Szawle

Šiauliai

Katedra pw. Świętych Piotra i Pawła
Herb Flaga
Państwo	Litwa
Okręg	szawelski
Burmistrz	Artūras Visockas
Powierzchnia	81 km²
Populacja (2015) • liczba ludności • gęstość	113 100[1] 1396,3 os./km²
Nr kierunkowy	41
Kod pocztowy	LT-76295
Tablice rejestracyjne	S
Położenie na mapie Litwy Szawle
55°56′N 23°19′E/55,933333 23,316667
Strona internetowa

Szawle (lit. Šiauliai wymowa^ⓘwymowa, żmudz. Šiaulē) – miasto w północnej części Litwy, na wschód od Kłajpedy, najludniejsze miasto na Żmudzi, pow. 81 km², 113,1 tys. mieszkańców w 2011 roku^[1] (czwarte pod względem liczby mieszkańców w tym kraju), stolica okręgu szawelskiego.

Ośrodek przemysłowy, kulturalny i naukowy. W mieście renesansowy kościół – od 1997 katedra pod wezwaniem Świętych Piotra i Pawła – jedna z największych budowli sakralnych na Litwie. W latach 80. XX w. postawiono 21-metrowy Pomnik Łucznika (Strzelca) upamiętniający 750-lecie zwycięstwa Żmudzinów nad rycerzami zakonu kawalerów mieczowych w bitwie pod Szawlami w 1236, który służy również jako zegar słoneczny.

Historia

Nazwa Šiauliai wywodzona jest od litewskiego słowa šaulys, oznaczającego strzał. Jak mówi legenda w zamierzchłych wiekach na brzegu pobliskiego jeziora Talšos znajdowała się osada myśliwych polujących w okolicznych lasach na dzikie zwierzęta i ptactwo. Nazwa Šiauliai pojawiła się ponownie przy okazji wspomnianej wyżej bitwy w 1286, wzmiankowana następnie w 1524. W latach 1413–1795 Szawle były stolicą jednego z traktów Księstwa Żmudzkiego.

Wieszanie powstańców styczniowych w Szawlach, ołówek na papierze, autor Stanisław Witkiewicz

Prawa miejskie Szawle uzyskały w 1569, a w 1589 ustanowiono tam tzw. „ekonomię królewską”, tzn. cały dochód miasta przeznaczony był na utrzymanie króla. Miasto ekonomii szawelskiej w 1682 roku^[2]. Była drugą, najmniejszą ekonomią królewską w Wielkim Księstwie Litewskim (po grodzieńskiej, mohylewskiej, brzesko-kobryńskiej). W 1783 r. liczyła 5 miast, 30 folwarków i 321 wsi^[3]. W 1791 król Stanisław August Poniatowski potwierdził prawa miejskie Szawli.

W Szawlach rozpoczęły się działania insurekcji kościuszkowskiej (1794) na ziemiach Rzeczypospolitej. W dniu 8 lipca 1831 roku miejsce nieudanego ataku wojsk polskich pod dowództwem gen. Antoniego Giełguda na garnizon rosyjski. W powstaniu listopadowym w 1830 i powstaniu styczniowym w 1863 brali również udział mieszkańcy ziemi szawelskiej. W czasie powstania listopadowego rozegrała się tu bitwa, w której walczyła Emilia Plater.

W 1851 powstało tu Gimnazjum w Szawlach, będące jedną z najstarszych szkół średnich na Żmudzi. W 1897 roku Szawle były największym miastem żmudzkim. W okresie międzywojennym wraz z całą Żmudzią w granicach Republiki Litewskiej.

Gospodarka

W mieście rozwinął się przemysł skórzano-obuwniczy, dziewiarski, rowerowy, mięsny, mleczarski, cukierniczy^[4].

Dzielnice miasta

Miasta partnerskie

• Częstochowa, Polska
• Chmielnicki, Ukraina
• Omaha, Stany Zjednoczone
• Baranowicze, Białoruś
• Fredericia, Dania
• Jełgawa, Łotwa
• Królewiec, Rosja
• Kristianstad, Szwecja
• Parnawa, Estonia
• Etten-Leur, Holandia
• Teterow, Niemcy

Zabytki

• Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Szawlach
• Góra Krzyży
• Synagoga w Szawlach
• Kościół św. Jerzego w Szawlach
• Cerkiew Świętych Piotra i Pawła w Szawlach
• Cmentarz „Mała Rossa”
• Molenna Zaśnięcia Matki Bożej w Szawlach

Urodzeni w Szawlach

• Władysław Ryszard Juszkiewicz – porucznik administracji Wojska Polskiego, urzędnik, pisarz i tłumacz, ofiara zbrodni katyńskiej^[5],
• Jan Truskowski (ur. 26 marca 1895, zm. 1940 w Kalininie) – podkomisarz Policji Państwowej, jedna z ofiar zbrodni katyńskiej,
• Dow Szilanski – izraelski prawnik i polityk, ocalały z Holocaustu, przewodniczący Knesetu^[6],
• Tadeusz Wolański – polski archeolog.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Szawle, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 811 .
• Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona