki Ficowskiego Cyganie polscy, w której autor opisał wierzenia, prawa moralne oraz słownik romskich wyrażeń. Szykany, którym była poddana, spowodowały wystąpienie choroby psychicznej i konieczność okresowego leczenia w zakładach psychiatrycznych[5].

Od 1962 roku Bronisława Wajs należała do Związku Literatów Polskich[2][5]. Jej wiersze były przekładane na języki: niemiecki, angielski, francuski, hiszpański, szwedzki i włoski[5].

Zmarła 8 lutego 1987 roku w Inowrocławiu. Została pochowana 14 lutego na inowrocławskim cmentarzu Świętego Józefa[6].

W 1996 roku rękopisy i pamiątki poetki zostały odkupione od Jerzego Ficowskiego i przekazane Stowarzyszeniu Twórców i Miłośników Kultury Cygańskiej w Gorzowie Wielkopolskim[2].

Nagrody

  • Lubuska Nagroda Kulturalna (1958)[1]
  • Nagroda Ministra Kultury (1978)[1]
  • Nagroda Kulturalna „Nadodrza” (1978)[5]
  • Nagroda Gorzowska (1978)[5]

Wydane tomiki wierszy

(Tłumaczenie Jerzego Ficowskiego)

  • Pieśni Papuszy (Wrocław, 1956)[1],
  • Pieśni mówione (Łódź, 1973)[1],
  • Lesie, ojcze mój (Warszawa, 1990)[5],
  • Papusza, czyli wielka tajemnica. Wybór tekstów (Gorzów Wlkp., 1992).

Upamiętnienie

Uwagi

  1. ↑ W tłumaczeniu na j. pol. oznacza „lalka”[1].
  2. ↑ Data 17 sierpnia 1908 została umieszczona na płycie nagrobnej Papuszy[2]. Potwierdzenia tej daty, na podstawie dokumentów znajdujących się w archiwach, dokonał prof. Dariusz Rymar[3]. Inne daty urodzenia, to m.in. podawana w Encyklopedii PWN – 30 maja 1910 z miejscem urodzenia w Lublinie[4], 10 maja, lata: 1906, 1909, 1910. Daty te były przyjmowane na podstawie relacji samej Papuszy, a wprowadzone do literatury przez Jerzego Ficowskiego w swoich publikacjach, z zastrzeżeniem o ich niepewności. Pierwszą podaną, przez Ficowskiego w swojej pierwszej książce, była 30 maja 1910[3].

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 6 7 Donata Subbotko: Papusza w sześciu odsłonach. wyborcza.pl, 2010-10-06. [dostęp 2016-02-07].
  2. 1 2 3 4 5 6 7 8 Maria Gonta: Papusza. encyklopedia.wimbp.gorzow.pl. [dostęp 2016-02-07].
  3. 1 2 3 Dariusz Barański: Tajemnica urodzin Papuszy wyjaśniona. Tylko i aż jedna tajemnica.... wyborcza.pl, 2017-02-09. [dostęp 2017-02-09].
  4. ↑ Papusza, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-10-17].
  5. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Janusz R. Kowalczyk, Papusza (Bronisława Wajs) [online], culture.pl, 27 czerwca 2013 [dostęp 2024-03-24] [zarchiwizowane z adresu 2018-03-24] (pol.).
  6. ↑ Angelika Kuźniak: Papusza. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2013, seria: Reportaż. ISBN 978-83-7536-501-6.
  7. ↑ Tomasz Rusek, Papusza przysiadła w parku. Ten pomnik stoi tu już 10 lat., „gazetalubuska.pl” [dostęp 2018-11-24] (pol.).
  8. ↑ Papusza w bazie filmpolski.pl
  9. ↑ Ulice Kobiet: Papusza (Bronisława Wajs). Fundacja Kochania Poznania. [dostęp 2019-12-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-12-02)].

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.