Środkowodunajska kultura mogiłowa (cz. středodunajská mohylová kultura) – kultura archeologiczna starszej epoki brązu, należąca do kręgu kultur mogiłowych. Została wyróżniona przez kustosza muzeum w Brnie, J. Smolika. Jej nazwa wzięła się od obszaru występowania stanowisk tej kultury oraz od typowej dla niej formy pochówków pod kurhanami.

Geneza

Kultura ta wykrystalizowała się na dolnych Morawach, najprawdopodobniej na bazie nowej ludności, która przybyła na te obszary, po czym rozprzestrzeniła się w kierunku Słowacji. Znaczący wpływ na jej ukształtowanie musiało mieć wcześniejsze podłoże, w postaci kultury wieterzowskiej, a także kultura madziarowska i kultura otomańska, co znajduje odzwierciedlenie w inwentarzu ceramicznym.

Chronologia i obszar występowania

Omawiana kultura datowana jest na okres B i C epoki brązu według podziału chronologicznego, dokonanego przez Paula Reineckego, czyli według datowań kalibrowanych w latach 1700–1300 p.n.e. Swoim zasięgiem obejmowała wschodnią Austrię, południowe Morawy, sięgając aż w okolice Brna, południowo-zachodnią Słowację aż po Wag i zachodnie Węgry. Jej wpływy sięgały jednak dalej, w stronę grupy czesko-palatynackiej do środkowych Czech.

Osadnictwo i budownictwo

W odróżnieniu od pozostałych grup kręgu kultur mogiłowych, gdzie osady są nieliczne, w kulturze środkowodunajskiej można zauważyć równowagę pomiędzy występowaniem osad i cmentarzysk. Większość osad położonych jest na obszarach nizinnych, chociaż zdarzają się od tego wyjątki. Osady tej kultury mają charakter zarówno otwarty, jak i obronny. W obrębie osiedli charakterystycznym obiektem są licznie występujące jamy o nierównym dnie. Z omawianej grupy kręgu mogiłowego znane są także pozostałości po domach, o różnej wielkości i konstrukcji. Przykładem osad środkowodunajskiej kultury mogiłowej są stanowiska Brno-Černá Pole i Křižanovice, gdzie odkryto pozostałości wspomnianych jam zasobowych oraz chat.

Obrządek pogrzebowy

W środkowodunajskiej kulturze mogiłowej występują zarówno cmentarzyska kurhanowe, od których wziął swoją nazwę cały krąg kultur mogiłowych, jak i cmentarzyska płaskie. Współwystępuje przy tym ze sobą obrządek szkieletowy z ciałopalnym, przy czym stosunek liczby tych pochówków zmienia się w ciągu trwania tej kultury na korzyść obrządku ciałopalnego. Ponadto spotyka się także pochówki dziecięce w pitosach. Przy pochówkach kurhanowych, stanowiących 20% grobów omawianej kultury, zdarzają się czasem kamienne wieńce dookolne pod nasypem. Znanych jest 19 cmentarzysk środkowodunajskiej kultury mogiłowej, a wśród nich na przykład cmentarzysko z miejscowości Borotice czy cmentarzysko z Čeložnic, na które składało się 77 kopców.

Inwentarz

W ceramice środkowodunajskiej kultury mogiłowej typowymi formami są dzbanki i kubki guzowe oraz naczynia wazowate, z uchami w pobliżu szyi, zdobione guzami lub plastycznymi żeberkami na brzuścu naczynia. Wiele jest naczyń na pustych nóżkach i profilowanych mis z uchem. Zjawiskiem występującym w omawianej jednostce taksonomicznej są pojawiające się w późniejszej fazie tej kultury skarby naczyń ceramicznych, na przykład skarb z miejscowości Lednice.

Bogaty jest także inwentarz metalowy. Wśród broni można wymienić miecze, sztylety, groty włóczni i grociki strzał oraz czekany typu węgierskiego. Natomiast wśród ozdób występują szpile różnych typów, naramienniki zdobione tarczkami spiralnymi, różne rodzaje bransolet, diademy z taśmy brązowej, nieraz zdobione ornamentem, a także wisiorki brązowe.

Zanik

Środkowodunajska kultura mogiłowa zanikła w okresie brązu C i D (1350–1200 lat p.n.e.), a jej ludność przyjęła wzorce kręgu kultur pól popielnicowych.

Bibliografia

• Marek Gedl, Archeologia pierwotna i wczesnośredniowieczna, część III Epoka brązu i wczesna epoka żelaza w Europie, Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1985.
• Borotice. Mohylové pohřebiště z doby bronzové, red. Stanislav Stuchlík, Archeologický ústav Akademie věd České republiky, Brno 2006.
• Stary i nowy świat (Od „rewolucji” neolitycznej do podbojów Aleksandra Wielkiego), pod red. Joachima Śliwy, Świat Książki, Fogra Oficyna Wydawnicza, Kraków 2005.