10 Regiment Pieszy Ordynacji Rydzyńskiej
Ilustracja
Pieczęć 10 Regimentu Pieszego szefostwa gen. Działyńskiego z 1791 roku
Historia
Państwo

 I Rzeczpospolita

Sformowanie

1775

Rozformowanie

1794

Tradycje
Kontynuacja

10 Brygada Zmechanizowana

Dowódcy
Pierwszy

August Sułkowski

Ostatni

Ignacy Działyński

Działania zbrojne
Wojna w obronie Konstytucji 3 maja
Powstanie kościuszkowskie
Organizacja
Dyslokacja

Rydzyna, Warszawa (1789)
Gniezno (1790)
Warszawa (1792)

Podległość

Dywizja Wielkopolska

Żołnierze regimentu Ordynacji Rydzyńskiej w 1775
Piechur z pułku Działyńskiego (3.)
Zamek Ujazdowski

10 Regiment Pieszy Ordynacji Rydzyńskiej[uwaga 1] – oddział piechoty armii koronnej wojska I Rzeczypospolitej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

W 1775 wojewoda kaliski August Sułkowski rozpoczął formowanie regimentu, głównie z żołnierzy własnej milicji prywatnej[1]. Ostatecznie został włączony do etatu i wojska patentem króla 27 listopada 1776 i odtąd nazywano go regimentem Pieszym Ordynacji Rydzyńskiej. Od nazwiska ostatniego szefa regimentu Ignacego Działyńskiego jego żołnierzy zwano Działyńczykami, a samą jednostkę określano mianem 10 Regiment Pieszy Szefostwa Działyńskich[1].

Sejm roku 1776 ułożył nowy etat wojska, zmieniając znacznie jego strukturę. Regiment miał liczyć 6 kompanii[uwaga 2], w sumie etatowo 353 żołnierzy[2], a praktycznie w 1778 roku 353 głowy[3]. W 1786 roku liczył 353 żołnierzy[4]. Wchodził w skład Dywizji Wielkopolskiej[5].

W 1775 roku ujednolicono uzbrojenie podoficerów i szeregowych, odbierając tym pierwszym broń krótką, a oficerom pozostawiając jedynie szpady[6].

W 1786 roku wprowadzono numeracje regimentów piechoty od 1 do 14. Regiment gwardii pozostał bez numeru[6].

Od 1789 do 1794 kwaterował w wyremontowanym Zamku Ujazdowskim (w czasie powstania kościuszkowskiego formowano tam również 20 Regiment Pieszy Koronny).

Reformy Sejmu Wielkiego zwiększyły stany polskiej piechoty w poszczególnych regimentach. Etaty z października 1789 i maja 1792 roku zakładały istnienie regimentu składającego się z dwunastu kompanii uszykowanych w trzy bataliony[7], w tym jeden grenadierski i dwa fizylierskie. W praktyce nigdy takiej organizacji nie osiągnięto. Jedynie w 1790 rozbudowano regiment o dwie kompanie[8]. W przededniu wojna w obronie Konstytucji 3 maja 11 regiment piechoty im. Ordynacji Rydzyńskiej szefostwa Ignacego Działyńskiego liczył 1342 żołnierzy[9]. W 1794 otrzymał numer 10[9].

Po wybuchu powstania kościuszkowskiego w regimencie zorganizowano trzeci batalion[10].

Liczebność regimentu w 1792 roku wynosiła 1468 osób[11], w marcu 1794 roku 858[11], w maju 870[11], a we wrześniu 361 żołnierzy[11]. Decyzją Ministra Obrony Narodowej nr 105/MON z 14 lipca 1995 10 Brygada Zmechanizowana kultywowała tradycje 10 Regimentu Pieszego Ordynacji Rydzyńskiej (1775 – 1794).

Barwy regimentu

  • po 1776: wyłogi żółte, guziki srebrne[12]

W roku 1789 zmieniono poważnie krój i kolor mundurów piechoty. Składał on się z kurtki zimowej koloru granatowego z wyłogami różowymi, naramiennikami złotymi[13], Lejbika białego ze stojącym kołnierzem, w lecie koletu sukiennego w kolorze białym z wykładkami podobnymi do wyłogów, zapinanego na guziki żółte[13] od dołu do góry, długich białych spodni wkładanych do butów kroju węgierskiego, wysokich do kolan i wyciętych z tyłu, a wreszcie z kołpaka okrągłego filcowego, wysokiego na około 30 cm, z sukiennym wierzchem pąsowym, daszkiem i blachą mosiężną z orłem. Żołnierze nosili poza tym halsztuki i naramiennik z czarnej szmelcowanej blachy z nicianym kutasem, jako strój zaś koszarowy — kitle i furażerki. Mundury były o wiele wygodniejsze i pozwalały na większą swobodę ruchów. Strój oficerów różnił się barankowym czarnym obszyciem czapek i galonami. Roczny koszt umundurowania piechura (wraz z przymunderunkiem) wynosił 111 zł[14].

  • podczas insurekcji kościuszkowskiej: wyłogi żółte, guziki srebrne[12].

Żołnierze regimentu

Regimentem dowodził zazwyczaj pułkownik. Stanowisko szefa regimentu, związane z wielkimi poborami, było najczęściej uważane za synekurę. Szefowie posiadali prawo fortragowania (przedstawiania do awansu) oficerów[15]. Do 1789 roku w sztabie służyło dziesięciu oficerów. Byli to: szef regimentu, pułkownik, podpułkownik, major, regimentskwatermistrz, adiutant, audytor i regimentsfelczer. Szefa i pułkownika w dowodzeniu kompaniami zastępowali kapitanowie sztabowi. W kompaniach do 1790 roku było dwóch kapitanów, sześciu poruczników i sześciu chorążych. Zatem w regimencie znajdowało się 24 oficerów wyłączając kapelana[8].

W grudniu 1788 roku pojawił się z powrotem trzeci kapitan z kompanią, a w 1790 drugi major, trzeci kapitan sztabowy, drugi porucznik adiutant, siódmy i ósmy porucznik, siódmy i ósmy chorąży i ośmiu podporuczników. Podniosło to liczbę etatową ofi-cerów do 40 osób[8].

Formowanie regimentu rozpoczął wojewoda kaliski August Sułkowski. Po Sułkowskim szefowali mu jeszcze: gen. mjr Aleksander Mycielski (1786-1788) i jako ostatni Ignacy Działyński[8].

Szefowie regimentu[16]:

Pułkownicy[16]:

Walki regimentu

10 Regiment Pieszy uczestniczył w 1792 w VII wojnie polsko-rosyjskiej toczonej w obronie Konstytucji 3 Maja. Szef: gen. Ignacy Józef Działyński. Stan osobowy: 1643 ludzi. Podczas bitwy pod Zelwą wyróżnił się młody kapitan Józef Sułkowski późniejszy adiutant Napoleona Bonaparte.

W czasie powstania kościuszkowskiego regiment stoczył bardzo ciężkie walki na Krakowskim Przedmieściu, okrążając Rosjan od strony kościoła Wizytek. Regiment w dużej części został zniszczony w bitwie pod Maciejowicami (10 października 1794).

Bitwy i potyczki[16]

Hierarchia regimentu

Przez większość swej historii nosił nr 10. W okresie 1789-IV 1790 używał numeru 11[1]

Schemat:
milicja prywatna Ordynacji Rydzyńskiej (-1776) → regiment pieszy Ordynacji Rydzyńskiej nr 10 (1776-1786) → regiment 10 pieszy Ordynacji Rydzyńskiej (1786-1789) → regiment 11 pieszy Ordynacji Rydzyńskiej (1789-1790) → od 1790 regiment 10 pieszy Ordynacji Rydzyńskiej ↘ rozbity w 1794

Uwagi

  1. ↑ Według książki Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925, s. 29. Regiment wykazany jest jako 11
  2. ↑ Cztery kompanie liczyły po 57, a dwie po 56 żołnierzy[2].

Przypisy

  1. 1 2 3 Machynia i Srzednicki 1998 ↓, s. 273.
  2. 1 2 Wimmer 1978 ↓, s. 335.
  3. ↑ Górski 1893 ↓, s. 134.
  4. ↑ Twardowski 1894 ↓, s. 21.
  5. ↑ Górski 1893 ↓, s. 139.
  6. 1 2 Wimmer 1978 ↓, s. 337.
  7. ↑ Nowak i Wimmer 1968 ↓, s. 354.
  8. 1 2 3 4 Machynia i Srzednicki 1998 ↓, s. 274.
  9. 1 2 Wimmer 1978 ↓, s. 347.
  10. ↑ Wimmer 1978 ↓, s. 369.
  11. 1 2 3 4 Ratajczyk i Teodorczyk 1987 ↓, s. 97.
  12. 1 2 Linder 1960 ↓, s. barwy pułkowe.
  13. 1 2 Górski 1893 ↓, s. 185.
  14. ↑ Wimmer 1978 ↓, s. 349.
  15. ↑ Machynia i Srzednicki 1998 ↓, s. XI.
  16. 1 2 3 Gembarzewski 1925 ↓, s. 30.
  17. ↑ Zwycięstwo czy klęska? W 190 rocznicę powstania kościuszkowskiego, praca zbiorowa pod redakcją Henryka Kocója, Katowice 1984, s. 273.

Bibliografia

  • Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
  • Konstanty Górski: Historya piechoty polskiej. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1893.
  • Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1998. ISBN 83-7188-186-X.
  • Tadeusz Nowak, Jan Wimmer: Dzieje oręża polskiego do roku 1793. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1968.
  • Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
  • Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.
  • Bolesław Twardowski: Wojsko Polskie Kościuszki w roku 1794. Poznań: Księgarnia Katolicka, 1894.
  • Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.